همه
۱۳۹۹/۰۸/۰۸

بازیافته‌های کتاب المنامات شیرویه دیلمی (درگذشته ۵۰۹ق)

در تاریخ اسلام، از دوره‌ای نسبتاً زودهنگام، حکایت‌های خواب و رؤیای فراوانی به نگاشته‌های تاریخی مسلمانان و به ویژه منابع تراجم‌نگاری راه یافته است. این خواب […]
۱۳۹۹/۰۷/۳۰

متون طبقات صوفیه، از تاریخ‌نگاری تا مناقب‌نگاری

در تمدن اسلامی، میراث گسترده‌ای از متونِ سیره و مناقب و احوال و اقوال صوفیان پدید آمده است که این متون از یک سو کتب طبقات […]
۱۳۹۹/۰۶/۰۲

نخستین گزارش‌های غربیان از یورش آل سعود و وهابیان به کربلا در سال ۱۲۱۶قمری

حمله وهابیان به کربلا در سال ۱۲۱۶/۱۸۰۲ و تخریب بارگاه امام سوم شیعیان، از منظر ایرانیان، معنای مذهبی آشکاری داشت و بخشی از خاطره ناخوشایند ایرانیان […]
۱۳۹۹/۰۴/۲۱

سفارت حیدر علی خان شیرازی به مصر و حکایت دفع فتنه وهابیه به امر شاه ایران

ماجرای سفارت حیدرعلی‌خان شیرازی از سوی فتحعلی‌شاه یا عباس میرزا نزد محمدعلی پاشای مصر، در سال ۱۲۳۵ق./۱۸۱۹م. (به نقلی ۱۲۳۶ /۱۸۲۰) از رویدادهای تاریخی است که […]
۱۳۹۹/۰۲/۲۷

انگاره شباهت وهابیت و نهضت اصلاح دینی در آثار خاورشناسان

«برای فهمیدن باید به طبقه‌بندی بپردازیم و امور ناآشنا را می‌توانیم فقط بر حسب امور آشنا طبقه‌بندی کنیم ». (بینش‌های علم سیاست، کوئنتین اسکینر، ترجمه فریبرز […]
۱۳۹۹/۰۲/۱۴

درباره سنگ‌نبشته نویافته منسوب به امام جعفر صادق (ع)

به تازگی در شبکه‌های اجتماعی، تصویری از سنگ‌نبشته‌ای منسوب به امام صادق (ع) منتشر شده است که روی یک تخته سنگ طبیعی در حجاز، به خط […]
۱۳۹۸/۱۱/۰۵

التشیع الإمامی بالمدینه المنوره فی العصور الإسلامیه الوسطى؛ دراسه تاریخیه موجزه (۲)

ملخـّص البحث: يهدف هذا البحث إلى دراسة موجزة للتشيع الإمامي في المدينة المنورة والتطور التاريخي الذي شهده التشيع بها من حيث مراحل انتشاره وانحساره، كما يتطرّق البحث إلى الوضع الاجتماعي للشيعة الإمامية، وأهمّ أعلامها في المدينة المنورة في العصرين الأيوبي والمملوكي، وذلك اعتماداً على المعطيات المتوفّرة والمواد التي تقدّمها أمّهات المصادر التاريخية، وخاصة مصادر العصر المملوكي. وتُظهر نتائج البحث أن المدينة المنورة كانت قد أصبحت مدينة ذات أغلبية شيعية خلال العصر الأيوبي؛ ربما كان لظهور الخلافة الفاطمية واستيلائها على الحجاز وتأسيس إمارة الأشراف من آل مهنّا الإماميّين في المدينة دوراً في انتشار التشيع بها. كما تُظهر نتائج البحث أنّه مع قيام دولة المماليك بدأت مرحلة انحسار التشيع الإمامي بالمدينة، حيث شهد النصف الأول للقرن الثامن الهجري محاولات عديدة من أعلام أهل السنة في مواجهة التشيع بالمدينة بدعمٍ من السلطة المملوكية، أدّت إلى تقليص الوجود الشيعي بالمدينة المنورة، إلى أن تحوّلت إلى مدينة ذات أغلبية سنّية في نهاية العصر المملوكي. الكلمات المفتاحية: الشيعة الإمامية، المدينة المنورة، تاريخ التشيع، العصر الأيوبي، العصر المملوكي
۱۳۹۸/۱۰/۱۵

التشیع الإمامی بالمدینه المنوره فی العصور الإسلامیه الوسطى؛ دراسه تاریخیه موجزه (۱)

ملخـّص البحث: يهدف هذا البحث إلى دراسة موجزة للتشيع الإمامي في المدينة المنورة والتطور التاريخي الذي شهده التشيع بها من حيث مراحل انتشاره وانحساره، كما يتطرّق البحث إلى الوضع الاجتماعي للشيعة الإمامية، وأهمّ أعلامها في المدينة المنورة في العصرين الأيوبي والمملوكي، وذلك اعتماداً على المعطيات المتوفّرة والمواد التي تقدّمها أمّهات المصادر التاريخية، وخاصة مصادر العصر المملوكي. وتُظهر نتائج البحث أن المدينة المنورة كانت قد أصبحت مدينة ذات أغلبية شيعية خلال العصر الأيوبي؛ ربما كان لظهور الخلافة الفاطمية واستيلائها على الحجاز وتأسيس إمارة الأشراف من آل مهنّا الإماميّين في المدينة دوراً في انتشار التشيع بها. كما تُظهر نتائج البحث أنّه مع قيام دولة المماليك بدأت مرحلة انحسار التشيع الإمامي بالمدينة، حيث شهد النصف الأول للقرن الثامن الهجري محاولات عديدة من أعلام أهل السنة في مواجهة التشيع بالمدينة بدعمٍ من السلطة المملوكية، أدّت إلى تقليص الوجود الشيعي بالمدينة المنورة، إلى أن تحوّلت إلى مدينة ذات أغلبية سنّية في نهاية العصر المملوكي.
۱۳۹۸/۰۲/۱۹

منابع تراجم‌نگاریِ یک قرن هجری در حوزه عربی

منابع تراجم‌نگاری از گسترده‌ترین و غنی‌ترین منابع مکتوب تاریخی در سایه تمدن اسلامی به شمار می‌آید و گونه‌های تاریخی متنوّعی را شامل می‌شود که هر یک […]
۱۳۹۸/۰۲/۱۱

نکته‌ای درباره گرایش فرقه‌ای جامعه شیعی طبریه

چنانکه پیش از این در مقاله «شواهد انتشار تشیع در اردن و فلسطین تا سده ششم هجری» (به آدرس: http://yon.ir/IQqBb ) اشاره کرده‌ام، شواهد تاریخی نشان از […]
۱۳۹۸/۰۱/۱۶

نکته‌ای درباره مذهب و مسئله سیادت شیخ صفی‌الدین اردبیلی

از زمانی‌که احمد کسروی در اثر خود شیخ صفی و تبارش، به نفی سیادت و تشیع شیخ صفی‌الدین اردبیلی پرداخت، این موضوع به مسئله‌ای مناقشه برانگیز […]
۱۳۹۸/۰۱/۱۵

کوته‌نوشتی درباره‌ی واژه‌ی تمدن در جهان اسلام!

آن‌چه پیش روست، کوته‌نوشتی درباره‌ی تاریخ واژه‌ی «تمدن» در جهان اسلام است که در آن، برخی نمونه‌های کاربرد کلیدواژه‌ی تمدن در متن‌های حکمی- کلامی کسانی چون شهرزوری، ابن کمونه و جرجانی از سده‌ی 7ام بدین‌سو و هم‌چنین در مقدمه‌ی ابن خلدون ذکر شده! آشکارست که نمی‌توان تمدن را واژه‌ای نوساخته‌شده در سده‌ی نوزدم بدست مترجمان عثمانی بعنوان برابرنهاد civilisation فرانسوی که پیش‌تر در جهان اسلام و زبان تازی بکار نمی‌رفته، دانست!
۱۳۹۸/۰۱/۱۴

امامیه عنوان خوارج در برخی تصحیح‌های تعریفات!

«تعریفات» جرجانی کتابی دانشنامه‌گونه و در ژانر «اصطلاحات‌نگاری»ست. در این کتاب از بسیاری از دسته و فرقه‌های جهان اسلام سخن رفته است. جرجانی در یکی از درآیندهای این کتاب، «الإمامیة» را بطور نامنتظره، برای «خوارج» و منحصر در آنان بکار برده است! البته، این مدخل در برخی از تصحیح‌های تعریفات نیست؛ ولی باید بررسید که اگر بواقع، جرجانی این‌گونه امامیه را تعریف کرده، آن را آیا از کتابی برگرفته یا معنای متبادر بذهن فضایی‌ست که درش این کتاب را نگاشته!؟ دست‌کم، باید نسخه‌های تعریفات را بررسید و کتاب‌های دیگر جرجانی را پژوهید تا بتوان در این‌باره با طمئنینه نظر داد!
۱۳۹۷/۱۲/۰۳

ابن معقل حمصی و تشیّع امامی در حمص در سده‌های میانی

درآمد سرزمین شام در حد فاصل سده‌های چهارم تا ششم هجری، در نتیجه روی کار آمدن دولت‌های شیعه در این سرزمین، شاهد گسترش چشمگیر تشیّع و […]
۱۳۹۷/۱۱/۲۹

رساله‌ها و تألیفات نگاشته شده درباره شهر طائف در میراث اسلامی

چکیده: طائف شهری است در شرق مکه مکرمه در عربستان که در سال هشتم هجری به دست رسول خدا (ص) فتح شد. در طائف مسجد و زیارتگاه عبدالله بن عبّاس، از صحابه برجسته پیامبر، و زیارتگاه‌ها و اماکنی منسوب به آن حضرت وجود داشته که وجود این آثار، باعث شده است که شماری از نویسندگان مسلمان در دوره‌های مختلف، به نگارش رساله‌ها و تألیفاتی درباره طائف و فضایل و اماکن متبرکه آن اقدام کنند. در این مقاله، تلاش شده تا ضمن ارائه کتاب‌شناسی جامعی از آثار تألیف شده درباره این شهر، ویژگی‌های کلی و اهمیت آنها به طور اجمالی بیان گردد. واژگان کلیدی: طائف، کتاب‌شناسی، تاریخ‌های محلی، حجاز، عربستان سعودی، ابن عبّاس