Tomat AndishehTomat AndishehTomat AndishehTomat Andisheh
  • خانه –
  • جستارها و یادداشت ها –
    • صفحات پژوهشگران
            • آستانگی
            • آگورا
            • اتوپیا
            • اسلام‌ پژوهی
            • افق مبین
            • بیاض: یادداشت هایی در مردم شناسی شیعه
            • تاریخ اندیشۀ دینی
            • تاریخ‌نگاری
            • تلفیق دانش
            • جستارهای تاریخی
            • حبه‌های نقره فام
            • خوانشها
            • خیلی گذشته، خیلی حالا
            • زبان و ادبیات قرآن
            • شاه شوریده‌سران
            • طاوس
            • سایر نویسندگان
            • فرهنگ روش
            • محمدرضا عشوری مقدم
            • مدهامّتان
            • مطالعات فرهنگ رضوی
            • مهر داد
            • مواسات
            • میراث مکتوب شیعه
            • واژه ها و معناها
            • پیشینه
            • گزارش کتاب تاریخ
    • موضوعات
          • ادب و هنر
          • اقتصاد و مدیریت
          • تاریخ و نسخ خطی
          • زبان‌شناسی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • علوم اجتماعی
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • فقه و حقوق
          • فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • مطالعات ادیان و اسلامی
          • مطالعات قرآنی
  • فرصت‌های آکادمیک –
    • کشور –
          • آذربایجان
          • آفریقای جنوبی
          • آلبانی
          • آلمان
          • آمریکا
          • اتریش
          • اردن
          • ارمنستان
          • ازبکستان
          • اسپانیا
          • استرالیا
          • استونی
          • اسکاتلند
          • اسلواکی
          • اسلوونی
          • افغانستان
          • الجزائر
          • امارات متحده عربی
          • اندونزی
          • انگلستان
          • اوکراین
          • اوگاندا
          • ایتالیا
          • ایران
          • ایرلند
          • ایرلند شمالی
          • بروئنی
          • بلژیک
          • بلغارستان
          • بنگلادش
          • بوسنی و هرزگوین
          • پاکستان
          • پرتغال
          • تایلند
          • تایوان
          • ترکیه
          • تونس
          • جمهوری آذربایجان
          • جمهوری چک
          • چین
          • دانمارک
          • روسیه
          • رومانی
          • ژاپن
          • سنگاپور
          • سوئد
          • سوئیس
          • سودان
          • عراق
          • عربستان
          • عمان
          • فرانسه
          • فنلاند
          • قبرس
          • قرقیزستان
          • قزاقستان
          • قطر
          • کانادا
          • کره‌جنوبی
          • کرواسی
          • کویت
          • گرجستان
          • لبنان
          • لهستان
          • لوکزامبورگ
          • لیتوانی
          • مالت
          • مالزی
          • مجارستان
          • مراکش
          • مصر
          • مغرب
          • مقدونیه
          • مکزیک
          • نروژ
          • نیوزیلند
          • هلند
          • هند
          • هندوستان
          • هنگ‌کنگ
          • ولز
          • ونزوئلا
          • یونان
    • موضوع –
          • مطالعات قرآنی
          • زبان‌شناسی
          • فقه و حقوق
          • فلسفه و روش شناسی علوم انسانی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • اقتصاد و مدیریت
          • ادب و هنر
          • مطالعات منطقه‌ای
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • تاریخ و نسخ خطی
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • علوم اجتماعی
          • مطالعات ادیان و اسلام
    • گونه –
          • استاد مدعو استادی موقت در دانشگاه (Non-Tenure Track Professorship/lecturer/instructor)موقعیتی تدریسی در دانشگاه است که بر اساس نیاز دانشگاه به مدرسی در زمینه‌ای خاص، تعریف می‌شود. این موقعیت تدریسی مدت زمان مشخصی دارد و در این مدت، استاد موقت به تدریس در زمینه مورد نظر دانشگاه می‌پردازد و بعد از پایان مدت تحصیل، دانشگاه تعهدی نسبت به وی ندارد. این استاد در زمان تدریس در دانشگاه ماهانه حقوق دریافت می‌کند.
          • اعلام برنامه دکتریبرنامه ای که دانشجو با شرکت در آن موفق به اخذ درجه دکتری (PhD) می‌شود. این برنامه در کشورهای اروپایی و استرالیا دست کم سه‌ سال و غالبا فاقد درس‌های اجباری است. درمواردی که چنین چیزی ـ یعنی درس اجباری برای دوره دکتری ـ وجود دارد ـ مانند برخی برنامه‌های دکتری‌ جدید در آلمان ـ غالبا درس نمره‌ای ندارد و ارائه گواهی گذراندن درس کافی است. در کشورهای آمریکای شمالی برنامه دکتری، دست کم پنج سال به طول می انجامد و شباهت زیادی با دوره‌های دکتری ایران دارد. به این ترتیب دانشجو موظف به گذراندن درس‌هایی با نمره‌های مؤثر، امتحان جامع شفاهی و دفاع از رساله دکتری خود می‌باشد. اخیرا بسیاری از برنامه‌های دکتری در کشورهای حوزه اسکاندیناوی، خود را به الگوی برنامه‌های آمریکای شمالی نزدیک کرده‌اند و دوره‌های دکتری با درس‌‌های اجباری و مدت زمان نسبتا طولانی‌تر نسبت به سایر کشورهای اروپایی برگزار می‌کنند.
          • اعلام برنامه کارشناسی ارشدکارشناسی ارشد عموماً به صورت یک‌ساله و یا دوساله ارائه می‌شود. دوره‌های یک‌ساله عموما فاقد پایان‌نامه و دوره‌های دو ساله دارای پایان‌نامه می‌باشد. در برخی کشور‌های تنها با گذراندن دوره کارشناسی ارشد دو ساله و ارائه پایان‌نامه است که می‌توان دوره دکتری (PhD) را شروع کرد. در بریتانیا دوره‌ کارشناسی ارشد خاصی با عنوان (Mphil) وجود دارد که در صورت طی آن، مدت زمان تحصیل دوره دکترا قدری کاهش می‌یابد.
          • اعلام یا راه اندازی وب سایتوب‌سایت‌های علمی توسط فرد و یا افرادی برای ترویج و پیشبرد زمینه علمی خاصی راه اندازی می‌شوند. وب‌سایت‌ها گاه توسط فرد و افراد و گاه به واسطه تصمیم موسسه‌ای فعالیت خود را آغاز می‌کنند.
          • بودجه پژوهشیبودجه پژوهشی (Research Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او پژوهش خاص را به سامان برساند. معمولاً بودجه‌های پژوهشی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بودجه سفر علمیبودجه سفر علمی (Travel Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه‌ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او در نشستی علمی شرکت کند و یا برای مدتی معلوم، به پژوهش در مکانی خاص بپردازد. معمولاً بودجه‌های سفر علمی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بورسیه دکتراکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره دکتری برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است وهمچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. ویژگی اصلی این کمک هزینه این است که تعهّد شغلی برای دریافت کننده ایجاد نمی‌کند و دریافت کننده صرفا دانشجویی است که موظّف است با آن مبلغ تحصیل خود را به سرانجام برساند. در مواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • بورسیه کارشناسی
          • بورسیه کارشناسی ارشدکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره کارشناسی ارشد برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است و همچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. درمواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • جایزه علمیجایزه‌های علمی، عنوان عامی برای گونه‌های مختلفی از تشویقاتی هستند که ازدانشجویان، اساتید و یا پژوهشگران مستقل، به سبب ارائه برخی آثار علمی، اعم از کتاب، پایان‌نامه و یا مقاله صورت می‌گیرد. جایزه‌های علمی عمدتاً توسط موسسات و بنیادهای علمی ارائه می‌شوند و معمولاً مبلغ مشخصی پول هستند. در بسیاری موارد، ارائه جایزه به صورت رسمی اعلام می‌شود، افراد واجد شرایط برای دریافت آنها اقدام می‌کنند و در نهایت افرادی به عنوان منتخب، برنده این جوایز می شوند.
          • دستیار پژوهشیدستیاری پژوهشی (Research Associate) فرصتی است دانشگاهی که به شماری از دانشجویان مقاطع مختلف و نیز پژوهشگران غیر دانشجو اعطا می‌شود. فرصت دستیاری پژوهشی، توسط گروه‌های آموزشی در دانشگاه‌های مختلف جهان اعلام می‌شود و کسانی که به عنوان دستیار پژوهشی انتخاب شوند، موظف به همکاری با یک استاد دانشگاه در پروژه مخصوصی هستند. به دستیاران پژوهشی از محل بودجه اختصاص یافته برای آن پژوهش، دستمزد پرداخته می شود.
          • دوره های کوتاه مدتدوره‌های غالبا پژوهشی هستند که برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و یا حتی اساتید این امکان را فراهم می‌کنند که در یک بازه زمانی مشخص در یک مرکز دانشگاهی و یا پژوهشی دیگر به مطالعه و پژوهش بپردازند. در این دوره‌ها غالبا شرکت‌کنندگان نیز موظف هستند که نتایج پژوهش خود را دست کم در قالب یک یا چند سخنرانی ارائه کنند. شماری از این دوره‌ها تمام یا بخشی از هزینه‌های داوطلب (ثبت‌نام، سفر و اسکان) را برای شرکت‌کنندگان بر عهده می‌گیرند.
          • شغل استادیاستادی دانشگاه (Tenure Track Professorship) به عنوان یک شغل، یکی از مهم ترین گونه‌های فعالیت آکادمیک است. افراد دارای مدرک دکترا و یا فوق دکترا، معمولاً بر اساس فراخوانی عام توسط دانشگاه، برای در اختیار گرفتن یک موقعیت دانشگاهی، مورد مصاحبه قرار می‌گیرند. همچنین پیشینه تحقیقاتی و علمی ایشان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. افراد منتخب ابتدائاً برای یک دوره پنج ساله آزمایشی (Tenure Track) به استخدام دانشگاه در می‌آیند و بعد از پنج سال و بر اساس رای کمیته علمی دانشکده و دانشگاه، از کار برکنار و یا به صورت دائم در دانشگاه مشغول به تحصیل خواهند شد. در حال حاضر در کشور آلمان ورود به کرسی استادی منوط به گذراندن دوره فوق دکتری آلمانی (habilitation) و يا دوره استادیاری آلمانی (juniorprofessorship) است.
          • شغل دکتراشغل پژوهشی ـ آموزشی است که شاغل در صورت اتمام موفقیت‌آمیز دوره شغلی خود، حائز درجه دکتری نیز می‌شود. شغل دکتری دست‌کم شامل نوشتن رساله پژوهشی دکتری می‌شود و علاوه بر آن گاهی وظایف آموزشی و حتی اداری نیز به فرد شاغل محول می‌شود. تفاوت اصلی شغل دکتری با بورسیه دکتری، تعهد شغلی و کاری است که برای دانشجو ایجاد می‌شود و او موظف است در زمان‌های خاصی در جای خاصی حضور داشته باشد. با این حال در کشورهایی که این موقعیت‌ها عرضه می‌شود، نرخ متوسط حقوق دریافتی برای شغل دکتری، از بورسیه دکتری بیشتر است. در حال حاضر شغل دکتری غالباً در کشورهایی مثل آلمان، سوئیس، هلند، اتریش، بلژیک، لوگزامبورگ و کشورهای اسکاندیناوی عرضه می‌شود. دریافت‌کنندگان شغل دکتری، بعد از پایان دوره، برای اخذ اقامت دائم و یا شهروندی آن کشورها، عموماً از موقعیت‌ بهتری برخوردار خواهند بود.
          • فراخوان کتابفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا کتاب خود را ارسال کنند. این فراخوان غالبا توسط ناشران کتاب‌های دانشگاهی برای سری یا موضوع خاصی که به طور سلسله‌وار چاپ می‌کنند، اعلام می‌شود.
          • فراخوان مقالهفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا پژوهش‌ها و مقالات خود را ارسال کنند. این فراخوان می‌تواند برای یک کتاب و یا شماره خاصی از یک مجله باشد.
          • فوق دکترافوق دکترا (Postdoc) دوره‌ای معمولا یک تا سه ساله است که دانشجویان بعد از به پایان بردن دوره دکترا، آن را می‌گذرانند. فرصت‌های فوق دکترا بعد از دریافت مدرک دکترا قابل ورود هستند، اما دانشجویان دکترا حدود شش ماه قبل از دفاع از پایان‌نامه دکترای خود. برای این فرصت اقدام می‌کنند. دانشجویان مقطع فوق دکترا، در این دوره، می‌باید به پژوهش و یا تدریس بپردازند، اما در کلاسی به عنوان تحصیل، شرکت نمی‌کنند. این دانشجویان همچنین از دانشگاه به صورت ماهیانه حقوق دریافت می‌کنند؛ چه اینکه فوق دکترا اساساً نوعی شغل است. فرصتهای فوق دکترا، به صورت متناوب توسط دانشگاه‌ها اعلام می‌شود و کمیته‌ای علمی آنها از میان متقاضیان، انتخاب می‌کند. فرصت های فوق دکترا معمولاً بسیار رقابتی است.
          • کارگاهکارگاه‌ها همان دوره‌های کوتاه مدت با هدف آموزشی هستند که به زمان خاصی اختصاص ندارند و در آن یک نوع تعامل جمعی قوی‌تر دوره‌های کوتاه مدت وجود دارد. علی الخصوص نوع ارائه‌هایی که اساتید دارند با ارائه‌های کنفرانس و دوره‌های کوتاه‌مدت متفاوت است؛ چرا که غالباً به شکلی است که به طور عملی شرکت‌کنندگان را درگیر محتوا می‌کند و از آنان خواسته میشود که کارهایی را در طول دوره با مشارکت جمعی تمرین کنند. در کارگاه‌ها غالباً تکیه کمتری بر بُعد تئوری ـ انتزاعی می‌شود و بیشتر یادگیری عملی مهارتها مدنظر است.
          • کنفرانساجتماع شماری از پژوهشگران که در آن پژوهش‌ها ارائه می‌شود. این ارائه می تواند به شکل سخنرانی ـ ارائه شفاهی و یا پوستر ـ باشد. براساس نوع، بزرگی و ماهیت، یک کنفرانس می‌تواند از یک تا چند روز به طول انجامد و در بردارنده یک الی ده‌ها پنل (بخش) باشد. هر یک از پنل‌ها به موضوع خاصی می‌پردازد و توسط دانشمندی متخصص آن موضوع اداره می‌شود.
          • مدارس فصلیمدارس فصلی دوره‌های کوتاه مدّت آموزشی هستند که در بازه زمانی خاصّی (مدرسه تابستانی، بهاری، پائیزی یا زمستانی) برگزار می‌شوند. موضوعاتی که در این مدارس ارائه می‌شود بسیار متنوع و براساس نیازها، خواسته و سلیقه برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان می‌تواند متفاوت باشد و حتی شامل مدارس تابستانی درخصوص فرهنگ و زبان یک کشور می‌تواند باشد. در مدارس فصلی گاهی شرکت‌کنندگان نیز موظف به ارائه پژوهشی در قالب یک سخنرانی کوتاه هستند و گاهی چنین الزامی وجود ندارد. شماری از مدارس فصلی تمام یا بخشی از هزینه‌های مدرسه (ثبت‌نام، سفر و اسکان) را برای شرکت‌کنندگان بر عهده می‌گیرند. مدارسی که اقدام پوشش هزینه‌ها می‌کنند معمولا از دسته‌ای هستند که انتظار دارند شرکت‌کنندگان، ارائه پژوهش و یا افزوده دیگری برای دوره داشته باشند.
  • فصلنامه آفاق شیعه –
  • خدمات –
  • اخبار –
  • آکادمی طومار –
  • تقویم آکادمیک –
  • تماس با ما و درباره ما –
  • سایر نویسندگان (سایر نویسندگان)
جستارهایی درباره نقد متن (۳): رابطه نقد درونی و بیرونی با روش شناسی تاریخ
۱۳۹۵/۰۷/۰۲
معرفی و مروری بر کتاب «وضعیت استثنایی» نوشته جورجیو آگامبن
۱۳۹۵/۰۷/۰۲
رویارویی تجربه گرایی و ضد عرفان در عرفان شناسی سده بیستم-بخش اول
  دسته بندی ها: مطالعات ادیان و اسلامی، فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی
۱۳۹۵/۰۷/۰۲
نویسنده: قاسم کاکایی؛ اشکان بحرانی

مقدمه

در سده های نوزدهم و بیستم میلادی و به نحو مشخص، در سنت معنویت مسیحی، به دنبال تلاش های فریدریش شلایرماخر،[۱] مفهوم تجربه ی دینی نقش مهم و بنیادینی در الاهیات مسیحی ایفا کرده و هنوز نقش خود را در آثار فیلسوفان دینی نظیر جان هیک،[۲] ویلیام آلستون[۳]  و آلوین پلانتینگا[۴] حفظ کرده است (ملکیان، ۱۳۷۹، ۷). شلایرماخر مفهوم تجربه ی دینی را در سده ی نوزدهم مطرح کرد و این مفهوم را نه امری عقلانی و معرفتی بلکه «احساس اتکای مطلق و یکپارچه به مبدأ یا قدرتی متمایز از جهان دانست» (پترسون و دیگران، ۱۳۸۷، ۴۱).

در آغاز سده ی بیستم میلادی و خاصه به دنبال تلاش های ویلیام جیمز،[۵] فیلسوف و روانشناس امریکایی، رویکرد تجربی به امر عرفانی نیز با اقبال روبه رو شد و مفهوم تجربه ی عرفانی در کنار تجربه ی دینی، برای تبیین و تشریح متون معنوی ادیان گوناگون اشاعه یافت. در ساحت الاهیات و دین-پژوهی، در میان هواداران این دیدگاه، که در این نوشته، از آنها با عنوان تجربه گروان یا تجربه باوران و از دیدگاه مطلوب و متبوعشان با عنوان تجربه گرایی[۶]  یاد می کنیم، تجربه ی فردیِ متدین، به نحو عام، و تجربه ی فردی عارف، به نحو خاص، نقشی برجسته یافت. در برابر این جریان، که در سراسر سده ی بیستم رونق و رواج داشت، در میانه های قرن بیستم جریانی برآمد که اوّلاً: مفهوم عرفان را در مسیحیت، پدیداری متأخر و متعلق به سده ی نوزدهم می دانست و ثانیاً: تلقی فردگرایانانه و شخصی از دین و عرفان را خصیصه ای تلقی می کرد که در وهله ی نخست به سنت معنویت لاتینی و به خصوص، سنت پروتستان، تعلق داشته است. با توجه به دو نکته-ی فوق، جریان یادشده، که به دیدگاههای تجربه گروانه نگاهی انتقادی داشت،  در برابر احوال فرادی بر اعمال جماعت انگشت توجه می نهاد و در برابر تجربه های وجدآمیز و اقوالی که از تجربه ی اتحاد عرفانی دم می زد، بر نفی این تجربه ها یا نادیده گرفتن آن ها تأکید می کرد. این جریان با نوشته-های کسانی نظیر ولادیمیر لاسکی،[۷] الاهیدانی متعلق به کلیسای ارتدوکس شرقی، جلب نظر کرد و در نوشته های دنیس ترنر،[۸] فیلسوف دین و الاهیدان انگلیسی زبان بلیغ و برنده ی خود را به دست آورد. ترنر خود در واکنش به تجربه گرایی و در واکنش به جعل مفهوم عرفان، به زعم او، در دو سده ی اخیر، ترجیح می دهد که جریان مطلوب خود را «ضدِّ عرفان»[۹]  بنامد.

در این مجال، کوشش ما بر آن است که چند مسأله را طرح کنیم و برای این پرسش ها پاسخ هایی فراهم آوریم. نخستین پرسش این است که مراد از تجربه گرایی در ساحت دین پژوهی چیست؟ دوم: مراد از ضدِّ عرفان چیست؟ سوم: نقدهای ضدِّ عرفان بر تجربه گرایی از کجا نشأت می گیرد؟ این نقدها کدام اند؟ چهارم: پس از تقریر محل نزاع و تبیین این مطلب که این دو جریان از چه رو در برابر هم ایستاده اند، با داوری بی-طرفانه در باب مدعیات هر دو جریان، به این پرسش می-پردازیم که ارزش هر یک از این دو جریان در حیطه ی عرفان-پژوهی را در چه نکات و دقایقی می توان یافت. و در پایان، آیا این دو دیدگاه را در کنار یکدیگر، می توان به کار گرفت؟ برای یافتن پاسخ این پرسش ها، در نوشته ی پیش رو، می-کوشیم با توصیف مؤلفه های هر یک از دو جریان تصویر روشنی از مؤلفه های هر جریان به دست دهیم. در گام بعد، با تبیین قرائت تجربه گروانه از عرفان و امر عرفانی، نقدهای ضدِّ عرفان بر تجربه گرایی و برشمردن اختلافات اساسی این دو دیدگاه، تقریری از محل نزاع ارائه می کنیم. در وهله ی بعد نیز به داوری و ارزیابی اختلاف میان دو جریان می پردازیم.

پیش از پرداختن به تجربه گرایی و ضدِّ عرفان یادکرد چهار نکته ضروری به نظر می رسد:

یکم: در بررسی تجربه گرایی و ضدِّ عرفان باید توجه داشت که ما در هر یک از این دو جریان، با طیفی از دیدگاه ها و صاحب نظران مواجهیم. مرزهای این طیف را به دقت نمی توان روشن کرد و این ناروشن بودن و ناروشن ماندن دو عامل اصلی دارد.

 از سویی، ناروشن بودن مرزها را در ماهیت امر عرفانی و در ابهام و ایهام هایی می توان دید که در تعبیر امر عرفانی[۱۰] نهفته است. در بررسی و تفسیر امر عرفانی میان برخی پدیدارها مرز و فاصله ی دقیقی نیست و عارفان نیز خود هنگام تعبیر احوال و تجارب خود یا هنگام سخن گفتن از طریق معنوی خود، به این تمایزها معمولاً توجهی نشان نمی-دهند.

از سوی دیگر، هم تجربه گرایی و هم ضدِّ عرفان، چنانکه خواهیم دید، مؤلفه های متعددی دارند؛ برخی از این مؤلفه ها در آثار و دیدگاه های برخی محققان برجسته تر است و در برابر، برخی مؤلفه ها در آثار ایشان بروز و ظهور خفیف تری دارد. همچنین برخی پژوهشگران از جهتی، مؤلفه های تجربه-گرایی را پذیرفته اند و از سویی، خود را به برخی مؤلفه های ضدِّ عرفان نزدیک می بینند. به همین دلیل است که ما در این درگیری فکری، مرز دقیقی نمی توانیم بکشیم.

دوم: در طول این بررسی، همواره باید توجه داشت که بافت یا میدان این درگیری، در وهله ی نخست، سنت معنویت مسیحی است. میان سرشت و سرگذشت معنویت در دین مسیح و سنت عرفان اسلامی همواره اختلاف های ظریفی وجود دارد که در هنگام ترجمه ی مفاهیم و درون مایه های مسیحی در قالب تعابیر مأنوس در عرفان اسلامی باید به این اختلاف ها توجه داشت. از جمله، هنگامی که تعبیر عرفان را معادل mysticism به کار می بریم و از قول برخی منتقدان تجربه گرایی انتقاداتی را متوجه این تعبیر می کنیم باید توجه داشت که نقد تعبیر عرفان یا mysticism در بافت عرفان مسیحی معنادار است و این نقد را، چنانکه خواهیم دید، به همان گونه که پیروان ضدِّ عرفان به بررسی تجربه گروانه ی معنویت قرون وسطا وارد می دانند، به عرفان اسلامی نمی توان سرایت داد.

سوم: با مرور نوشته های برخی منتقدان تجربه گرایی، خاصه دنیس ترنر، به این نکته توجه می یابیم که کسانی همچون ترنر، آگاهانه و عامدانه، بنا به دلیلی که پیش تر آمد، کاربرد تعبیر عرفان را برای اشاره به سنت معنویت سده های میانه، از سهو و مسامحه خالی نمی بینند و به جای آن، ترجیح می دهند از تعبیر معنویت[۱۱] استفاده کنند. از همین روی، سخن گفتن از عرفان یا تجربه ی عرفانی در بافت ضدِّ عرفان از مسامحه خالی نیست، اما از آنجا که همین نویسندگان در آثارشان با ملاحظاتی این تعبیرها را به کار گرفته اند ما نیز در این جستار به کارشان می گیریم.

چهارم: در خصوص دو اصطلاح تجربه ی دینی[۱۲]  و تجربه ی عرفانی[۱۳]  باید نکته ای را پیش چشم داشت. امروزه در بیش تر کتاب های فلسفه ی دین و عرفان پژوهی اصطلاح تجربه ی دینی را در معنایی اعم از تجربه ی عرفانی به کار می برند. تجربه ی دینی عموماً تجربه ای باطنی است که یکی از آموزه های دینی را تأیید می کند یا در چارچوب مؤلفه ها و واژگان دینی تعبیر می شود و تجربه ی عرفانی در این آثار، معمولاً به معنای تجربه ی وحدت آفاقی یا وحدت انفسی به کار می رود. این تفکیک در واژگان جیمز به این دقت، مراعات نشده است. جیمز گاهی از تجربه ی دینی سخن می گوید اما به نحو خاص، تجربه های وحدت انفسی یا وحدت آفاقی عارفان را مد نظر دارد. در ادامه ی این نوشته، هر گاه به تعبیر تجربه ی دینی اشاره می شود عموماً همان معنایی مد نظر است که در کتاب جیمز، تنوع تجربه های دینی[۱۴] مشاهده می شود. به عبارت دیگر، در بررسی قرائت تجربه گروانه، هنگامی که از تجربه ی دینی سخن به میان می آید قدر مشترک تجربه های دینی و تجربه های عرفانی مراد است.

با این چهار یادآوری، اینک می توانیم به بحث از تجربه-گرایی وارد شویم.


[۱] – Friedrich Schleiermacher

[۲] – John Hick

[۳] – William Alston

[۴] – Alvin Plantinga

[۵] – William James

[۶] – Experientialism

[۷] – Vladimir Lossky

[۸] – Denys Turner

[۹] – Anti- Mysticism

[۱۰] – The Mystical

[۱۱] – spirituality

[۱۲] – Religious Experience

[۱۳] – Mystical Experience

[۱۴] – Varieties of Religious Experiences

  برچسب ها: تجربه عرفانی، الهیات، تجربه گرایی، معنویت، عرفان
٤٨٣ بازدید

مطالب مرتبط

۱۴۰۱/۰۹/۰۷

کارگاه مهارت‌های پژوهش میدانی درباره تشیع در اروپا


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۰۶/۱۹

کارگاه آشنایی با موسسه «DAAD»؛ مهمترین مجرای ارتباط دانشگاهی با کشور آلمان


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۰۴/۱۱

کارگاه تدوین (سطح مقدماتی تا متوسط): تدوین تلویزیونی


بیشتر بخوانید

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تماس با ما

 

 

از مسیر ارتباطی زیر با ما در تماس باشید:

رایانامه : toumareandisheh@gmail.com

|می‌خواهم از طومار اندیشه حمایت کنم|

عضویت در خبرنامه

جهت اطلاع از بروزرسانی های سایت ایمیل خود را ثبت نمایید.

تماس با ما


    [recaptcha]

    تمامی حقوق برای طومار اندیشه محفوظ است.