Tomat AndishehTomat AndishehTomat AndishehTomat Andisheh
  • خانه –
  • جستارها و یادداشت ها –
    • صفحات پژوهشگران
            • آستانگی
            • آگورا
            • اتوپیا
            • اسلام‌ پژوهی
            • افق مبین
            • بیاض: یادداشت هایی در مردم شناسی شیعه
            • تاریخ اندیشۀ دینی
            • تاریخ‌نگاری
            • تلفیق دانش
            • جستارهای تاریخی
            • حبه‌های نقره فام
            • خوانشها
            • خیلی گذشته، خیلی حالا
            • زبان و ادبیات قرآن
            • شاه شوریده‌سران
            • طاوس
            • سایر نویسندگان
            • فرهنگ روش
            • محمدرضا عشوری مقدم
            • مدهامّتان
            • مطالعات فرهنگ رضوی
            • مهر داد
            • مواسات
            • میراث مکتوب شیعه
            • واژه ها و معناها
            • پیشینه
            • گزارش کتاب تاریخ
    • موضوعات
          • ادب و هنر
          • اقتصاد و مدیریت
          • تاریخ و نسخ خطی
          • زبان‌شناسی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • علوم اجتماعی
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • فقه و حقوق
          • فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • مطالعات ادیان و اسلامی
          • مطالعات قرآنی
  • فرصت‌های آکادمیک –
    • کشور –
          • آذربایجان
          • آفریقای جنوبی
          • آلبانی
          • آلمان
          • آمریکا
          • اتریش
          • اردن
          • ارمنستان
          • ازبکستان
          • اسپانیا
          • استرالیا
          • استونی
          • اسکاتلند
          • اسلواکی
          • اسلوونی
          • افغانستان
          • الجزائر
          • امارات متحده عربی
          • اندونزی
          • انگلستان
          • اوکراین
          • ایتالیا
          • ایران
          • ایرلند
          • ایرلند شمالی
          • بروئنی
          • بلژیک
          • بلغارستان
          • بوسنی و هرزگوین
          • پاکستان
          • پرتغال
          • تایلند
          • تایوان
          • ترکیه
          • تونس
          • جمهوری آذربایجان
          • جمهوری چک
          • چین
          • دانمارک
          • روسیه
          • رومانی
          • ژاپن
          • سنگاپور
          • سوئد
          • سوئیس
          • سودان
          • عراق
          • عربستان
          • عمان
          • فرانسه
          • فنلاند
          • قرقیزستان
          • قزاقستان
          • قطر
          • کانادا
          • کره‌جنوبی
          • کرواسی
          • کویت
          • گرجستان
          • لبنان
          • لهستان
          • لوکزامبورگ
          • مالت
          • مالزی
          • مجارستان
          • مراکش
          • مصر
          • مغرب
          • مقدونیه
          • مکزیک
          • نروژ
          • نیوزیلند
          • هلند
          • هند
          • هندوستان
          • هنگ‌کنگ
          • ولز
          • ونزوئلا
          • یونان
    • موضوع –
          • مطالعات قرآنی
          • زبان‌شناسی
          • فقه و حقوق
          • فلسفه و روش شناسی علوم انسانی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • اقتصاد و مدیریت
          • ادب و هنر
          • مطالعات منطقه‌ای
          • تاریخ و نسخ خطی
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • علوم اجتماعی
          • مطالعات ادیان و اسلام
    • گونه –
          • استاد مدعو استادی موقت در دانشگاه (Non-Tenure Track Professorship/lecturer/instructor)موقعیتی تدریسی در دانشگاه است که بر اساس نیاز دانشگاه به مدرسی در زمینه‌ای خاص، تعریف می‌شود. این موقعیت تدریسی مدت زمان مشخصی دارد و در این مدت، استاد موقت به تدریس در زمینه مورد نظر دانشگاه می‌پردازد و بعد از پایان مدت تحصیل، دانشگاه تعهدی نسبت به وی ندارد. این استاد در زمان تدریس در دانشگاه ماهانه حقوق دریافت می‌کند.
          • اعلام برنامه دکتریبرنامه ای که دانشجو با شرکت در آن موفق به اخذ درجه دکتری (PhD) می‌شود. این برنامه در کشورهای اروپایی و استرالیا دست کم سه‌ سال و غالبا فاقد درس‌های اجباری است. درمواردی که چنین چیزی ـ یعنی درس اجباری برای دوره دکتری ـ وجود دارد ـ مانند برخی برنامه‌های دکتری‌ جدید در آلمان ـ غالبا درس نمره‌ای ندارد و ارائه گواهی گذراندن درس کافی است. در کشورهای آمریکای شمالی برنامه دکتری، دست کم پنج سال به طول می انجامد و شباهت زیادی با دوره‌های دکتری ایران دارد. به این ترتیب دانشجو موظف به گذراندن درس‌هایی با نمره‌های مؤثر، امتحان جامع شفاهی و دفاع از رساله دکتری خود می‌باشد. اخیرا بسیاری از برنامه‌های دکتری در کشورهای حوزه اسکاندیناوی، خود را به الگوی برنامه‌های آمریکای شمالی نزدیک کرده‌اند و دوره‌های دکتری با درس‌‌های اجباری و مدت زمان نسبتا طولانی‌تر نسبت به سایر کشورهای اروپایی برگزار می‌کنند.
          • اعلام برنامه کارشناسی ارشدکارشناسی ارشد عموماً به صورت یک‌ساله و یا دوساله ارائه می‌شود. دوره‌های یک‌ساله عموما فاقد پایان‌نامه و دوره‌های دو ساله دارای پایان‌نامه می‌باشد. در برخی کشور‌های تنها با گذراندن دوره کارشناسی ارشد دو ساله و ارائه پایان‌نامه است که می‌توان دوره دکتری (PhD) را شروع کرد. در بریتانیا دوره‌ کارشناسی ارشد خاصی با عنوان (Mphil) وجود دارد که در صورت طی آن، مدت زمان تحصیل دوره دکترا قدری کاهش می‌یابد.
          • اعلام یا راه اندازی وب سایتوب‌سایت‌های علمی توسط فرد و یا افرادی برای ترویج و پیشبرد زمینه علمی خاصی راه اندازی می‌شوند. وب‌سایت‌ها گاه توسط فرد و افراد و گاه به واسطه تصمیم موسسه‌ای فعالیت خود را آغاز می‌کنند.
          • بودجه پژوهشیبودجه پژوهشی (Research Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او پژوهش خاص را به سامان برساند. معمولاً بودجه‌های پژوهشی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بودجه سفر علمیبودجه سفر علمی (Travel Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه‌ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او در نشستی علمی شرکت کند و یا برای مدتی معلوم، به پژوهش در مکانی خاص بپردازد. معمولاً بودجه‌های سفر علمی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بورسیه دکتراکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره دکتری برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است وهمچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. ویژگی اصلی این کمک هزینه این است که تعهّد شغلی برای دریافت کننده ایجاد نمی‌کند و دریافت کننده صرفا دانشجویی است که موظّف است با آن مبلغ تحصیل خود را به سرانجام برساند. در مواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • بورسیه کارشناسی
          • بورسیه کارشناسی ارشدکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره کارشناسی ارشد برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است و همچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. درمواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • جایزه علمیجایزه‌های علمی، عنوان عامی برای گونه‌های مختلفی از تشویقاتی هستند که ازدانشجویان، اساتید و یا پژوهشگران مستقل، به سبب ارائه برخی آثار علمی، اعم از کتاب، پایان‌نامه و یا مقاله صورت می‌گیرد. جایزه‌های علمی عمدتاً توسط موسسات و بنیادهای علمی ارائه می‌شوند و معمولاً مبلغ مشخصی پول هستند. در بسیاری موارد، ارائه جایزه به صورت رسمی اعلام می‌شود، افراد واجد شرایط برای دریافت آنها اقدام می‌کنند و در نهایت افرادی به عنوان منتخب، برنده این جوایز می شوند.
          • دستیار پژوهشیدستیاری پژوهشی (Research Associate) فرصتی است دانشگاهی که به شماری از دانشجویان مقاطع مختلف و نیز پژوهشگران غیر دانشجو اعطا می‌شود. فرصت دستیاری پژوهشی، توسط گروه‌های آموزشی در دانشگاه‌های مختلف جهان اعلام می‌شود و کسانی که به عنوان دستیار پژوهشی انتخاب شوند، موظف به همکاری با یک استاد دانشگاه در پروژه مخصوصی هستند. به دستیاران پژوهشی از محل بودجه اختصاص یافته برای آن پژوهش، دستمزد پرداخته می شود.
          • دوره های کوتاه مدتدوره‌های غالبا پژوهشی هستند که برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و یا حتی اساتید این امکان را فراهم می‌کنند که در یک بازه زمانی مشخص در یک مرکز دانشگاهی و یا پژوهشی دیگر به مطالعه و پژوهش بپردازند. در این دوره‌ها غالبا شرکت‌کنندگان نیز موظف هستند که نتایج پژوهش خود را دست کم در قالب یک یا چند سخنرانی ارائه کنند. شماری از این دوره‌ها تمام یا بخشی از هزینه‌های داوطلب (ثبت‌نام، سفر و اسکان) را برای شرکت‌کنندگان بر عهده می‌گیرند.
          • شغل استادیاستادی دانشگاه (Tenure Track Professorship) به عنوان یک شغل، یکی از مهم ترین گونه‌های فعالیت آکادمیک است. افراد دارای مدرک دکترا و یا فوق دکترا، معمولاً بر اساس فراخوانی عام توسط دانشگاه، برای در اختیار گرفتن یک موقعیت دانشگاهی، مورد مصاحبه قرار می‌گیرند. همچنین پیشینه تحقیقاتی و علمی ایشان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. افراد منتخب ابتدائاً برای یک دوره پنج ساله آزمایشی (Tenure Track) به استخدام دانشگاه در می‌آیند و بعد از پنج سال و بر اساس رای کمیته علمی دانشکده و دانشگاه، از کار برکنار و یا به صورت دائم در دانشگاه مشغول به تحصیل خواهند شد. در حال حاضر در کشور آلمان ورود به کرسی استادی منوط به گذراندن دوره فوق دکتری آلمانی (habilitation) و يا دوره استادیاری آلمانی (juniorprofessorship) است.
          • شغل دکتراشغل پژوهشی ـ آموزشی است که شاغل در صورت اتمام موفقیت‌آمیز دوره شغلی خود، حائز درجه دکتری نیز می‌شود. شغل دکتری دست‌کم شامل نوشتن رساله پژوهشی دکتری می‌شود و علاوه بر آن گاهی وظایف آموزشی و حتی اداری نیز به فرد شاغل محول می‌شود. تفاوت اصلی شغل دکتری با بورسیه دکتری، تعهد شغلی و کاری است که برای دانشجو ایجاد می‌شود و او موظف است در زمان‌های خاصی در جای خاصی حضور داشته باشد. با این حال در کشورهایی که این موقعیت‌ها عرضه می‌شود، نرخ متوسط حقوق دریافتی برای شغل دکتری، از بورسیه دکتری بیشتر است. در حال حاضر شغل دکتری غالباً در کشورهایی مثل آلمان، سوئیس، هلند، اتریش، بلژیک، لوگزامبورگ و کشورهای اسکاندیناوی عرضه می‌شود. دریافت‌کنندگان شغل دکتری، بعد از پایان دوره، برای اخذ اقامت دائم و یا شهروندی آن کشورها، عموماً از موقعیت‌ بهتری برخوردار خواهند بود.
          • فراخوان کتابفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا کتاب خود را ارسال کنند. این فراخوان غالبا توسط ناشران کتاب‌های دانشگاهی برای سری یا موضوع خاصی که به طور سلسله‌وار چاپ می‌کنند، اعلام می‌شود.
          • فراخوان مقالهفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا پژوهش‌ها و مقالات خود را ارسال کنند. این فراخوان می‌تواند برای یک کتاب و یا شماره خاصی از یک مجله باشد.
          • فوق دکترافوق دکترا (Postdoc) دوره‌ای معمولا یک تا سه ساله است که دانشجویان بعد از به پایان بردن دوره دکترا، آن را می‌گذرانند. فرصت‌های فوق دکترا بعد از دریافت مدرک دکترا قابل ورود هستند، اما دانشجویان دکترا حدود شش ماه قبل از دفاع از پایان‌نامه دکترای خود. برای این فرصت اقدام می‌کنند. دانشجویان مقطع فوق دکترا، در این دوره، می‌باید به پژوهش و یا تدریس بپردازند، اما در کلاسی به عنوان تحصیل، شرکت نمی‌کنند. این دانشجویان همچنین از دانشگاه به صورت ماهیانه حقوق دریافت می‌کنند؛ چه اینکه فوق دکترا اساساً نوعی شغل است. فرصتهای فوق دکترا، به صورت متناوب توسط دانشگاه‌ها اعلام می‌شود و کمیته‌ای علمی آنها از میان متقاضیان، انتخاب می‌کند. فرصت های فوق دکترا معمولاً بسیار رقابتی است.
          • کارگاهکارگاه‌ها همان دوره‌های کوتاه مدت با هدف آموزشی هستند که به زمان خاصی اختصاص ندارند و در آن یک نوع تعامل جمعی قوی‌تر دوره‌های کوتاه مدت وجود دارد. علی الخصوص نوع ارائه‌هایی که اساتید دارند با ارائه‌های کنفرانس و دوره‌های کوتاه‌مدت متفاوت است؛ چرا که غالباً به شکلی است که به طور عملی شرکت‌کنندگان را درگیر محتوا می‌کند و از آنان خواسته میشود که کارهایی را در طول دوره با مشارکت جمعی تمرین کنند. در کارگاه‌ها غالباً تکیه کمتری بر بُعد تئوری ـ انتزاعی می‌شود و بیشتر یادگیری عملی مهارتها مدنظر است.
          • کنفرانساجتماع شماری از پژوهشگران که در آن پژوهش‌ها ارائه می‌شود. این ارائه می تواند به شکل سخنرانی ـ ارائه شفاهی و یا پوستر ـ باشد. براساس نوع، بزرگی و ماهیت، یک کنفرانس می‌تواند از یک تا چند روز به طول انجامد و در بردارنده یک الی ده‌ها پنل (بخش) باشد. هر یک از پنل‌ها به موضوع خاصی می‌پردازد و توسط دانشمندی متخصص آن موضوع اداره می‌شود.
          • مدارس فصلیمدارس فصلی دوره‌های کوتاه مدّت آموزشی هستند که در بازه زمانی خاصّی (مدرسه تابستانی، بهاری، پائیزی یا زمستانی) برگزار می‌شوند. موضوعاتی که در این مدارس ارائه می‌شود بسیار متنوع و براساس نیازها، خواسته و سلیقه برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان می‌تواند متفاوت باشد و حتی شامل مدارس تابستانی درخصوص فرهنگ و زبان یک کشور می‌تواند باشد. در مدارس فصلی گاهی شرکت‌کنندگان نیز موظف به ارائه پژوهشی در قالب یک سخنرانی کوتاه هستند و گاهی چنین الزامی وجود ندارد. شماری از مدارس فصلی تمام یا بخشی از هزینه‌های مدرسه (ثبت‌نام، سفر و اسکان) را برای شرکت‌کنندگان بر عهده می‌گیرند. مدارسی که اقدام پوشش هزینه‌ها می‌کنند معمولا از دسته‌ای هستند که انتظار دارند شرکت‌کنندگان، ارائه پژوهش و یا افزوده دیگری برای دوره داشته باشند.
  • فصلنامه آفاق شیعه –
  • خدمات –
  • اخبار –
  • آکادمی طومار –
  • تقویم آکادمیک –
  • تماس با ما و درباره ما –
  • سایر نویسندگان (سایر نویسندگان)
تامُّلی روش شناختی در منازعات پیرامون تحریف قرآن-بخش دوم
۱۳۹۵/۰۷/۲۴
جستارهایی درباره نقد متن (۴): سابقه‌ی نقد متن
۱۳۹۵/۰۷/۲۴
تحلیل گفتمان شبکه های اجتماعی (۲):  چالش های پژوهش
  دسته بندی ها: مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
۱۳۹۵/۰۷/۲۴
نویسنده: احسان دهقان

در یادداشت های پیشین به برخی از مسایل مربوط به تحلیل گفتمان در فضای شبکه های اجتماعی پرداختیم. در این یادداشت و یادداشت های پیروی آن، به مسایل عملی تر تحلیل گفتمان در شبکه های اجتماعی به خصوص فیس بوک خواهیم پرداخت. بحث را با لیستی خلاصه از چالش های تحقیقاتی تحلیل گفتمان (انتقادی) در فضای مجازی شروع می کنم، و سپس به یک مطالعه ی موردی تحلیل گفتمان انتقادی در فضای فیس بوک ایران می پردازم (در یادداشت بعدی):

به طور کلی، مشکلات تحقیقاتی مذکور را می توان به سه دسته ی کلی تقسیم کرد:

مسایل نظری:

تحلیل گفتمان، و به خصوص تحلیل گفتمان انتقادی، بخش بزرگی از تحلیل های خود را بر پایه ی نظریات اجتماعی-سیاسی قرار داده است. طبعا، بسته به چارچوب نظری مورد استفاده توسط تحلیل گر، برخی نام ها و نظریات بیشتر از دیگران به گوش خواهند رسید، اما تقریبا تمامی مطالعات انتقادی، در حوزه ی نظریاتی قرار می گیرند که به طور سنتی با نام نظریات «چپ/انتقادی» شناخته می شوند. دقیقا به همین دلیل است که نام هایی مثل مارکس، آلتوسر، آدورنو، هورکهایمر، هابرماس، بوردیو، و فوکو، پیوندی جدایی ناپذیر با تحلیل گفتمان انتقادی دارند. این جهت گیری نظری، دو معضل اساسی پیش روی تحلیل گران انتقادی قرار می دهد: در نگاهی کلی، جهت گیری عمده ی تحلیل گفتمان انتقادی از این رویکرد یک رویکرد «مشکل محور»(problem-oriented) می سازد. تاکید بر مشکل-محور بودن تحلیل گفتمان انتقادی را می توان در متون نوشته شده توسط تمامی پیشگامان این مکتب دید. صرف نظر از رویکرد تحلیلی، همه ی تحلیل گران انتقادی بر این مساله تاکید دارند.

اما مساله ای که بیشتر به بحث پیش رو مرتبط است، مساله ی خاص تر نظریات اجتماعی/انتقادی، و سازش پذیری این نظریات با فضای رسانه ای جدید است. اکثر نظریات اجتماعی مورد استفاده در تحلیل گفتمان انتقادی، در خلال دهه های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ میلادی (و گاها حتی قبل تر از آن) مطرح شده اند. در آن دهه ها، مباحث نظری بسیار سودمندی در رابطه با جامعه شناسی، فلسفه، گفتمان، قدرت، و از این قبیل مطرح شد. تا چندی قبل، این نظریات کماکان به شکل اولیه ی خود قابل طرح و بررسی بودند. اما آن چه که تمامی این نظریات را به هم گره می زد، نگاهی بالا به پایین به اجتماع بود. به عنوان مثال، نظریات مربوط به ارتباطات، همگی جهت ارتباطات را از سمت طبقه ی قدرتمند به سمت عامه ی مردم می دانستند (مثلا نظریه ی آدورنو و هورکهایمر مبنی بر گردش یک مرحله ای اطلاعات از رسانه به مردم، یا نظریه ی دومرحله ای کاتز و لازارسفلد). در رابطه با قدرت، نظریات آلتوسر، فوکو، و هابرماس همگی تاکید بر نقش موثر رسانه های جمعی در مشروعیت بخشی و نهادینه کردن ایدیولوژی های طبقه ی حاکم داشتند. اما با ظهور وب ۲.۰، این نظریات با علامت سوال های بزرگی روبرو شده اند. از این رو، محققین تحلیل گفتمان انتقادی، بایستی با احتیاط بیشتری به برخی از این نظریات نزدیک شوند، و چنین نظریاتی را با در نظر داشتن ویژگی های منحصر به فرد و بی سابقه ی فضاهای اجتماعی جدید استفاده کنند.

سه دسته از این نظریات برای تحلیل گفتمان انتقادی، و به خصوص تحلیل گفتمان انتقادی شبکه های مجازی از بقیه مهم تر می نمایند:

قدرت و روابط قدرت در رسانه های جدید

یکی از مسایل بسیار مهم که موضوع بسیاری از مطالعات انتقادی گفتمان می باشد، مساله ی قدرت و روابط قدرت می باشد. همان طور که پیش از این اشاره شد، روابط قدرت در فضای اجتماعی/رسانه ای جدید دچار پیچیدگی های جدیدی شده اند. قابل دسترسی بودن این شبکه های اجتماعی منجر به ظهور پدیده های جدید مانند شهروند-خبرنگاری شده است. در فضای جدید اطلاعاتی، هر شهروند قادر به تولید محتواست. بدین ترتیب، انحصار رسانه از طبقه ی قدرتمند خارج گشته است. اگرچه قدرت رسانه های جمعی را نمی توان انکار کرد، به همین ترتیب نمی توان منکر قدرت شبکه های اجتماعی جدید نیز بود.

در نگاه فوکو، الگوی «سراسر-بین»  (panopticon)قدرت نقشی مهم ایفا می کند. در این الگو، جامعه به مثابه ی معماری خاص یک زندان تمثیل می گردد: زندانی که به شکل دایره حول یک برج مرکزی ساخته شده است. در این الگو، نگهبانان درون برج می توانند تمامی زندانیان را مشاهده کنند، اما هر زندانی تنها می تواند داخل سلول خود، و برج نگهبانی را ببیند. بدین ترتیب، زندانی همواره با این ترس/احتمال زندگی می کند که ممکن است توسط نگهبانان دیده شود. بنابراین، انتظارات و قوانین نگهبانان را رعایت می کند. به بیان دیگر، ایدیولوژی نگهبانان در رفتار وی نهادینه می گردد.

چنین الگویی تا پیش از ظهور شبکه های اجتماعی مجازی می توانست توضیح دهنده ی بسیاری از پدیده های اجتماعی باشد. اما پس از همه گیری شبکه های اجتماعی، سمت «نگاه و نظارت»  (surveillance)دستخوش تغییرات بسیار شده است. هم اکنون، عامه ی مردم نیز می توانند ناظری برای طبقه ی قدرت مند باشند. به علاوه، مردم در عین حال می توانند ناظر یک دیگر نیز باشند. آنچه به عنوان یک الگوی «سراسر-بین» مطرح شده بود، هم اکنون دو ویژگی جدید نیز پیدا کرده است: «هم-بینی»  (synopticon)و «همه-بینی» (omniopticon) . این ویژگی های جدید، در توضیح نظری فضاهای اجتماعی مجازی بایستی در نظر گرفته شوند.

گردش اطلاعات در رسانه های جدید

مساله ی دوم در رابطه با چالش های نظری مطالعات در شبکه های اجتماعی، مساله ی گردش اطلاعات است. پیش از این اشاره کردیم که مدل سازی های قبلی گردش اطلاعات، این فرایند را همواره از سمت مرکز به سمت حاشیه، یا از بالا به پایین در نظر می گرفت. اما مطالعات جدید نشان می دهند که مساله بسیار پیچیده تر از آن است که تا پیش از این گمان می رفت. فضای غیر خطی و غیر متمرکز شبکه های اجتماعی جدید باعث می گردند که اطلاعات هم اکنون به شکلی در هم و برهم و پیچیده میان اعضا به گردش در آیند. بدین ترتیب، بسیاری از پیش فرض ها و متغیرهای موجود در نظریات قدیمی تر بایستی در مطالعات (انتقادی) گفتمان در فضای اجتماعی مجازی مورد بازبینی قرار گیرند.

تاریخیت (historicity)

در نهایت، مساله ی نظری دیگری که در این رابطه مهم می نماید،‌ مساله ی «تاریخیت» گفتمان، و شکل گیری تاریخی متون در گفتشمان هاست. یکی دیگر از مسایلی که پس از وب ۲.۰ دچار تغییر شد، مساله ی تاثیر زمان بر شکل گیری گفتمان هاست. در فضای گفتمانی جدید، کاربران می توانند متون را از دل تاریخ (آفلاین یا آنلاین) بیرون آورند، تغییر دهند، یا حتی دوباره اما به شکلی دیگر معرفی کنند. بنابراین، روابط بینامتنی و بیناگفتمانی تا حد زیادی دچار تغییر گشته اند. به بیانی ساده، می توان گفت که فضای رسانه ای جدید، فضایی نا-تاریخی (ahistoric)  است: همه چیز در لحظه وجود دارد، گذشته قابل تغییر است، و گذشته و آینده را می توان در یک جا و یک آن دید.

مسایل روش شناختی:

همزمان با مسایل نظری، برخی مسایل روشی نیز در رابطه با تحلیل گفتمان انتقادی در شبکه های اجتماعی قابل طرح می باشند:

جمع آوری، تحلیل و تفسیر داده:

در هر تحقیق، جمع آوری داده یکی از مهم ترین بخش های تحقیق می باشد. به طور طبیعی، محقق به سراغ داده هایی خواهد رفت که بتوانند به پرسش های تحقیق وی پاسخ دهند. اما در رابطه با تحلیل گفتمان انتقادی، و به خصوص تحلیل گفتمان انتقادی در شبکه های مجازی، جمع آوری داده پیچیدگی های جدیدی پیدا می کند. یکی از این پیچیدگی ها بارها در انتقادات مطرح شده علیه تحلیل گفتمان انتقادی تکرار شده است: «دست چین» کردن داده ها (cherry-picking)!

شبکه های اجتماعی این امکان را به کاربران می دهند که با تشکیل گروه های مجازی، با «دوست شدن» با افراد هم عقیده، و با «دنبال کردن» افراد همسو، مسایل مورد علاقه ی خود را مورد بحث و گفتگو قرار دهند. این ویژگی، کار جمع آوری داده را برای محقق بسیار ساده می کند: کافی است تا گروه مورد نظر را در فیس بوک پیدا کنید، و هزاران متن در رابطه با پرسش تحقیق جمع آوری کنید. اما آنچه که نباید از یاد برد این است که گروه تشکیل شده در فیس بوک، صرفا یک گرد هم آیی مجازی از افراد هم عقیده است. بنابراین، چنین گروهی را نباید به هیچ عنوان نماینده ی یک جامعه دانست (حتی یک جامعه ی مجازی). یافته های برآمده از تحقیق بر این گروه مجازی، صرفا در مورد آن گروه مجازی قابل تعمیم می باشند.

دومین مساله در همین رابطه، مساله ی ویژگی های منحصر به فضای مجازی است. به عنوان مثال، یکی از اشتباهات معمول در برخی مطالعات انجام شده بر فضای مجازی، این پیش فرض اشتباه است که هر پروفایل در فضای مجازی، نماینده ی یک «فرد واقعی» در عالم بیرون می باشد. حتی اگر فرض را بر آن بگیریم که داده های جمع آوری شده توسط ما فقط و فقط از پروفایل های واقعی جمع آوری شده اند، نباید این پروفایل ها را با افراد واقعی اشتباه بگیریم. شخصیت مجازی (online persona)  افراد می تواند کاملا از شخصیت واقعی آنان متفاوت باشد. ایدیولوژی های مطرح شده در فضای مجازی می توانند کاملا برعکس ایدیولوژی های واقعی افراد باشند. کوتاه سخن آن که: آن چه داده های جمع آوری شده در فضای مجازی نشان می دهند، تنها قابل تعمیم به فضای مجازی است، و نباید نتایج چنین تحقیقی را به عنوان نتایجی تعمیم پذیر در مورد جامعه دانست. این مساله به خصوص زمانی اهمیت خود را بیشتر نشان می دهد که به یاد بیاوریم تمام افراد «واقعی» جامعه عضو شبکه های مجازی نیستند، و فقط طبقات اجتماعی خاصی بیشتر عضو این شبکه ها می باشند (از نظر آماری: قشر متوسط، سنین جوان، عمدتا دارای تحصیلات متوسطه یا بالاتر).

مسایل مربوط به زبان و چارچوب نظری زبانشناختی

چالش دیگر، مربوط به زبان مورد تحقیق است. در رابطه با زبان، دو مورد از بقیه مهم تر به نظر می رسند: یکی آن که فضای مجازی ژانر زبانی مخصوص به خود را داراست. عواملی مثل فونت های مورد استفاده، سایز، همراهی تصویر، صدا، یا ویدیو با متون، صورتک ها و شکلک های مجازی (emojis and emoticons) ، کشیدگی کلمات از طریق تکرار حروف، و از این قبیل، همگی در فرایند معناسازی  (semiosis)در فضای مجازی دارای اهمیت هستند، و محققین نباید به سادگی از کنار چنین ویژگی هایی بگذرند.

اما مهم تر از ژانر زبان در فضاهای مجازی، تفاوت های ساختاری و معنایی زبان های گوناگون است. به عنوان مثال، در رویکرد فرکلاف به تحلیل گفتمان انتقادی، تاکید بسیاری بر نظریه ی زبانی هلیدی (Halliday)  وجود دارد. نظریه ی زبانشناختی سیستمی-کاربردی (Systemic-Functional Linguistics)  هلیدی، به عنوان پایه ی تحلیل زبانشناختی/متنی در رویکرد فرکلافی استفاده می شود. اگرچه این نظریه سودمندی خود را در مطالعات بسیاری به اثبات رسانده است، نباید فراموش کرد که بسیاری از مطالعاتی که (بدون تغییر) از چارچوب فرکلاف در تحلیل گفتمان استفاده کرده اند، بر روی متون زبان انگلیسی انجام شده اند.

به عنوان مثالی ملموس تر از این قضیه، به بحث جملات معلوم و مجهول در فارسی و انگلیسی نگاهی می اندازیم. ساختار جملات معلوم و مجهول به طور معمول در رویکرد فرکلاف به تحلیل متنی از اهمیت بسیاری برخوردار است. اما نکته ی مهم در اینجاست که این تاکید قابل اجرا بر زبان فارسی نمی باشد. یکی آن که آنچه در زبان فارسی با نام «معلوم و مجهول» شناخته می شود،‌ به هیچ عنوان تناظر یک به یک با مفهوم انگلیسی active and passive  ندارد. دوم آن که در زبان فارسی، به دلیل وجود نشانه ی مفعولی «را»، تاکید بر فاعل و مفعول عمدتا از طریق جابجایی مکان مفعول انجام می گردد، و در عمل، جمله ی مجهول فارسی نمی تواند فاعل را نیز در خود جای دهد. اگرچه گاها فارسی-زبانان (به اشتباه) از این ساختار استفاده می کنند، اما چنین ساختاری به اندازه ی زبان انگلیسی در فارسی وجود نداشته، و اهمیت ساختاری کمتری دارد:

گربه موش را خورد.

موش خورده شد.

موش توسط گربه خورده شد. (فارسی غلط/ غیر معمول تر)

موش را گربه خورد. (فارسی درست/معمول تر)

The cat ate the mouse.

The mouse was eaten.

The mouse was eaten by the cat.

مسایل اخلاقی

در پایان، بحث مهم نکات اخلاقی (research ethics)  در مطالعات انجام شده روی شبکه های مجازی مطرح می باشد. به طور کلی، دو نکته در انجام این مطالعات از بقیه مهم تر می نمایند. یکی آن که در هنگام جمع آوری داده ها، محقق نباید معیار را  تنظیمات (settings)  پروفایل کاربران قرار دهد. به بیان دیگر، تنها به این دلیل که پروفایل مجازی یک فرد در حالت «عمومی» (public)  تنظیم شده است، به این معنی نیست که همه ی آنچه که آن کاربر در فضای مجازی خود می نویسد برای عموم قابل استفاده است. چه بسا که این تنظیمات ناشی از ندانستن و آشنا نبودن با محیط شبکه ی مجازی مورد نظر باشد. و یا این که کاربر برخی از جملات و پیام های خود را به مرور زمان تغییر دهد یا پاک کند. بنابراین، اگر بنا بر جمع آوری اطلاعات از صفحات شخصی افراد باشد، بایستی این مساله حتما با ایشان در میان گذاشته شود و رضایت کتبی ایشان گرفته شود.

دومین نکته ی اخلاقی در رابطه با جمع آوری داده از صفحات عمومی  (public pages)شبکه های مجازی است. در چنین حالاتی، باید در نظر داشت که داده های جمع آوری شده نباید به شکلی در اختیار دیگران قرار بگیرند که از طریق آنها بتوان کاربران را شناسایی کرد. بنابراین، اگرچه این امکان وجود دارد که مطالعه را روی صفحات عمومی شبکه های مجازی انجام دهیم، در هنگام منتشر کردن نتایج این تحقیقات، نباید جملات کاربران را دقیقا به همان طور که نوشته شده اند در مقالات خود بنویسیم (مگر آن که از کاربران اجازه گرفته شده باشد.)

  برچسب ها: شبکه های اجتماعی، مطالعات فرهنگی، گفتمان
٥٨٣ بازدید

مطالب مرتبط

۱۴۰۱/۰۴/۱۱

کارگاه تدوین (سطح مقدماتی تا متوسط): تدوین تلویزیونی


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۰۴/۰۵

خدمات کاربردی آکادمی طومار اندیشه در راستای حضور بهتر و بیشتر دانش‌پژوهان ایرانی جهت عرضه آثار پژوهشی در آکادمیای بین الملل


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۰۴/۰۱

کارگاه آموزشی و مهارتی نگارش علمی-پژوهشی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی (پایان نامه، مقاله، طرح پژوهشی، پروژه و …)


بیشتر بخوانید

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تماس با ما

 

 

از مسیر ارتباطی زیر با ما در تماس باشید:

رایانامه : [email protected]

|می‌خواهم از طومار اندیشه حمایت کنم|

عضویت در خبرنامه

جهت اطلاع از بروزرسانی های سایت ایمیل خود را ثبت نمایید.

تماس با ما







[recaptcha]
تمامی حقوق برای طومار اندیشه محفوظ است.