Tomat AndishehTomat AndishehTomat AndishehTomat Andisheh
  • خانه
  • جستارها و یادداشت ها –
    • صفحات پژوهشگران
            • آستانگی
            • آگورا
            • اتوپیا
            • اسلام‌ پژوهی
            • افق مبین
            • بیاض: یادداشت هایی در مردم شناسی شیعه
            • تاریخ اندیشۀ دینی
            • تاریخ‌نگاری
            • تلفیق دانش
            • جستارهای تاریخی
            • حبه‌های نقره فام
            • خوانشها
            • خیلی گذشته، خیلی حالا
            • زبان و ادبیات قرآن
            • شاه شوریده‌سران
            • طاوس
            • سایر نویسندگان
            • فرهنگ روش
            • محمدرضا عشوری مقدم
            • مدهامّتان
            • مطالعات فرهنگ رضوی
            • مهر داد
            • مواسات
            • میراث مکتوب شیعه
            • واژه ها و معناها
            • پیشینه
            • گزارش کتاب تاریخ
    • موضوعات
          • ادب و هنر
          • اقتصاد و مدیریت
          • تاریخ و نسخ خطی
          • زبان‌شناسی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • علوم اجتماعی
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • فقه و حقوق
          • فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • مطالعات ادیان و اسلامی
          • مطالعات قرآنی
  • فرصت‌های آکادمیک –
    • کشور –
          • آذربایجان
          • آفریقای جنوبی
          • آلبانی
          • آلمان
          • آمریکا
          • اتریش
          • اردن
          • ارمنستان
          • ازبکستان
          • اسپانیا
          • استرالیا
          • استونی
          • اسکاتلند
          • اسلواکی
          • اسلوونی
          • افغانستان
          • الجزائر
          • امارات متحده عربی
          • اندونزی
          • انگلستان
          • اوکراین
          • اوگاندا
          • ایتالیا
          • ایران
          • ایرلند
          • ایرلند شمالی
          • ایسلند
          • بروئنی
          • بلژیک
          • بلغارستان
          • بنگلادش
          • بوسنی و هرزگوین
          • پاکستان
          • پرتغال
          • تایلند
          • تایوان
          • ترکیه
          • تونس
          • جمهوری آذربایجان
          • جمهوری چک
          • چین
          • دانمارک
          • روسیه
          • رومانی
          • ژاپن
          • سنگاپور
          • سوئد
          • سوئیس
          • سودان
          • عراق
          • عربستان
          • عمان
          • فرانسه
          • فنلاند
          • قبرس
          • قرقیزستان
          • قزاقستان
          • قطر
          • کانادا
          • کره‌جنوبی
          • کرواسی
          • کویت
          • گرجستان
          • لبنان
          • لهستان
          • لوکزامبورگ
          • لیتوانی
          • مالت
          • مالزی
          • مجارستان
          • مراکش
          • مصر
          • مغرب
          • مقدونیه
          • مکزیک
          • نروژ
          • نیوزیلند
          • هلند
          • هند
          • هندوستان
          • هنگ‌کنگ
          • ولز
          • ونزوئلا
          • یونان
    • موضوع –
          • مطالعات قرآنی
          • فقه و حقوق
          • زبان‌شناسی
          • فلسفه و روش شناسی علوم انسانی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • اقتصاد و مدیریت
          • ادب و هنر
          • مطالعات منطقه‌ای
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • تاریخ و نسخ خطی
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • علوم اجتماعی
          • مطالعات ادیان و اسلام
    • گونه –
          • استاد مدعو استادی موقت در دانشگاه (Non-Tenure Track Professorship/lecturer/instructor)موقعیتی تدریسی در دانشگاه است که بر اساس نیاز دانشگاه به مدرسی در زمینه‌ای خاص، تعریف می‌شود. این موقعیت تدریسی مدت زمان مشخصی دارد و در این مدت، استاد موقت به تدریس در زمینه مورد نظر دانشگاه می‌پردازد و بعد از پایان مدت تحصیل، دانشگاه تعهدی نسبت به وی ندارد. این استاد در زمان تدریس در دانشگاه ماهانه حقوق دریافت می‌کند.
          • اعلام برنامه دکتریبرنامه ای که دانشجو با شرکت در آن موفق به اخذ درجه دکتری (PhD) می‌شود. این برنامه در کشورهای اروپایی و استرالیا دست کم سه‌ سال و غالبا فاقد درس‌های اجباری است. درمواردی که چنین چیزی ـ یعنی درس اجباری برای دوره دکتری ـ وجود دارد ـ مانند برخی برنامه‌های دکتری‌ جدید در آلمان ـ غالبا درس نمره‌ای ندارد و ارائه گواهی گذراندن درس کافی است. در کشورهای آمریکای شمالی برنامه دکتری، دست کم پنج سال به طول می انجامد و شباهت زیادی با دوره‌های دکتری ایران دارد. به این ترتیب دانشجو موظف به گذراندن درس‌هایی با نمره‌های مؤثر، امتحان جامع شفاهی و دفاع از رساله دکتری خود می‌باشد. اخیرا بسیاری از برنامه‌های دکتری در کشورهای حوزه اسکاندیناوی، خود را به الگوی برنامه‌های آمریکای شمالی نزدیک کرده‌اند و دوره‌های دکتری با درس‌‌های اجباری و مدت زمان نسبتا طولانی‌تر نسبت به سایر کشورهای اروپایی برگزار می‌کنند.
          • اعلام برنامه کارشناسی ارشدکارشناسی ارشد عموماً به صورت یک‌ساله و یا دوساله ارائه می‌شود. دوره‌های یک‌ساله عموما فاقد پایان‌نامه و دوره‌های دو ساله دارای پایان‌نامه می‌باشد. در برخی کشور‌های تنها با گذراندن دوره کارشناسی ارشد دو ساله و ارائه پایان‌نامه است که می‌توان دوره دکتری (PhD) را شروع کرد. در بریتانیا دوره‌ کارشناسی ارشد خاصی با عنوان (Mphil) وجود دارد که در صورت طی آن، مدت زمان تحصیل دوره دکترا قدری کاهش می‌یابد.
          • اعلام یا راه اندازی وب سایتوب‌سایت‌های علمی توسط فرد و یا افرادی برای ترویج و پیشبرد زمینه علمی خاصی راه اندازی می‌شوند. وب‌سایت‌ها گاه توسط فرد و افراد و گاه به واسطه تصمیم موسسه‌ای فعالیت خود را آغاز می‌کنند.
          • بودجه پژوهشیبودجه پژوهشی (Research Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او پژوهش خاص را به سامان برساند. معمولاً بودجه‌های پژوهشی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بودجه سفر علمیبودجه سفر علمی (Travel Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه‌ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او در نشستی علمی شرکت کند و یا برای مدتی معلوم، به پژوهش در مکانی خاص بپردازد. معمولاً بودجه‌های سفر علمی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بورسیه دکتراکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره دکتری برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است وهمچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. ویژگی اصلی این کمک هزینه این است که تعهّد شغلی برای دریافت کننده ایجاد نمی‌کند و دریافت کننده صرفا دانشجویی است که موظّف است با آن مبلغ تحصیل خود را به سرانجام برساند. در مواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • بورسیه کارشناسی
          • بورسیه کارشناسی ارشدکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره کارشناسی ارشد برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است و همچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. درمواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • جایزه علمیجایزه‌های علمی، عنوان عامی برای گونه‌های مختلفی از تشویقاتی هستند که ازدانشجویان، اساتید و یا پژوهشگران مستقل، به سبب ارائه برخی آثار علمی، اعم از کتاب، پایان‌نامه و یا مقاله صورت می‌گیرد. جایزه‌های علمی عمدتاً توسط موسسات و بنیادهای علمی ارائه می‌شوند و معمولاً مبلغ مشخصی پول هستند. در بسیاری موارد، ارائه جایزه به صورت رسمی اعلام می‌شود، افراد واجد شرایط برای دریافت آنها اقدام می‌کنند و در نهایت افرادی به عنوان منتخب، برنده این جوایز می شوند.
          • دستیار پژوهشیدستیاری پژوهشی (Research Associate) فرصتی است دانشگاهی که به شماری از دانشجویان مقاطع مختلف و نیز پژوهشگران غیر دانشجو اعطا می‌شود. فرصت دستیاری پژوهشی، توسط گروه‌های آموزشی در دانشگاه‌های مختلف جهان اعلام می‌شود و کسانی که به عنوان دستیار پژوهشی انتخاب شوند، موظف به همکاری با یک استاد دانشگاه در پروژه مخصوصی هستند. به دستیاران پژوهشی از محل بودجه اختصاص یافته برای آن پژوهش، دستمزد پرداخته می شود.
          • دوره های کوتاه مدتدوره‌های غالبا پژوهشی هستند که برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و یا حتی اساتید این امکان را فراهم می‌کنند که در یک بازه زمانی مشخص در یک مرکز دانشگاهی و یا پژوهشی دیگر به مطالعه و پژوهش بپردازند. در این دوره‌ها غالبا شرکت‌کنندگان نیز موظف هستند که نتایج پژوهش خود را دست کم در قالب یک یا چند سخنرانی ارائه کنند. شماری از این دوره‌ها تمام یا بخشی از هزینه‌های داوطلب (ثبت‌نام، سفر و اسکان) را برای شرکت‌کنندگان بر عهده می‌گیرند.
          • شغل استادیاستادی دانشگاه (Tenure Track Professorship) به عنوان یک شغل، یکی از مهم ترین گونه‌های فعالیت آکادمیک است. افراد دارای مدرک دکترا و یا فوق دکترا، معمولاً بر اساس فراخوانی عام توسط دانشگاه، برای در اختیار گرفتن یک موقعیت دانشگاهی، مورد مصاحبه قرار می‌گیرند. همچنین پیشینه تحقیقاتی و علمی ایشان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. افراد منتخب ابتدائاً برای یک دوره پنج ساله آزمایشی (Tenure Track) به استخدام دانشگاه در می‌آیند و بعد از پنج سال و بر اساس رای کمیته علمی دانشکده و دانشگاه، از کار برکنار و یا به صورت دائم در دانشگاه مشغول به تحصیل خواهند شد. در حال حاضر در کشور آلمان ورود به کرسی استادی منوط به گذراندن دوره فوق دکتری آلمانی (habilitation) و يا دوره استادیاری آلمانی (juniorprofessorship) است.
          • شغل دکتراشغل پژوهشی ـ آموزشی است که شاغل در صورت اتمام موفقیت‌آمیز دوره شغلی خود، حائز درجه دکتری نیز می‌شود. شغل دکتری دست‌کم شامل نوشتن رساله پژوهشی دکتری می‌شود و علاوه بر آن گاهی وظایف آموزشی و حتی اداری نیز به فرد شاغل محول می‌شود. تفاوت اصلی شغل دکتری با بورسیه دکتری، تعهد شغلی و کاری است که برای دانشجو ایجاد می‌شود و او موظف است در زمان‌های خاصی در جای خاصی حضور داشته باشد. با این حال در کشورهایی که این موقعیت‌ها عرضه می‌شود، نرخ متوسط حقوق دریافتی برای شغل دکتری، از بورسیه دکتری بیشتر است. در حال حاضر شغل دکتری غالباً در کشورهایی مثل آلمان، سوئیس، هلند، اتریش، بلژیک، لوگزامبورگ و کشورهای اسکاندیناوی عرضه می‌شود. دریافت‌کنندگان شغل دکتری، بعد از پایان دوره، برای اخذ اقامت دائم و یا شهروندی آن کشورها، عموماً از موقعیت‌ بهتری برخوردار خواهند بود.
          • فراخوان کتابفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا کتاب خود را ارسال کنند. این فراخوان غالبا توسط ناشران کتاب‌های دانشگاهی برای سری یا موضوع خاصی که به طور سلسله‌وار چاپ می‌کنند، اعلام می‌شود.
          • فراخوان مقالهفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا پژوهش‌ها و مقالات خود را ارسال کنند. این فراخوان می‌تواند برای یک کتاب و یا شماره خاصی از یک مجله باشد.
          • فوق دکترافوق دکترا (Postdoc) دوره‌ای معمولا یک تا سه ساله است که دانشجویان بعد از به پایان بردن دوره دکترا، آن را می‌گذرانند. فرصت‌های فوق دکترا بعد از دریافت مدرک دکترا قابل ورود هستند، اما دانشجویان دکترا حدود شش ماه قبل از دفاع از پایان‌نامه دکترای خود. برای این فرصت اقدام می‌کنند. دانشجویان مقطع فوق دکترا، در این دوره، می‌باید به پژوهش و یا تدریس بپردازند، اما در کلاسی به عنوان تحصیل، شرکت نمی‌کنند. این دانشجویان همچنین از دانشگاه به صورت ماهیانه حقوق دریافت می‌کنند؛ چه اینکه فوق دکترا اساساً نوعی شغل است. فرصتهای فوق دکترا، به صورت متناوب توسط دانشگاه‌ها اعلام می‌شود و کمیته‌ای علمی آنها از میان متقاضیان، انتخاب می‌کند. فرصت های فوق دکترا معمولاً بسیار رقابتی است.
          • کارگاهکارگاه‌ها همان دوره‌های کوتاه مدت با هدف آموزشی هستند که به زمان خاصی اختصاص ندارند و در آن یک نوع تعامل جمعی قوی‌تر دوره‌های کوتاه مدت وجود دارد. علی الخصوص نوع ارائه‌هایی که اساتید دارند با ارائه‌های کنفرانس و دوره‌های کوتاه‌مدت متفاوت است؛ چرا که غالباً به شکلی است که به طور عملی شرکت‌کنندگان را درگیر محتوا می‌کند و از آنان خواسته میشود که کارهایی را در طول دوره با مشارکت جمعی تمرین کنند. در کارگاه‌ها غالباً تکیه کمتری بر بُعد تئوری ـ انتزاعی می‌شود و بیشتر یادگیری عملی مهارتها مدنظر است.
          • کنفرانساجتماع شماری از پژوهشگران که در آن پژوهش‌ها ارائه می‌شود. این ارائه می تواند به شکل سخنرانی ـ ارائه شفاهی و یا پوستر ـ باشد. براساس نوع، بزرگی و ماهیت، یک کنفرانس می‌تواند از یک تا چند روز به طول انجامد و در بردارنده یک الی ده‌ها پنل (بخش) باشد. هر یک از پنل‌ها به موضوع خاصی می‌پردازد و توسط دانشمندی متخصص آن موضوع اداره می‌شود.
          • کوچ نشینی
  • فصلنامه آفاق شیعه –
  • خدمات –
  • اخبار –
  • آکادمی طومار –
  • تقویم آکادمیک –
  • تماس با ما و درباره ما –
  • بیاض: یادداشت هایی در مردم شناسی شیعه (پیمان اسحاقی)
تأملی زبان­شناختی در مسأله زبان قرآن
۱۳۹۶/۰۱/۲۶
وضعیت استثنایی (۵): بررسی مفهوم “وضعیت استثنایی” در قانون اساسی انگلیس و آمریکا
۱۳۹۶/۰۱/۲۶
مصیبتِ مسلمین: بازخوانی واکنش نیم قرن پیشِ مسلمانانِ پاکستان به تخریب بقیع
  دسته بندی ها: شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
۱۳۹۶/۰۱/۲۶
نویسنده: بیاض: یادداشت هایی در مردم شناسی شیعه

تخریب مراقد مطهر امامان شیعه و نیز شمار زیادی از اصحاب و اطرافیان حضرت رسول (ص) در بقیع، واکنش‌های بسیاری را در جهان اسلام برانگیخت.[۱] این واکنش‌ها در قالب برگزاری تظاهرات، صدور بیانیه، تحریم حج و فعالیت‌های دیپلماتیک صورت گرفت.[۲] این اقدامات اگرچه دولت حاکم بر شبه جزیره را در موقعیت دشواری قرار داد، اما باعث ترمیم بقیع و بازگشت آن به وضعیتی مشابه سال‌های پیشاتخریب نشد و تا به امروز، خاطره‌ای تلخ از این رخداد را در ذهن مسلمانان باقی گذاشته است.[۳] در نوشتار حاضر، در صدد بازخوانی یکی از اقدامات اعتراضی مسلمانان نسبت به این واقعه هستم؛ اقدامی که در قالب انتشار کتاب مستقل به زبان انگلیسی درباره بقیع در حدود نیم قرن قبل بوده است‎؛ کتابی که در حقیقت تجمیع یادداشت‌هایی درباره بقیع در یک روزنامه انگلیسی زبان و نیز دفاع از زیارت قبور با ارجاع به داده های اسلامی است.

با ارجاع به این اثر، من قصد دارم استدلال کنم که ۱) درک اولیه مسلمانان، حداقل در شبه قاره هند، از تخریب بقیع متخص به شیعیان نبوده، ۲) این درک حتی کاملاً ماهیتی شیعی نداشته، ۳) این فهم از محتوائی سنی برخوردار بوده یا توانائی بیان از زبان اهل سنت را داشته، ۴) تاثیر تخریب مزار منسوب به حضرت زهرا (س) در شکل گیری آن نقش مهمی داشته و ۵) سرانجام اعتراض به تخریب بقیع و تلاش برای بازسازی آن، جزئی از جریان اسلام گرایانه حاکم بر کشور تازه تاسیس پاکستان بوده است.

محتوای کتاب

کتاب حاضر در سال ۱۹۷۰ میلادی (۱۳۴۸ یا ۱۳۴۹ شمسی) در شهر کراچی[۴] پاکستان در ۱۲۵۰ نسخه و به زبان انگلیسی منتشر شده است. ناشر این کتاب «بنیاد پیرمحمد ابراهیم»[۵] ظاهراً موسسه‌ای پژوهشی و انتشاراتی متعلق به شیعیان بوده و علاوه بر این کتاب‏، ده‌ها کتاب در زمینه عقاید و تاریخ شیعه‏، زندگی نامه چهارده معصوم و زمینه حج و زیارت منتشر کرده است.[۶] شعار این ناشر که بر بخش فرازین آثارش منتشره اش‏ نقش بسته،‌ «نور، معرفت و حقیقت» است.

کتاب حاضر که «جنت البقیع» نام دارد‏، در ۱۰۸ صفحه شامل در قطع رقعی به انتشار رسیده است. کتاب دارای دو عکس کم کیفیت از بقیع قبل و بعد از تخریب است. این کتاب مولف مشخصی ندارد و به نظر می‌رسد هیئت مدیره و یا همکاران علمی ناشر آن را جمع آوری و فراهم کرده باشند. به هر صورت این اثر، مجموعه ای شامل مطالب متنوع است که هر یک به صورتی مسئله اهمیت قبور، زیارت اهل بیت (ع) و اهمیت بقیع می‌پردازد.

کتاب حاضر در چهار بخش سامان یافته و با ذکر آیاتی از قرآن کریم با دلالت‌هایی درباره زیارت، شفاعت و توسل آغاز می‌شود. پیش از بخش اول، «یادداشت ناشر» درج گردیده و در آن، ناشر از وظیفه مذهبی خود برای ارائه  اطلاعات دینی در دوره‌ای که کتا‌ب‌های ضد مذهبی در پاکستان رواج یافته سخن می‌گوید. در ادامه ترجمه انگلیسی مطلبی به زبان اردو از روزنامه جنگ درج شده است. این مطلب در روز بیست و ششم ژانویه ۱۹۷۰ (۶ بهمن ۱۳۴۸) به قلم سردار علی صبری منتشر شده و در آن رویای صادقه‌ای در ارتباط با عبدالمجید قادری بدایونی نقل شده است. بدایونی رهبر «جنبش خلافت» در پاکستان بوده و ظاهرا بارها در هند علیه آل سعود سخنرانی کرده است. وی در سفر حج نیز دیداری جنجالی با پادشاه وقت سعودی داشته است. بنابر نوشته این روزنامه ، خالد الهاشمی، فرماندار حجاز و طرفدار پروپاقرص سعود، قسم یاد می کند بدایونی را در پیش از بازگشت به هند ترور کند. بدایونی همان شب در خواب امیرالمومنین (ع) را می بیند که به وی امر می نماید فردا صبح، بعد از نماز مستقیماً به کاخ خالد الهاشمی رود و بعد از سلام از او درخواست قهوه نماید. وی نیز صبح روز بعد به کاخ هاشمی می‌رود و بعد از سلام، بدون مقدمه از او درخواست قهوه می‌کند. هاشمی به گریه می‌افتند‏، او را در آغوش می‌گیرد و اظهار می‌دارد که قصد قتل او را داشته، اما نیمه شب جدش امیرالمومنین (ع) را در خواب دیده که به او گفته فردا صبح بدایونی به کاخت می‌آید و از تو درخواست قهوه می‌کند، مبادا که با او بدرفتاری کنی.

در فصل اول کتاب‏،‌ ابتدا مقدمه‌ای به قلم هیئت امنای بنیاد پیرمحمدابراهیم درباره اهمیت قبور خصوصاً مراقد موجود در بقیع درجه شده است. تاریخ تحریر این یادداشت سی ام اگوست ۱۹۷۰ میلادی (۸ شهریور ۱۳۴۹) است. در این مقدمه به موضوعات مختلف الهیاتی مرتبط با زیارت پرداخته شده و نشان داده شده که «عبادت» و «گرامیداشت» از هم متفاوت‌اند. سپس نامه‌های شماری از شخصیت‌های مذهبی پاکستان در دفاع از بازسازی بقیع و نیز تخریب آن گردآوری شده است. این نامه‌ها پیشتر در روزنامه انگلیسی زبان سحر[۷] منتشره در شهر کراچی درج گردیده بوده است. روزنامه سحر، قدیمی ترین روزنامه انگلیسی زبان پاکستان و همواره پرخواننده ترین در نوع خود در این کشور بوده است.

یادداشت‌نگاری‌ها در این روزنامه درباره بقیع،‌ با یادداشت عبدالخالق عبدالرزاق با عنوان «اندیشه ای درباره یک زیارت» آغاز می‌شود. وی در این یادداشت ماجرای حج خود و سپس زیارت مدینه منوره را نقل کرده و از وضعیت حاکم بر بقیع، شامل تخریب و بی احترامی به مراقد، انتقاد کرده است. این یادداشت در روز ۲۲ ژوئن ۱۹۶۲ (۱ تیر ۱۳۴۱) در روزنامه سحر درج شده بود. عبدالرزاق در این یادداشت ‏‌به موقعیت مسجدالنبی (ص) و دفن دو خلیفه نخستین در آن مکان اشاره می‌کند و از آن دو به «حضرت» تعبیر می‌نماید. او همچنین از تلاش‌های دولت سعودی در اداره حج و نیز توسعه اماکن مقدس در مسجدالنبی (ص)‌ یاد و شاه سعودی را به این سبب تحسین می‌نماید. او ضمن اشاره به پلیس مذهبی سعودی‏،‌ اقدامات آنها در بازداری حجاج از اعمال ناشایست را لازم می‌داند و نقش آنها را می‌ستاید در ادامه مولف به «جلالت ملک شاه سعودی»‏‌،‌ اهمیتی که دختر پیامبر (ص)‌‏‌،‌ اهل بیت او و اصحابش دفن شده‌اند را یادراور می‌شود و از او درخواست می‌کند که هر چه سریع‌تر دستور انجام چهار اقدام نسبت به بقیع را صادر نماید:‌ ۱) نظافت منطقی و معقول محوطه ۲)‌ غرس درختان سایه افکن در اماکن مشخصی از آن ۳)‌ ایجاد پرچین (حصار گیاهی)، کاشت گل پیچ نیلوفری (خزنده) و گیاهان دیگر در اطراف آن ۴)‌ قراردادن لوح‌هایی شامل درج اسامی مدفونین و سال وفات هر کس در کنار قبر (ص ۵ تا ۷).

در ادامه یادداشت آقای غلام علی مثانی در رابطه با یادداشت عبدالرزاق آمده است. وی در این یادداشت که در روز اول آگوست همان سال در همان روزنامه منتشر شده، ضمن تشکر از دولت سعودی بابت تلاش برای برگزاری هرچه بهتر مراسم حج، به واکنش مسلمانان به تخریب بقیع و وضعیت نامناسب آن اشاره می‌کند و از دولت پاکستان می‌خواهد تا برای بازسازی فوری بقیع، به دولت سعودی فشار وارد کند. او به صورت ویژه از لزوم احیای مزار حضرت زهرا (ص)‌ و خلیفه سوم یاد می‌کند (ص ۷). همین موضع در یادداشت یک هفته بعد آقای س. م. حسن در همین روزنامه تکرار شده است (ص ۸).

اما چهار روز بعد (۱۱ آگوست ۱۹۶۲/ ۲۰ مرداد ۱۳۴۱)، یادداشتی از سوی نورالدین احمد، در همان روزنامه منتشر می‌شود که از تخریب بقیع دفاع نموده و با استناد به برخی آیات، رفتار صورت گرفته با بقیع در سالهای گذشته را توجیه می‌کند. او همچنین رفتار صورت گرفته از سوی دولت سعودی نسبت به بقیع را تحسین ‌می‌نماید. شش روز بعد، یادداشتی از آقای صالح عطیه، منتشر می‌شود که از آقای نورالدین احمد حمایت کرده و از «عبادتگران و تجار قبور» انتقاد نموده است (ص ۹)  او هم چنین کسانی که سعی در آبادی بقیع دارند را به وحدت شکنی متهم کرده و اظهار داشته که ایشان بهتر است به جای این امور به وحدت مسلمانان جهان بپردازند (ص ۱۰).

این دو یادداشت‏، موجی از مخالف ها را بر می‌انگیزد. جواب اول از سوی خانمی به نام سلما خالد در روزنامه درج می‌شود. مولف این یادداشت در یازده بند به دیدگاه‌های دو نویسنده مخالف بازسازی بقیع پاسخ می‌دهد. او در بند اول به تفاوت میان «عبادت» و «گرامیداشت» اشاره می‌کند و آنچه نسبت به مزارات بقیع صورت می‌گیرد را نه عبادت بلکه گرامیداشت می‌داند و آنها را همانند گرامیداشت قهرمانان ملی جایز می‌داند. او در بندهای بعدی به از بین نرفتن انسان بعد از مرگ و لزوم احترام به پیکر مسلمان بعد از فوت اشاره می‌کند و تاکید می‌کند که «عقل سلیم» چنین رفتارهایی را تائید می‌نماید. وی همچنین توجه مخاطبان را به «ارزش ملی و دینی» بناها و زیارتگاه‌ها جلب می‌کند و از آنها می‌پرسد که چرا در طی این قرون، جریانی اسلامی در پی تخریب این قبور برنیامده است. علاوه بر آن وی به فقدان دلیل شرعی نزد «تخریب‌گران قبور» می‌پردازد و می‌پرسد درباره «کرورهای ریالی» که دولت سعودی صرف مسجدالحرام و مسجدالنبی می کند، چه باید گفت؟ در پایان او از «فرقه‌گرایان کوته نظر» می‌خواهد که یک بار دیگر فرمان‌های تاریخی پیامبر (ص) به دو گروه اعزامی از سوی مسیحیان نجران را مطالعه کنند (ص ۱۱-۱۳).

انتقادهای دیگری نسبت به یادداشت طرفداران تخریب بقیع، در روزهای بعدی نیز در ای روزنامه درج شده است. به عنوان نمونه در روز بیست و پنجم آگوست همان سال یادداشت، آقای غلامعلی مثانی، با ذکر برخی آیات و روایات مشروعیت زیارت قبور را اثبات می‌کند (ص ۱۳). این رویکرد در یادداشت‌های آقای محمد صدیق در روز بعدی و آقای م. شریف در روز بعد از آن ادامه می‌یابد (ص ۱۴-۱۶).

آقای شریف در مقاله خود می نویسد: «در حقیقت بنیان فرهنگ و تمدن ما چیزی نیست جز الهامی لذت بخش برگرفته از خاطره‌های عزیز قهرمانان دینی ما. و دقیقاً بنابر همین مردم، در همه جای جهان به ناجیان و شخصیت‌های دینی خود مانند ابراهیم، موسی، عیسی، بودا کریشنا، زردشت و امثال آنها احترام می‌گذارند. حتی جهان اسلام نسبت به بناهای ساخته شده بر فراز قبور کسانی مانند خواجه اجمیری،[۸] غوث اعظم،[۹] حضرت علی [ع]، شاه عبداللطیف،[۱۰] و صدها نفر دیگر از اولیا الله و شاعران در عراق، ایران، ترکیه، سوریه، مصر، آفریقا، هند، پاکستان و حتی در خود عربستان سعودی احترام روا می‌دارد. در عربستان سعودی، گنبد خضرا بر فراز قبر پیامبر ما و خلیفه چیزی نیست جز نشانه‌ای از سرسپردگی متواضعانه مردم ما» (ص ۱۶).

آخرین واکنش به دو یادداشت مزبور، یادداشتی از آقای س. م. م. فریدالحق است که در روز سی و یکم آگوست در روزنامه سحر به چاپ رسیده است. وی در این یادداشت با اشاره به برخی مستندات دینی، دیدگاه های نویسندگان دو یادداشت را به چالش کشیده است.
فصل دوم کتاب با نقد فتوای تخریب قبور موجود در بقیع آغاز می‌شود. بنا به آنچه در این کتاب آمده، فتوای تخریب بقیع در همان روزگار در نشریه حبل المتین، منتشره در شهر کلکته هند‏‌،‌ به زبان‌های عربی و اردو منتشر شده است. سپس نشریه دیلی زمیندار منتشره در شهر لاهور پاکستان امروزین‏، همان فتوا را به زبان اردو در شماره مورخه شانزدهم ژوئن ۱۹۲۶ (۲۵ خرداد ۱۳۰۵) خود منتشر نموده است. در ادامه کتاب مطالبی در نقد این فتوا آمده، اما مشخص نیست این مطالب توسط چه کس یا کسانی نوشته شده است.  این مطالب با استدلال‌های قرآنی درباره قبور و موجودیت آنها آغاز می‌شود و نمونه‌های زیارت قبور که توسط پیامبر (ص)، اطرافیان و اصحاب ایشان انجام شده را شرح می‌دهد. سپس به مسئله بنای بر قبور می‌پردازد و استدلال‌هایی برای اثبات مشروعیت آن اقامه می‌کند. مسئله تاریخ بنای موجود بر فراز قبر حضرت پیامبر (ص) فصل بعدی کتاب را تشکیل می‌دهد. آنگاه تحت عنوان «تخریب قبور و توهین به ارواح درگذشتگان» توضیحاتی درباره بایدهای تعامل با قبور بیان می‌دارد. پایان بخش فصل دوم کتاب ذکر قبور موجود در بقیع از ائمه اهل البیت (ع) و اصحاب است.

فصل سوم کتاب کوتاه است و «بدن‌هایی در قبر» نام دارد. در این فصل آمده که بدن بسیاری از افراد بعد از مرگ در قبر نمی‌پوسد و سال‌ها سالم باقی می‌ماند. در فصل چهارم نمونه‌هایی از سالم ماندن اجساد در قبور ذکر شده است. نمایان شدن بدن سالم جابر بن عبدالله انصاری و حذیفه در سال ۱۹۳۲م. (۱۳۱۰ یا ۱۳۱۱ شمسی) در عراق و همین امر نسبت به یکی از علمای ایران نمونه‌هایی است که به نقل از روزنامه دیلی ملت گجراتی مورخ دوازدهم مارس ۱۹۷۰ (۲۱ اسفند ۱۳۴۸) نقل شده است. پایان بخش کتاب قصیده‌ای است به زبان اردو که توسط سروش کشمیری، سردبیر روزنامه اردو زبان چتان[۱۱] درباره تخریب بقیع سروده شده است. شاعر این قصیده را بعد از زیارت بقیع و مشاهده وضعیت تأس[۱۲]ف بار آن سروده است (ص ۱۰۳).

استدلال و نتیجه گیری

گفتگوهای مکتوب در روزنامه‌های انگلیسی زبان سحر منتشره در پاکستان‏، در حدود ۴۵ سال بعد از تخریب بقیع، نشان از پویائی این مسئله در میان مسلمانان پاکستان دارد. در حال حاضر،‌ برای نویسنده این سطور، زندگی‌نامه فکری نویسندگان این یادداشت‌ها مشخص نیست،‌ اما روح کلی حاکم بر این نوشته‌ها،‌ در راستای اسلام سنی مذهب است. در این نوشته‌ها هم‌زمان از خلفای نخستین‏ و اهل بیت پیامبر (ص)‏‌، خصوصاً حضرت فاطمه زهرا (ص)‌ به بزرگی و احترام نام برده شده و بر لزوم احیای قبور آنان تاکید گردیده است. نقش برجسته حضرت زهرا (س) در درک عمومی اهل سنت پاکستان از تخریب بقیع، ریشه در جایگاه قدسی آن بانوی عالی مقام نزد مسلمانان و نقش برجسته فرهنگی و معنوی فرزندان ایشان در قالب شاخه‌ها و گروه‌های سادات در سراسر جهان اسلام دارد.[۱۳] این داده‌ها نشان از این می‌دهند که درک اولیه مسلمانان، حداقل در شبه قاره هند، از تخریب بقیع متخص شیعیان نبوده است. همچنین رویکرد موجود در نقد رفتارهای صورت گرفته نسبت به بقیع، دقیقاً‌ متناظر با روش شیعیان در گفتگوهای علمی و نیز مبانی عقیدتی ایشان نیست. فلذا می‌توان گفت که درک نخبگان مسلمان در پاکستان نیم قرن پیش از تخریب بقیع، کاملاً ماهیتی شیعی نداشته است. از سوی دیگر استدلال به سود بقیع، در آن دوره می‌توانسته با رویکردی سنی مطرح شود. ولو اینکه تصور کنیم این یادداشت‌ها از سوی شیعیان اما با رویکرد سنی نوشته شده تا زمینه را برای بازسازی بقیع فراهم آورد،‌ این نکته حائز اهمیت است که شیعیان در آن دوره می‌توانسته‌اند این خواسته را درون چهارچوب فکر سنی ارائه کنند و امید آن بوده که این رویه از سوی جامعه اهل سنت زمان مقبول بیفتد. در پایان بنابر داده‌های موجود در این کتاب‏،‌ من استدلال می‌کنم که پویش برای تغییر شرایط بقیع‏، بخشی از کوشش‌های اسلام‌گرایانه در پاکستان نیم قرن قبل و مصداقی از دینداری (Piety)‌ نزد مسلمانان این کشور بوده است.

به عقیده راقم سطور، گرچه شرایط جهان اسلام از زمان تالیف این کتاب، دگرگونی های بسیاری یافته، اما محتوای این کتاب، روح حاکم بر آن و تداوم برخی مفاهیم مندرج در آن (همانند قدسیت حضرت فاطمه زهرا (س) نزد مسلمانان جهان) می تواند نقطه عزیمتی برای اقدامات جدی به هدف بازسازی بقیع شریف در نظر گرفته شود و باشد که چنین گردد.

نوشتار حاضر پیشتر در گاهنامه بهاریه (منتشره از سوی مؤسسه میراث اسلامی) به چاپ رسیده بود.

 


[۱] . Al-Sarhan, Saud (2016) “The Saudis as Managers of the Hajj”, The Hajj: Pilgrimage in Islam, Edited by Eric Tagliacozzo and Shawkat M. Toorawa, Cambridge: Cambridge University Press, p. 206

[۲] . برای کسب اطلاعات بیشتر درباره پیامدهای سیاسی و اجتماعی تخریب بقیع نگاه کنید به قاضی عسکر، علی (۱۳۸۶) تخریب و بازسازی بقیع به روایت اسناد. تهران: مشعر.

[۳] . به عنوان نمونه نگاه کنید به گزارش درون نگرانه پروفسور عبدالله حمودی، استاد بازنشسته مردم شناسی در دانشگاه پرینستون/امریکا، از بقیع تخریب شده‏، نگاه کنید به:

Hammoudi, Abdellah (2005), A Season in Mecca: Narrative of a Pilgrimage, Translated from the French by Pascale Ghazaleh, New York, Hill and Wang, p. 94

[۴] . آدرس این ناشر چنین درج شده است:

۳۶۳, Sirajuddaulah Road, Bahadurabad Housing Society,

[۵]. Peermohamed Ebrahim Trust

[۶] . از جمله:

Rehnuma-e-zaireen = Ziarat guide, Karachi: Peermahomed Ebrahim Trust, 1970, xviii + 139 p. + [6] leaves of plates: fold. map. ; 14 x 23 cm; Itinerary of Haj, Karachi: Peermahomed Ebrahim Trust, 1970, 58 p. ; 14 cm; Hajj masail = Precepts & practices of Hajj, Karachi : Peermahomed Ebrahim Trust, 1972, v, 62 p. ; 15 cm.

[۷] . Dawn

[۸] . منظور خواجه معین الدین حسن سجزی چشتی (۱۱۴۲-۱۲۳۶)، دانشمند مسلمان هندی و مدفون در شهر اجمیر هند است.

[۹] . منظور احمدالله مایزبهندرسی (۱۸۲۶-۱۹۰۶)، صوفی مشهور در جنوب شرق آسیا و مدفون در بنگلادش است.

[۱۰] . منظور شاه عبداللطیف بــِتایی (۱۶۸۹-۱۷۵۲) شاعر و صوفی سرشناس سندی و مدفون در ایالت سند پاکستان است.

[۱۱] . Chattan

 

[۱۳] . برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این نقش برجسته فرهنگی و معنوی نگاه کنید به :

Berkeley and Los Angeles: University of California Press.The Graves of Tarim: Genealogy and Mobility across the Indian Ocean. Routledge: New York; Ho, Engseng (2006) Sayyids and Sharifs in Muslim Societies: The living links to the Prophet,Kazuo, Morimoto (2012)

  برچسب ها: مدینه، شیعه، مطالعات شیعی، زیارت، بقیع
٧٣٩ بازدید

مطالب مرتبط

۱۴۰۲/۰۳/۲۱

کارگاه آموزشی و مهارتی نگارش علمی-پژوهشی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۱۱/۲۹

کارگاه آشنایی و اقدام برای دوره‌های پسادکتری در دانشگاه‌های جهان (با تاکید بر دوره‌های پسادکتری در کشور آلمان) همراه با پرسش و پاسخ


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۱۱/۱۶

کارگاه زبان‌های مدرن و باستانی در دین‌شناسی


بیشتر بخوانید

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تماس با ما

 

 

از مسیر ارتباطی زیر با ما در تماس باشید:

رایانامه : toumareandisheh@gmail.com

|می‌خواهم از طومار اندیشه حمایت کنم|

جهت اطلاع از بروزرسانی های سایت ایمیل خود را ثبت نمایید.

تمامی حقوق برای طومار اندیشه محفوظ است.