همه
۱۳۹۹/۰۱/۲۹

نکته‌ای درباره پیشینه داستان غزوه بئر ذات‌العَلَم (جنگ امام علی (ع) با جنّیان)

در تاریخ اسلام، از دوره‌ای نسبتاً زود هنگام، روایت‌هایی از جنگ‌ها و حماسه‌های مذهبی با نقش‌آفرینی شخصیت‌های مقدس به ویژه امام علی (ع) و محمد حنفیه […]
۱۳۹۹/۰۱/۱۶

شاه عباس و زیارت مشهد، نوشته چارلز ملویل

شاه عباس و زیارت مشهد[۱] چارلز ملویل[۲] ترجمه سینا باستانی، ویراسته پیمان اسحاقی   در اوایل پاییز سال ۱۰۱۰ق./۱۶۰۱م.، شاه عباس اصفهان را ترک کرد تا […]
۱۳۹۹/۰۱/۰۳

تاملاتی در ساخت مسجد النبی (ص) در دوره نبوی

نسبت عناصری مانند محراب و مناره با مسجد چیست؟ بنای اولیه مسجد النبی (ص) چگونه بوده است؟
۱۳۹۸/۱۲/۱۴

الضیاء النبویّ فی ترجمه الشریف المحدّث أبی القاسم جعفر بن محمد الموسویّ العلویّ

لقد ضاعت أحوال الکثیر من رجال الحدیث عند الشیعه الإمامیه، وخفیت علینا تراجمهم؛ والثلّه القلیله التی وصلتنا معلومات وافیه عنهم من خلال المصادر التاریخیه هم أقل […]
۱۳۹۸/۱۰/۱۵

التشیع الإمامی بالمدینه المنوره فی العصور الإسلامیه الوسطى؛ دراسه تاریخیه موجزه (۱)

ملخـّص البحث: يهدف هذا البحث إلى دراسة موجزة للتشيع الإمامي في المدينة المنورة والتطور التاريخي الذي شهده التشيع بها من حيث مراحل انتشاره وانحساره، كما يتطرّق البحث إلى الوضع الاجتماعي للشيعة الإمامية، وأهمّ أعلامها في المدينة المنورة في العصرين الأيوبي والمملوكي، وذلك اعتماداً على المعطيات المتوفّرة والمواد التي تقدّمها أمّهات المصادر التاريخية، وخاصة مصادر العصر المملوكي. وتُظهر نتائج البحث أن المدينة المنورة كانت قد أصبحت مدينة ذات أغلبية شيعية خلال العصر الأيوبي؛ ربما كان لظهور الخلافة الفاطمية واستيلائها على الحجاز وتأسيس إمارة الأشراف من آل مهنّا الإماميّين في المدينة دوراً في انتشار التشيع بها. كما تُظهر نتائج البحث أنّه مع قيام دولة المماليك بدأت مرحلة انحسار التشيع الإمامي بالمدينة، حيث شهد النصف الأول للقرن الثامن الهجري محاولات عديدة من أعلام أهل السنة في مواجهة التشيع بالمدينة بدعمٍ من السلطة المملوكية، أدّت إلى تقليص الوجود الشيعي بالمدينة المنورة، إلى أن تحوّلت إلى مدينة ذات أغلبية سنّية في نهاية العصر المملوكي.
۱۳۹۸/۱۰/۰۵

دینداری شیعی و مشروعیت خاندان شاهی: مشهد در دوران نخستین شاهان صفوی، نوشته می فرحات

مشهد که در شمال شرقی ایران است و حرم امام هشتم شیعیان در آن واقع شده، بی­گمان یکی از بزرگ­ترین و ثروتمندترین حرم­های جهان است. ضریح زرینی که بر سر آرامگاه این امام قرار دارد، در کانون مجموعۀ بزرگی از صحن­ها، سردرهای عظیم، کتابخانه­ها، موزه­ها، مهمان­خانه­ها و دفاتر تولیت قرار دارد که هر ساله میزبان هزاران زائرند. این مقاله دوره­­ای را بررسی می­کند که ایران زیر نگین شاهان صفوی بود و در همان زمان مشهد را طوری درست کردند که کانون زیارت شیعیان در ایران باشد. شاهان صفوی که نگرش فراگیر سلسلۀ تیموریان دربارۀ حرم را اخذ کردند، این شهر مقدس را بار دیگر طوری سروشکل دادند که جایگاهی شد که در آن مردم استیلای تشیع دوازده امامی در قلمرو صفویان را گرامی می­داشتند و صفویان از رهگذر آن مشروعیتشان را تقویت می‌کردند. این مقاله در عین حال که دلبستگی شخصی شاه طهماسب به مشهد و امتیاز خاصی که وی در مکان‌نگاری مقدس صفویان به این حرم داد را برجسته می­کند، به طور خاص بر تغییر شکل شهر مشهد به دست شاه عباس و توسعۀ معمارانه و نهادی حرم در دوران سلطنت او تمرکز می­کند که این شهر را به مرکز اصلی معنویت در امپراتوری صفوی رساند.
۱۳۹۸/۰۵/۲۳

مناسک‌نامه شیعی کهنی در بحار الانوار

علامه مجلسی (ره) در بحار الانوار، متن رساله‌ای در مناسک حج را نقل کرده است که آن را در نسخه‌ای خطی از فقه رضوی یافته و […]
۱۳۹۸/۰۳/۲۷

الروضه الفردوسیه آقشهری، مفصّل‌ترین تک‌نگاری درباره بقیع، و اشاره به زیارت‌نامه‌ای شیعی با رویکرد تقریبی

در میراث مکتوب اسلامی، آثاری چند به تک‌نگاری درباره قبرستان بقیع و مدفونین در آن اختصاص یافته است که از آن جمله می‌توان به کتاب الروضه […]
۱۳۹۸/۰۲/۱۹

منابع تراجم‌نگاریِ یک قرن هجری در حوزه عربی

منابع تراجم‌نگاری از گسترده‌ترین و غنی‌ترین منابع مکتوب تاریخی در سایه تمدن اسلامی به شمار می‌آید و گونه‌های تاریخی متنوّعی را شامل می‌شود که هر یک […]
۱۳۹۸/۰۲/۱۱

نکته‌ای درباره گرایش فرقه‌ای جامعه شیعی طبریه

چنانکه پیش از این در مقاله «شواهد انتشار تشیع در اردن و فلسطین تا سده ششم هجری» (به آدرس: http://yon.ir/IQqBb ) اشاره کرده‌ام، شواهد تاریخی نشان از […]
۱۳۹۸/۰۱/۳۱

فوائد تتعلّق بأهل البیت (ع) من کتاب تاریخ الرقه للقُشَیری

تاریخ الرقه للحافظ أبی علی محمد بن سعید بن عبد الرحمن القُشَیری الحرّانی (ت نحو ۳۳۴هـ)، من أقدم تواریخ المدن فی الإسلام، ویتضمّن تراجم موجزه لمن […]
۱۳۹۸/۰۱/۲۱

در شناخت مؤلف کتاب المستوفی فی النحو

کتاب المستوفی فی النحو اثری است در علم نحو که به تصحیح محمد بدوی المختون، در سال 1407ق / 1987م در قاهره منتشر شده است. با این حال، مصحّح کتاب شناخت دقیقی از مؤلف آن و شخصیت تاریخی وی نداشته است. از این‌رو نویسنده این مقاله تلاش کرده است تا خطاهای مصحّح کتاب و نویسندگان قبلی را در ضبط نام و نسب مؤلف المستوفی فی النحو برطرف سازد و بیشترین آگاهی‌های تاریخی موجود درباره وی و نیز شواهد تشیّعش را از منابع تاریخی گردآوری کند.
۱۳۹۸/۰۱/۱۷

سنت ذیل نویسی در تاریخ نگاری مسلمانان؛ راهکاری برای پرهیز از تاریخ نویسی تکراری

ذیل نویسی در معنای عام، نوشتن شرح و تفسیر بر یک کتاب و مترادف با حاشیه نویسی بر یک اثر است. اما این اصطلاح در تاریخ […]
۱۳۹۸/۰۱/۱۵

کوته‌نوشتی درباره‌ی واژه‌ی تمدن در جهان اسلام!

آن‌چه پیش روست، کوته‌نوشتی درباره‌ی تاریخ واژه‌ی «تمدن» در جهان اسلام است که در آن، برخی نمونه‌های کاربرد کلیدواژه‌ی تمدن در متن‌های حکمی- کلامی کسانی چون شهرزوری، ابن کمونه و جرجانی از سده‌ی 7ام بدین‌سو و هم‌چنین در مقدمه‌ی ابن خلدون ذکر شده! آشکارست که نمی‌توان تمدن را واژه‌ای نوساخته‌شده در سده‌ی نوزدم بدست مترجمان عثمانی بعنوان برابرنهاد civilisation فرانسوی که پیش‌تر در جهان اسلام و زبان تازی بکار نمی‌رفته، دانست!
۱۳۹۸/۰۱/۱۴

امامیه عنوان خوارج در برخی تصحیح‌های تعریفات!

«تعریفات» جرجانی کتابی دانشنامه‌گونه و در ژانر «اصطلاحات‌نگاری»ست. در این کتاب از بسیاری از دسته و فرقه‌های جهان اسلام سخن رفته است. جرجانی در یکی از درآیندهای این کتاب، «الإمامیة» را بطور نامنتظره، برای «خوارج» و منحصر در آنان بکار برده است! البته، این مدخل در برخی از تصحیح‌های تعریفات نیست؛ ولی باید بررسید که اگر بواقع، جرجانی این‌گونه امامیه را تعریف کرده، آن را آیا از کتابی برگرفته یا معنای متبادر بذهن فضایی‌ست که درش این کتاب را نگاشته!؟ دست‌کم، باید نسخه‌های تعریفات را بررسید و کتاب‌های دیگر جرجانی را پژوهید تا بتوان در این‌باره با طمئنینه نظر داد!