مقدمه تعتبر الشعائر الحسینیه، ولا سیّما ما یقام منها فی یوم عاشوراء واللیالی العشره الأولى من شهر محرم الحرام، من أهم المظاهر الدینیه والاجتماعیه التی امتاز […]
اگر با قدری تسامح بتوان مکتب سیره نگاری محدثان مدینه را به مکتب تاریخ نگاری حجاز تعبیر نمود و آن را به نخستین مکتب تاریخ نگاری مسلمانان ارتقا داد آیا می توان ارتباط معناداری میان این مکتب و مکاتب تاریخ نگاری بعدی یافت و مدعی شد که دانش حدیث بر روش ها و شیوه های تاریخ نگاری مسلمانان اثرگذار بوده است؟
در دورانی که مردم جهان باجنگ، بیماری و فقر دست وپنجه نرم میکردند در قصبه کوچک مصطفی آباد معروف به رامپور، در هند حکومتی ظهور کرد که با تمام فرازونشیبهایش خدمات فرهنگی بزرگی به جهان اسلام انجام داد. در این مقاله سیری داریم بر نوّابان شیعه رامپور، حکمرانانی که خود را موظف به خدمت به فرهنگ و هنر میدانستند.
آیا به کار بردن پسوند اسلامی که در واقع انتساب به یک دین محسوب می شود برای یک جریان تاریخ نگاری صحیح است؟ جریان تاریخ نگاری اسلامی، پسوند اسلامی خود را به این مناسبت دریافت کرده است که تاریخ نگاران آن مسلمان بوده اند و بر اساس تعالیم اسلامی به تاریخ نگاری همت گمارده اند؛ یا بر این اساس صفت اسلامی یافته است که تاریخ نگاران آن به تدوین تحولات جهان اسلام پرداخته اند؟
کهن ترین نسخۀ «رجال کشی» متعلق به قرن ششم هجری قمری است که کتابخانۀ آیت الله مرعشی از آن نگهداری می شود. این نسخه پیش از این در کتابخانۀ شخصی مرحوم حاج شيخ حسن مصطفوی صاحب انتشارات مكتبۀ بوذرجمهري در تهران بوده (الثقات العيون 310). وی نیز در تحقیق رجال کشی از این نسخه بهره برده است.
نخستین معنای لغوی وقف در زبانهای عربی و فارسی، ایستادن، ایستاده ماندن، ایستانیدن، قد برافراشتن، و بازداشتن است (دهخدا، 1377: ذیل واژه، آذرنوش، 1379: ذیل واژه)؛ اما در اصطلاح فقهی به معنی «عقدی است که ثمرۀ آن حبس کردن اصل، و رها کردن منفعت آن است» (محدّث نوری، 1408ق: ج14، ص47)،[1] و در این مفهوم، آن را به «وقف کردن بر مساکین چیزی را به راه خدا»، «آنچه را در تملّک کسی باشد، به راه خدا گذاشتن»، و گاه به معنیِ مطلق «عطا» تعبیر کردهاند (دهخدا، 1377: ذیل واژه).
باید مقبره بقیع را یکی از کهنترین مقبره های شناخته شده در جهان اسلام دانست. گرچه این مقبره در تاریخ فکر و فرهنگ مسلمانان به خصوص شیعیان همواره از جایگاه ممتازی برخوردار بوده است، اما دانسته نیست که چرا متناسب با این میزان از اهمیت و نقشآفرینی پژوهشهایی به این مقبره اختصاص داده نشده است.
شايد آنچه که بيشتر از همه براي ما اهميت دارد، شناختن آثاري است که به هر حال به صورت خالص به عنوان آثار و تأليفات حديثي زيديه شناخته ميشوند که الان موجود هستند.
کثرت استنساخ نسخه های کتاب های شیعی در دورۀ صفویه و حمایت های بسیار زیاد سلاطین صفوی جهت ترویج آثار شیعی برای تقویت پایه های حکومت شیعی، و از طرف دیگر غنیمت شماردن این فضا و بهره برداری خوب از آن توسط دانشمندان شیعه، سبب شد تا هزاران هزار نسخه از این دوره به ما به میراث برسد.
با گسترش علوم انسانی معاصر و پدید آمدن روشهای نوین نقد، معیارها و روشهای جدیدی در نقد حدیث پدید آمده است. در رهیافتهای نوین، نقد حدیث صرفاً به معنای جدا کردن حدیث صحیح از ضعیف نیست، بلکه نقد مفهومی گستردهتر دارد و به «مطالعه»، «تحلیل» و «تفسیر» متون شباهت پیدا میکند.
استادی موقت در دانشگاه (Non-Tenure Track Professorship/lecturer/instructor)موقعیتی تدریسی در دانشگاه است که بر اساس نیاز دانشگاه به مدرسی در زمینهای خاص، تعریف میشود. این موقعیت تدریسی مدت زمان مشخصی دارد و در این مدت، استاد موقت به تدریس در زمینه مورد نظر دانشگاه میپردازد و بعد از پایان مدت تحصیل، دانشگاه تعهدی نسبت به وی ندارد. این استاد در زمان تدریس در دانشگاه ماهانه حقوق دریافت میکند.
برنامه ای که دانشجو با شرکت در آن موفق به اخذ درجه دکتری (PhD) میشود. این برنامه در کشورهای اروپایی و استرالیا دست کم سه سال و غالبا فاقد درسهای اجباری است. درمواردی که چنین چیزی ـ یعنی درس اجباری برای دوره دکتری ـ وجود دارد ـ مانند برخی برنامههای دکتری جدید در آلمان ـ غالبا درس نمرهای ندارد و ارائه گواهی گذراندن درس کافی است. در کشورهای آمریکای شمالی برنامه دکتری، دست کم پنج سال به طول می انجامد و شباهت زیادی با دورههای دکتری ایران دارد. به این ترتیب دانشجو موظف به گذراندن درسهایی با نمرههای مؤثر، امتحان جامع شفاهی و دفاع از رساله دکتری خود میباشد. اخیرا بسیاری از برنامههای دکتری در کشورهای حوزه اسکاندیناوی، خود را به الگوی برنامههای آمریکای شمالی نزدیک کردهاند و دورههای دکتری با درسهای اجباری و مدت زمان نسبتا طولانیتر نسبت به سایر کشورهای اروپایی برگزار میکنند.
کارشناسی ارشد عموماً به صورت یکساله و یا دوساله ارائه میشود. دورههای یکساله عموما فاقد پایاننامه و دورههای دو ساله دارای پایاننامه میباشد. در برخی کشورهای تنها با گذراندن دوره کارشناسی ارشد دو ساله و ارائه پایاننامه است که میتوان دوره دکتری (PhD) را شروع کرد. در بریتانیا دوره کارشناسی ارشد خاصی با عنوان (Mphil) وجود دارد که در صورت طی آن، مدت زمان تحصیل دوره دکترا قدری کاهش مییابد.
وبسایتهای علمی توسط فرد و یا افرادی برای ترویج و پیشبرد زمینه علمی خاصی راه اندازی میشوند. وبسایتها گاه توسط فرد و افراد و گاه به واسطه تصمیم موسسهای فعالیت خود را آغاز میکنند.
بودجه پژوهشی (Research Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت میشود تا او پژوهش خاص را به سامان برساند. معمولاً بودجههای پژوهشی به صورت رسمی اعلام میشود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال میکنند. کمیتهای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار میدهد.
بودجه سفر علمی (Travel Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاهها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت میشود تا او در نشستی علمی شرکت کند و یا برای مدتی معلوم، به پژوهش در مکانی خاص بپردازد. معمولاً بودجههای سفر علمی به صورت رسمی اعلام میشود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال میکنند. کمیتهای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار میدهد.
کمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره دکتری برای پوشش دادن هزینههای زندگی و یا تحصیل پرداخت میشود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است وهمچنین کشورهای مختلف میتواند شرایط و ویژگیهای متفاوتی داشته است. ویژگی اصلی این کمک هزینه این است که تعهّد شغلی برای دریافت کننده ایجاد نمیکند و دریافت کننده صرفا دانشجویی است که موظّف است با آن مبلغ تحصیل خود را به سرانجام برساند. در مواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابیهای دورهای است.
کمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره کارشناسی ارشد برای پوشش دادن هزینههای زندگی و یا تحصیل پرداخت میشود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است و همچنین کشورهای مختلف میتواند شرایط و ویژگیهای متفاوتی داشته است. درمواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابیهای دورهای است.
جایزههای علمی، عنوان عامی برای گونههای مختلفی از تشویقاتی هستند که ازدانشجویان، اساتید و یا پژوهشگران مستقل، به سبب ارائه برخی آثار علمی، اعم از کتاب، پایاننامه و یا مقاله صورت میگیرد. جایزههای علمی عمدتاً توسط موسسات و بنیادهای علمی ارائه میشوند و معمولاً مبلغ مشخصی پول هستند. در بسیاری موارد، ارائه جایزه به صورت رسمی اعلام میشود، افراد واجد شرایط برای دریافت آنها اقدام میکنند و در نهایت افرادی به عنوان منتخب، برنده این جوایز می شوند.
دستیاری پژوهشی (Research Associate) فرصتی است دانشگاهی که به شماری از دانشجویان مقاطع مختلف و نیز پژوهشگران غیر دانشجو اعطا میشود. فرصت دستیاری پژوهشی، توسط گروههای آموزشی در دانشگاههای مختلف جهان اعلام میشود و کسانی که به عنوان دستیار پژوهشی انتخاب شوند، موظف به همکاری با یک استاد دانشگاه در پروژه مخصوصی هستند. به دستیاران پژوهشی از محل بودجه اختصاص یافته برای آن پژوهش، دستمزد پرداخته می شود.
دورههای غالبا پژوهشی هستند که برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و یا حتی اساتید این امکان را فراهم میکنند که در یک بازه زمانی مشخص در یک مرکز دانشگاهی و یا پژوهشی دیگر به مطالعه و پژوهش بپردازند. در این دورهها غالبا شرکتکنندگان نیز موظف هستند که نتایج پژوهش خود را دست کم در قالب یک یا چند سخنرانی ارائه کنند. شماری از این دورهها تمام یا بخشی از هزینههای داوطلب (ثبتنام، سفر و اسکان) را برای شرکتکنندگان بر عهده میگیرند.
استادی دانشگاه (Tenure Track Professorship) به عنوان یک شغل، یکی از مهم ترین گونههای فعالیت آکادمیک است. افراد دارای مدرک دکترا و یا فوق دکترا، معمولاً بر اساس فراخوانی عام توسط دانشگاه، برای در اختیار گرفتن یک موقعیت دانشگاهی، مورد مصاحبه قرار میگیرند. همچنین پیشینه تحقیقاتی و علمی ایشان مورد ارزیابی قرار میگیرد. افراد منتخب ابتدائاً برای یک دوره پنج ساله آزمایشی (Tenure Track) به استخدام دانشگاه در میآیند و بعد از پنج سال و بر اساس رای کمیته علمی دانشکده و دانشگاه، از کار برکنار و یا به صورت دائم در دانشگاه مشغول به تحصیل خواهند شد. در حال حاضر در کشور آلمان ورود به کرسی استادی منوط به گذراندن دوره فوق دکتری آلمانی (habilitation) و يا دوره استادیاری آلمانی (juniorprofessorship) است.
شغل پژوهشی ـ آموزشی است که شاغل در صورت اتمام موفقیتآمیز دوره شغلی خود، حائز درجه دکتری نیز میشود. شغل دکتری دستکم شامل نوشتن رساله پژوهشی دکتری میشود و علاوه بر آن گاهی وظایف آموزشی و حتی اداری نیز به فرد شاغل محول میشود. تفاوت اصلی شغل دکتری با بورسیه دکتری، تعهد شغلی و کاری است که برای دانشجو ایجاد میشود و او موظف است در زمانهای خاصی در جای خاصی حضور داشته باشد. با این حال در کشورهایی که این موقعیتها عرضه میشود، نرخ متوسط حقوق دریافتی برای شغل دکتری، از بورسیه دکتری بیشتر است. در حال حاضر شغل دکتری غالباً در کشورهایی مثل آلمان، سوئیس، هلند، اتریش، بلژیک، لوگزامبورگ و کشورهای اسکاندیناوی عرضه میشود. دریافتکنندگان شغل دکتری، بعد از پایان دوره، برای اخذ اقامت دائم و یا شهروندی آن کشورها، عموماً از موقعیت بهتری برخوردار خواهند بود.
فراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست میشود تا کتاب خود را ارسال کنند. این فراخوان غالبا توسط ناشران کتابهای دانشگاهی برای سری یا موضوع خاصی که به طور سلسلهوار چاپ میکنند، اعلام میشود.
فراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست میشود تا پژوهشها و مقالات خود را ارسال کنند. این فراخوان میتواند برای یک کتاب و یا شماره خاصی از یک مجله باشد.
فوق دکترا (Postdoc) دورهای معمولا یک تا سه ساله است که دانشجویان بعد از به پایان بردن دوره دکترا، آن را میگذرانند. فرصتهای فوق دکترا بعد از دریافت مدرک دکترا قابل ورود هستند، اما دانشجویان دکترا حدود شش ماه قبل از دفاع از پایاننامه دکترای خود. برای این فرصت اقدام میکنند. دانشجویان مقطع فوق دکترا، در این دوره، میباید به پژوهش و یا تدریس بپردازند، اما در کلاسی به عنوان تحصیل، شرکت نمیکنند. این دانشجویان همچنین از دانشگاه به صورت ماهیانه حقوق دریافت میکنند؛ چه اینکه فوق دکترا اساساً نوعی شغل است. فرصتهای فوق دکترا، به صورت متناوب توسط دانشگاهها اعلام میشود و کمیتهای علمی آنها از میان متقاضیان، انتخاب میکند. فرصت های فوق دکترا معمولاً بسیار رقابتی است.
کارگاهها همان دورههای کوتاه مدت با هدف آموزشی هستند که به زمان خاصی اختصاص ندارند و در آن یک نوع تعامل جمعی قویتر دورههای کوتاه مدت وجود دارد. علی الخصوص نوع ارائههایی که اساتید دارند با ارائههای کنفرانس و دورههای کوتاهمدت متفاوت است؛ چرا که غالباً به شکلی است که به طور عملی شرکتکنندگان را درگیر محتوا میکند و از آنان خواسته میشود که کارهایی را در طول دوره با مشارکت جمعی تمرین کنند. در کارگاهها غالباً تکیه کمتری بر بُعد تئوری ـ انتزاعی میشود و بیشتر یادگیری عملی مهارتها مدنظر است.
اجتماع شماری از پژوهشگران که در آن پژوهشها ارائه میشود. این ارائه می تواند به شکل سخنرانی ـ ارائه شفاهی و یا پوستر ـ باشد. براساس نوع، بزرگی و ماهیت، یک کنفرانس میتواند از یک تا چند روز به طول انجامد و در بردارنده یک الی دهها پنل (بخش) باشد. هر یک از پنلها به موضوع خاصی میپردازد و توسط دانشمندی متخصص آن موضوع اداره میشود.
مدارس فصلی دورههای کوتاه مدّت آموزشی هستند که در بازه زمانی خاصّی (مدرسه تابستانی، بهاری، پائیزی یا زمستانی) برگزار میشوند. موضوعاتی که در این مدارس ارائه میشود بسیار متنوع و براساس نیازها، خواسته و سلیقه برگزارکنندگان و شرکتکنندگان میتواند متفاوت باشد و حتی شامل مدارس تابستانی درخصوص فرهنگ و زبان یک کشور میتواند باشد. در مدارس فصلی گاهی شرکتکنندگان نیز موظف به ارائه پژوهشی در قالب یک سخنرانی کوتاه هستند و گاهی چنین الزامی وجود ندارد. شماری از مدارس فصلی تمام یا بخشی از هزینههای مدرسه (ثبتنام، سفر و اسکان) را برای شرکتکنندگان بر عهده میگیرند. مدارسی که اقدام پوشش هزینهها میکنند معمولا از دستهای هستند که انتظار دارند شرکتکنندگان، ارائه پژوهش و یا افزوده دیگری برای دوره داشته باشند.