Tomat AndishehTomat AndishehTomat AndishehTomat Andisheh
  • خانه –
  • جستارها و یادداشت ها –
    • صفحات پژوهشگران
            • آستانگی
            • آگورا
            • اتوپیا
            • اسلام‌ پژوهی
            • افق مبین
            • بیاض: یادداشت هایی در مردم شناسی شیعه
            • تاریخ اندیشۀ دینی
            • تاریخ‌نگاری
            • تلفیق دانش
            • جستارهای تاریخی
            • حبه‌های نقره فام
            • خوانشها
            • خیلی گذشته، خیلی حالا
            • زبان و ادبیات قرآن
            • شاه شوریده‌سران
            • طاوس
            • سایر نویسندگان
            • فرهنگ روش
            • محمدرضا عشوری مقدم
            • مدهامّتان
            • مطالعات فرهنگ رضوی
            • مهر داد
            • مواسات
            • میراث مکتوب شیعه
            • واژه ها و معناها
            • پیشینه
            • گزارش کتاب تاریخ
    • موضوعات
          • ادب و هنر
          • اقتصاد و مدیریت
          • تاریخ و نسخ خطی
          • زبان‌شناسی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • علوم اجتماعی
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • فقه و حقوق
          • فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • مطالعات ادیان و اسلامی
          • مطالعات قرآنی
  • فرصت‌های آکادمیک –
    • کشور –
          • آذربایجان
          • آفریقای جنوبی
          • آلبانی
          • آلمان
          • آمریکا
          • اتریش
          • اردن
          • ارمنستان
          • ازبکستان
          • اسپانیا
          • استرالیا
          • استونی
          • اسکاتلند
          • اسلواکی
          • اسلوونی
          • افغانستان
          • الجزائر
          • امارات متحده عربی
          • اندونزی
          • انگلستان
          • اوکراین
          • اوگاندا
          • ایتالیا
          • ایران
          • ایرلند
          • ایرلند شمالی
          • بروئنی
          • بلژیک
          • بلغارستان
          • بنگلادش
          • بوسنی و هرزگوین
          • پاکستان
          • پرتغال
          • تایلند
          • تایوان
          • ترکیه
          • تونس
          • جمهوری آذربایجان
          • جمهوری چک
          • چین
          • دانمارک
          • روسیه
          • رومانی
          • ژاپن
          • سنگاپور
          • سوئد
          • سوئیس
          • سودان
          • عراق
          • عربستان
          • عمان
          • فرانسه
          • فنلاند
          • قبرس
          • قرقیزستان
          • قزاقستان
          • قطر
          • کانادا
          • کره‌جنوبی
          • کرواسی
          • کویت
          • گرجستان
          • لبنان
          • لهستان
          • لوکزامبورگ
          • لیتوانی
          • مالت
          • مالزی
          • مجارستان
          • مراکش
          • مصر
          • مغرب
          • مقدونیه
          • مکزیک
          • نروژ
          • نیوزیلند
          • هلند
          • هند
          • هندوستان
          • هنگ‌کنگ
          • ولز
          • ونزوئلا
          • یونان
    • موضوع –
          • مطالعات قرآنی
          • فقه و حقوق
          • زبان‌شناسی
          • فلسفه و روش شناسی علوم انسانی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • اقتصاد و مدیریت
          • ادب و هنر
          • مطالعات منطقه‌ای
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • تاریخ و نسخ خطی
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • علوم اجتماعی
          • مطالعات ادیان و اسلام
    • گونه –
          • استاد مدعو استادی موقت در دانشگاه (Non-Tenure Track Professorship/lecturer/instructor)موقعیتی تدریسی در دانشگاه است که بر اساس نیاز دانشگاه به مدرسی در زمینه‌ای خاص، تعریف می‌شود. این موقعیت تدریسی مدت زمان مشخصی دارد و در این مدت، استاد موقت به تدریس در زمینه مورد نظر دانشگاه می‌پردازد و بعد از پایان مدت تحصیل، دانشگاه تعهدی نسبت به وی ندارد. این استاد در زمان تدریس در دانشگاه ماهانه حقوق دریافت می‌کند.
          • اعلام برنامه دکتریبرنامه ای که دانشجو با شرکت در آن موفق به اخذ درجه دکتری (PhD) می‌شود. این برنامه در کشورهای اروپایی و استرالیا دست کم سه‌ سال و غالبا فاقد درس‌های اجباری است. درمواردی که چنین چیزی ـ یعنی درس اجباری برای دوره دکتری ـ وجود دارد ـ مانند برخی برنامه‌های دکتری‌ جدید در آلمان ـ غالبا درس نمره‌ای ندارد و ارائه گواهی گذراندن درس کافی است. در کشورهای آمریکای شمالی برنامه دکتری، دست کم پنج سال به طول می انجامد و شباهت زیادی با دوره‌های دکتری ایران دارد. به این ترتیب دانشجو موظف به گذراندن درس‌هایی با نمره‌های مؤثر، امتحان جامع شفاهی و دفاع از رساله دکتری خود می‌باشد. اخیرا بسیاری از برنامه‌های دکتری در کشورهای حوزه اسکاندیناوی، خود را به الگوی برنامه‌های آمریکای شمالی نزدیک کرده‌اند و دوره‌های دکتری با درس‌‌های اجباری و مدت زمان نسبتا طولانی‌تر نسبت به سایر کشورهای اروپایی برگزار می‌کنند.
          • اعلام برنامه کارشناسی ارشدکارشناسی ارشد عموماً به صورت یک‌ساله و یا دوساله ارائه می‌شود. دوره‌های یک‌ساله عموما فاقد پایان‌نامه و دوره‌های دو ساله دارای پایان‌نامه می‌باشد. در برخی کشور‌های تنها با گذراندن دوره کارشناسی ارشد دو ساله و ارائه پایان‌نامه است که می‌توان دوره دکتری (PhD) را شروع کرد. در بریتانیا دوره‌ کارشناسی ارشد خاصی با عنوان (Mphil) وجود دارد که در صورت طی آن، مدت زمان تحصیل دوره دکترا قدری کاهش می‌یابد.
          • اعلام یا راه اندازی وب سایتوب‌سایت‌های علمی توسط فرد و یا افرادی برای ترویج و پیشبرد زمینه علمی خاصی راه اندازی می‌شوند. وب‌سایت‌ها گاه توسط فرد و افراد و گاه به واسطه تصمیم موسسه‌ای فعالیت خود را آغاز می‌کنند.
          • بودجه پژوهشیبودجه پژوهشی (Research Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او پژوهش خاص را به سامان برساند. معمولاً بودجه‌های پژوهشی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بودجه سفر علمیبودجه سفر علمی (Travel Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه‌ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او در نشستی علمی شرکت کند و یا برای مدتی معلوم، به پژوهش در مکانی خاص بپردازد. معمولاً بودجه‌های سفر علمی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بورسیه دکتراکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره دکتری برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است وهمچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. ویژگی اصلی این کمک هزینه این است که تعهّد شغلی برای دریافت کننده ایجاد نمی‌کند و دریافت کننده صرفا دانشجویی است که موظّف است با آن مبلغ تحصیل خود را به سرانجام برساند. در مواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • بورسیه کارشناسی
          • بورسیه کارشناسی ارشدکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره کارشناسی ارشد برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است و همچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. درمواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • جایزه علمیجایزه‌های علمی، عنوان عامی برای گونه‌های مختلفی از تشویقاتی هستند که ازدانشجویان، اساتید و یا پژوهشگران مستقل، به سبب ارائه برخی آثار علمی، اعم از کتاب، پایان‌نامه و یا مقاله صورت می‌گیرد. جایزه‌های علمی عمدتاً توسط موسسات و بنیادهای علمی ارائه می‌شوند و معمولاً مبلغ مشخصی پول هستند. در بسیاری موارد، ارائه جایزه به صورت رسمی اعلام می‌شود، افراد واجد شرایط برای دریافت آنها اقدام می‌کنند و در نهایت افرادی به عنوان منتخب، برنده این جوایز می شوند.
          • دستیار پژوهشیدستیاری پژوهشی (Research Associate) فرصتی است دانشگاهی که به شماری از دانشجویان مقاطع مختلف و نیز پژوهشگران غیر دانشجو اعطا می‌شود. فرصت دستیاری پژوهشی، توسط گروه‌های آموزشی در دانشگاه‌های مختلف جهان اعلام می‌شود و کسانی که به عنوان دستیار پژوهشی انتخاب شوند، موظف به همکاری با یک استاد دانشگاه در پروژه مخصوصی هستند. به دستیاران پژوهشی از محل بودجه اختصاص یافته برای آن پژوهش، دستمزد پرداخته می شود.
          • دوره های کوتاه مدتدوره‌های غالبا پژوهشی هستند که برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و یا حتی اساتید این امکان را فراهم می‌کنند که در یک بازه زمانی مشخص در یک مرکز دانشگاهی و یا پژوهشی دیگر به مطالعه و پژوهش بپردازند. در این دوره‌ها غالبا شرکت‌کنندگان نیز موظف هستند که نتایج پژوهش خود را دست کم در قالب یک یا چند سخنرانی ارائه کنند. شماری از این دوره‌ها تمام یا بخشی از هزینه‌های داوطلب (ثبت‌نام، سفر و اسکان) را برای شرکت‌کنندگان بر عهده می‌گیرند.
          • شغل استادیاستادی دانشگاه (Tenure Track Professorship) به عنوان یک شغل، یکی از مهم ترین گونه‌های فعالیت آکادمیک است. افراد دارای مدرک دکترا و یا فوق دکترا، معمولاً بر اساس فراخوانی عام توسط دانشگاه، برای در اختیار گرفتن یک موقعیت دانشگاهی، مورد مصاحبه قرار می‌گیرند. همچنین پیشینه تحقیقاتی و علمی ایشان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. افراد منتخب ابتدائاً برای یک دوره پنج ساله آزمایشی (Tenure Track) به استخدام دانشگاه در می‌آیند و بعد از پنج سال و بر اساس رای کمیته علمی دانشکده و دانشگاه، از کار برکنار و یا به صورت دائم در دانشگاه مشغول به تحصیل خواهند شد. در حال حاضر در کشور آلمان ورود به کرسی استادی منوط به گذراندن دوره فوق دکتری آلمانی (habilitation) و يا دوره استادیاری آلمانی (juniorprofessorship) است.
          • شغل دکتراشغل پژوهشی ـ آموزشی است که شاغل در صورت اتمام موفقیت‌آمیز دوره شغلی خود، حائز درجه دکتری نیز می‌شود. شغل دکتری دست‌کم شامل نوشتن رساله پژوهشی دکتری می‌شود و علاوه بر آن گاهی وظایف آموزشی و حتی اداری نیز به فرد شاغل محول می‌شود. تفاوت اصلی شغل دکتری با بورسیه دکتری، تعهد شغلی و کاری است که برای دانشجو ایجاد می‌شود و او موظف است در زمان‌های خاصی در جای خاصی حضور داشته باشد. با این حال در کشورهایی که این موقعیت‌ها عرضه می‌شود، نرخ متوسط حقوق دریافتی برای شغل دکتری، از بورسیه دکتری بیشتر است. در حال حاضر شغل دکتری غالباً در کشورهایی مثل آلمان، سوئیس، هلند، اتریش، بلژیک، لوگزامبورگ و کشورهای اسکاندیناوی عرضه می‌شود. دریافت‌کنندگان شغل دکتری، بعد از پایان دوره، برای اخذ اقامت دائم و یا شهروندی آن کشورها، عموماً از موقعیت‌ بهتری برخوردار خواهند بود.
          • فراخوان کتابفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا کتاب خود را ارسال کنند. این فراخوان غالبا توسط ناشران کتاب‌های دانشگاهی برای سری یا موضوع خاصی که به طور سلسله‌وار چاپ می‌کنند، اعلام می‌شود.
          • فراخوان مقالهفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا پژوهش‌ها و مقالات خود را ارسال کنند. این فراخوان می‌تواند برای یک کتاب و یا شماره خاصی از یک مجله باشد.
          • فوق دکترافوق دکترا (Postdoc) دوره‌ای معمولا یک تا سه ساله است که دانشجویان بعد از به پایان بردن دوره دکترا، آن را می‌گذرانند. فرصت‌های فوق دکترا بعد از دریافت مدرک دکترا قابل ورود هستند، اما دانشجویان دکترا حدود شش ماه قبل از دفاع از پایان‌نامه دکترای خود. برای این فرصت اقدام می‌کنند. دانشجویان مقطع فوق دکترا، در این دوره، می‌باید به پژوهش و یا تدریس بپردازند، اما در کلاسی به عنوان تحصیل، شرکت نمی‌کنند. این دانشجویان همچنین از دانشگاه به صورت ماهیانه حقوق دریافت می‌کنند؛ چه اینکه فوق دکترا اساساً نوعی شغل است. فرصتهای فوق دکترا، به صورت متناوب توسط دانشگاه‌ها اعلام می‌شود و کمیته‌ای علمی آنها از میان متقاضیان، انتخاب می‌کند. فرصت های فوق دکترا معمولاً بسیار رقابتی است.
          • کارگاهکارگاه‌ها همان دوره‌های کوتاه مدت با هدف آموزشی هستند که به زمان خاصی اختصاص ندارند و در آن یک نوع تعامل جمعی قوی‌تر دوره‌های کوتاه مدت وجود دارد. علی الخصوص نوع ارائه‌هایی که اساتید دارند با ارائه‌های کنفرانس و دوره‌های کوتاه‌مدت متفاوت است؛ چرا که غالباً به شکلی است که به طور عملی شرکت‌کنندگان را درگیر محتوا می‌کند و از آنان خواسته میشود که کارهایی را در طول دوره با مشارکت جمعی تمرین کنند. در کارگاه‌ها غالباً تکیه کمتری بر بُعد تئوری ـ انتزاعی می‌شود و بیشتر یادگیری عملی مهارتها مدنظر است.
          • کنفرانساجتماع شماری از پژوهشگران که در آن پژوهش‌ها ارائه می‌شود. این ارائه می تواند به شکل سخنرانی ـ ارائه شفاهی و یا پوستر ـ باشد. براساس نوع، بزرگی و ماهیت، یک کنفرانس می‌تواند از یک تا چند روز به طول انجامد و در بردارنده یک الی ده‌ها پنل (بخش) باشد. هر یک از پنل‌ها به موضوع خاصی می‌پردازد و توسط دانشمندی متخصص آن موضوع اداره می‌شود.
          • مدارس فصلیمدارس فصلی دوره‌های کوتاه مدّت آموزشی هستند که در بازه زمانی خاصّی (مدرسه تابستانی، بهاری، پائیزی یا زمستانی) برگزار می‌شوند. موضوعاتی که در این مدارس ارائه می‌شود بسیار متنوع و براساس نیازها، خواسته و سلیقه برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان می‌تواند متفاوت باشد و حتی شامل مدارس تابستانی درخصوص فرهنگ و زبان یک کشور می‌تواند باشد. در مدارس فصلی گاهی شرکت‌کنندگان نیز موظف به ارائه پژوهشی در قالب یک سخنرانی کوتاه هستند و گاهی چنین الزامی وجود ندارد. شماری از مدارس فصلی تمام یا بخشی از هزینه‌های مدرسه (ثبت‌نام، سفر و اسکان) را برای شرکت‌کنندگان بر عهده می‌گیرند. مدارسی که اقدام پوشش هزینه‌ها می‌کنند معمولا از دسته‌ای هستند که انتظار دارند شرکت‌کنندگان، ارائه پژوهش و یا افزوده دیگری برای دوره داشته باشند.
  • فصلنامه آفاق شیعه –
  • خدمات –
  • اخبار –
  • آکادمی طومار –
  • تقویم آکادمیک –
  • تماس با ما و درباره ما –
  • سایر نویسندگان (سایر نویسندگان)
وضعیت استثنایی نوشته جورجیو آگامبن (۱): وضعیت استثنایی به مثابه الگویی از حکومت
۱۳۹۵/۰۸/۱۱
درآمدی بر خوانش شناختی ـ گفتمانی زیارت اربعین
۱۳۹۵/۰۸/۱۱
رویارویی تجربه گرایی و ضد عرفان در عرفان شناسی سده بیستم(۲): قرائت تجربه گروانه از عرفان، امر عرفانی و سنت معنوی
  دسته بندی ها: مطالعات ادیان و اسلامی، فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی
۱۳۹۵/۰۸/۱۱
نویسنده: قاسم کاکایی؛ اشکان بحرانی

تجربه گرایی در سده ی نوزدهم و با طرح تعبیر تجربه ی دینی در نوشته های فریدریش شلایرماخر به صورت جدی، وارد گفتمان-های دین شناختی و عرفان پژوهی شد اما در نوشته های ویلیامز جیمز بود که در فهم دین و عرفان تحولی ژرف تر ایجاد کرد. به رغم دیدگاه های متنوع و متخالفی که درباره ی ویلیام جیمز وجود دارد، اکثر صاحب نظران آثار و افکار او را در مبارزه با جلوه فروشی های اثبات گرایان سده ی نوزدهم چشم پوشی-ناپذیر می دانند. جیمز تمام قد در برابر «خامی معرفت شناختی امپریالیست های فرهنگی» ایستاد (Hollinger, 1997, 69). وی با طرح مفهوم تجربه ی دینی و تجربه ی عرفانی در ساحت علم روان-شناسی در برابر دیدگاه های جزمی علمزدگانی همچون هاکسلی ، تیندال  و کلیفورد ، مقاومت کرد و کوشید راهی تازه پیش پای دین و معنویت بگذارد. برای دریافتن اهمیت کار جیمز باید به یاد آورد که معاصران داروین در سده ی نوزدهم به علم تجربی شأنی چون و چراناپذیر بخشیده و به تن این علم رخت خدایی پوشیده بودند. جیمز در برابر دیدگاه علمزدگان، از نخستین بنیادگذاران فروتنی معرفتی و از پیشتازان تفکر جدید بود. او کوشید میان دین و علم تجربی آشتی برقرار کند (Ibid). چارلز تیلور  در تجدید دیداری که در کتاب تنوع دین در روزگار ما با جیمز دارد از مقاومت جیمز در برابر فرهنگ لاادریگرانه ی روزگارش یاد می کند (تیلور، ۱۳۸۷، ۶۹).

جیمز در آغاز کتاب تنوع تجربه های دینی، اشاره می کند که رویکرد او به تجربه های دینی و عرفانی نه رویکردی الاهیاتی است، نه رویکردی تاریخی و نه انسان شناختی بلکه او در مقام روان شناس به احوال و تجربه های دینی می پردازد و مطالب حاضر در تنوع تجربه های دینی ارتباط وثیقی دارد با زمینه های روان شناختی تفکر وی که پیشتر در اصول روان-شناسی  در ۱۸۹۰ مطرح شده بود (Ibid). نگاه او به عرفان و تجربه ی عرفانی متکی و مبتنی است بر نگاه او به دین. به همین دلیل، فهم نگاه وی به تجربه ی عرفانی به بررسی تلقی او از دین بستگی دارد. جیمز مفهوم دین را با پیش زمینه ای روانشناختی تعریف می کند. دین بنا به تعریف جیمز عبارت است از «احساسات، اعمال و تجربه های انسان های منفرد در تنهاییشان تا آنجا که خود را با هر آنچه می توان امر الوهی دید در ارتباط بیابند» (James, 1987, 36). این ارتباط با امر الوهی ممکن است اخلاقی، طبیعی  یا آیینی باشد اما تمرکز او بر نفس تجربه های دینی است و اموری نظیر نهادهای کلیسایی، فلسفه و الاهیات در نگاه وی اهمیت ثانوی دارند (Ibid). او خود در این باره چنین می گوید: «احساس خاستگاه عمیقتر دین است و روشهای فلسفی و کلامی مانند ترجمه های یک متن به زبانی دیگر ثمرات ثانوی آن اند… وقتی که روش های کلامی را ثمرات ثانوی می خوانم مرادم این است که … تردید دارم که تأمل عقلانی بی طرفانه درباره ی جهان، جدا از اندوه درونی و نیاز به رهایی، از یک طرف، و احساس عرفانی، از طرف دیگر، هرگز به فلسفه هایی دینی از قبیل آنچه اکنون داریم منجر می شد» (جیمز، ۱۳۷۹، ۳۸).

 بدین ترتیب، دین از منظر جیمز پدیده ای است که پیش از هر چیز، افراد احساس می کنند. از این رو، دینی که جیمز در نظر دارد امری فردی و خصوصی است و نه اجتماعی و عمومی. او به تأکید میان دینی که بر حال و تجربه ی دینی مبتنی است و دینی که مؤمن از جماعت و از دیگران تحویل گرفته است تفکیک می کند. از دیدگاه جیمز، حیات دینی کسانی که دین خود را از جماعتی مذهبی تحویل گرفته اند دست دوم است و ارزش بررسی ندارد: «دین چون به قول جمهور تبدیل شود، روزگار معنویتش به سر آمده است» (به نقل از تیلور، ۱۳۸۷، ۵۸- ۶۰).

از نظرگاه جیمز، دین امری است که فقط با جنبه های درونی انسان سر و کار دارد. دین پدیده ای متعلق به ساحت معرفتی- اعتقادی یا ساحت ارادی انسان نیست بلکه مربوط است به ساحت احساسی- عاطفی نفس آدمی (ملکیان، ۱۳۸۷، ۱۳- ۱۴؛ تیلور، ۱۳۸۷، ۶۱- ۶۲). از این دیدگاه، اموری نظیر الاهیات و مناسک و آیین ها طفیل هستی احوال و تجارب دینی اند و به خودی خود نه اصالتی دارند و نه اولویتی . جیمز می خواهد به شنونده یا خواننده بپذیراند که گرچه همه ی نمودهای دین، یعنی اصول اعتقادی و نظری دین، گنگ و بی معناست، حیات دین به منزله ی کل، مهمترین وظیفه یا کارکرد نوع بشر است (نک به: Niebuhr, 1997, 215).

نگاه به دین به منزله ی امری فردی و احساسی و اهمیت تجربه در نگاه روان شناسی محور جیمز با یکدیگر ارتباطی دوسویه و تنگاتنگ دارند. جیمز، چنان که در نامه ای اشاره می کند، بر آن است که از تجربه در برابر فلسفه دفاع کند؛ او تجربه را ستون فقرات حیات دینی در جهان می خواند (Niebuhr, 1997, 215). در این جا لازم است که نخست معنا و کارکرد «تجربه» را در دین شناسی و عرفان پژوهی جیمز بررسی کنیم. همان طور که برخی مؤلفان اشاره کرده اند معنای کلمه-ی تجربه  دقیق نیست و در متن ها و زمینه های گوناگون معناها و نقش های مختلفی می گیرد. اما این جا و در نزاع تجربه گرایی و ضدِّ عرفان، می توان تعریفی را پذیرفت که مایکل پترسون و همکارانش پیش نهاده اند: «تجربه واقعه ای است که شخص از سر می گذراند… و نسبت به آن آگاه و مطّلع است» (پترسون و دیگران، ۱۳۸۷، ۳۶). اگر از سویی، به فقدان دقت در خود تعبیر تجربه و از سوی دیگر، به تعریف مندرج در کتاب عقل و اعتقاد دینی نگاه کنیم، مفهوم تجربه مفهومی است که طیف نسبتاً گسترده ای از پدیدارها را شامل می شود. تجربه در نظر جیمز نیز طیف گسترده ای از پدیدارها را از جمله، احساس، ادراک، عواطف، نیایش، تبدّل احوال دل، رهایی از ترس و دگرگونی و تعدیل رهیافت در بر می گیرد و بنیاد کثرت گرایی مابعدطبیعی و عمل گرایانه ی اوست (Niebuhr, 1997, 216).

با بررسی نمونه ها و مصادیقی که جیمز برای تجربه بر می-شمارد می توان گفت در همه ی این موارد، از تجربه معرفتی را اراده می کند، هرچند معرفتی که برآمده از آشنایی محض و عریان باشد. نکته ی مهم دیگری که درباره ی تجربه در نظام فکری جیمز می توان گفت، توجه مداوم جیمز به عمل گرایی  است. در همه ی این موارد، او تأکید می کند که معیارهای عملگرایانه اش در نهایت با «معیار تجربه باورانه» یکی و همسان است. از نظر جیمز، با نگاه به میوه و نه با کاوش ریشه است که می توان و باید معیارها را شناخت و سنجید. به همین دلیل، میزان زایندگی و ثمربخشی تجربه بستگی دارد به میزان معنویت و الوهیت تجربه ی ما (Ibid). به دلیل اهمیت میوه نسبت به ریشه در نظام فکری وی، تجربه های دینی و تجربه های عرفانی اهمیتی جایگزین ناپذیر یافته اند. این نکته در فهم جریان تجربه باوری، نقش مهمی به دوش می کشد. بررسی مفهوم تجربه و پیوند روان شناسی و دین پژوهی نزد تجربه باوران، به بررسی خوانش تجربه گروانه از عرفان یاری می رساند.

 آنچه پیشتر درباره ی نگرش تجربه باورانه و مبتنی بر روان شناسی به دین گفته شد، درباره ی عرفان نیز صادق است. در نگاه ویلیام جیمز و پیروان او، عرفان نیز همانند دین، بخشی از روان شناسی است. این نگاه متکی به روانشناسی البته با برخی اختلاف نظرها با جیمز در دیدگاه های اولین آندرهیل  تبلور یافته است. آندرهیل نظریه ی جیمز را درباره ی دین و عرفان، همراه با ملاحظاتی انتقادی، به منزله ی چارچوب بررسی خود درباره ی عرفان مسیحیت و دیگر ادیان جهان برگزید. به باور وی، همان گونه که روانشناسی با تحول دمادم خود، نگاه ما را به زندگانی روانی به افق-های تازه ای می کشاند، عرفان نیز در دنیای جدید، از نظرگاه تازه ای دیده خواهد شد (Underhill, 1920, 2).

در خوانش تجربه گروانه از عرفان سر و کار عرفان پژوه با متونی است که بزرگان سنت معنوی یا همان عارفان از خود به جای نهاده اند. عرفان پژوهِ تجربه باور متن را واکاوی می کند تا با تعبیرهایی از تجربه های عرفانیِ خودِ مؤلف یا تجربه-هایِ عرفانی ای که مؤلف از عارفی دیگر نقل می کند آشنا شود. تجربه باوران اغلب در پی آثار «عارفان مجرّب» اند که «در اوج تکامل خود غالباً تجارب عرفانی خویش را استادانه و به تفصیل نظم بخشیده و بر آن ها فلسفه ای بنیاد نهاده اند» (جیمز، ۱۳۷۹، ۲۷). این نکته از محورهای تجربه باوری به حساب می آید. در اینجا بیش از آن که زندگی و سلوک عارف و یا حتی متن مکتوب محوریت داشته باشد تجربه ای که در قالب کلمات متن درآمده و رخت تعبیر پوشیده حایز اهمیت است. بر اساس همین نگاه، جیمز به گزارش های عارفان و نویسندگان متون عرفانی می پردازد. در این بررسی، از مکتوبات عارفان شرق و غرب، مسلمان و مسیحی و یهودی و بودایی، و عارفان روزگار کهن تا عارفانی نزدیک به روزگار جیمز، نمونه هایی مشاهده می شود. جیمز با مطالعه ی موارد پرشماری از این گزارش ها، چهار ویژگی را در اغلب تجربه های عرفانی تشخیص می دهد. این چهار ویژگی آن چنانکه در کتاب تنوع اشاره می-کند عبارت اند از: وصف ناپذیری، معرفت بخشی، زودگذر بودن و انفعالی بودن (همان، ۲۶- ۲۷). از دیدگاه جیمز وصف ناپذیری و معرفت بخشی برای آنکه تجربه ای عرفانی باشد کفایت می کند و در عین حال دو ویژگی اخیر نیز با قاطعیت کمتری نشانه ی تجربه ی عرفانی اند (همان). این نحوه ی ورود به بحث و این شکل دسته بندی گزارش های عارفان، به معنای دقیق کلمه، بر تجربه گرایی ریشه ای جیمز مبتنی است.

 بر اساس همین باور به معرفت بخشی است که جیمز و دیگر پژوهشگران تجربه باور، به مدد متونی که از احوال و تجارب دینی و عرفانی به ما گزارش می دهد، می کوشند برای اعتقادات دینی خود مبنای موجهی ارائه کنند. معیارهای جیمز در میان متخصصان مطالعات عرفانی و همچنین در میان فیلسوفان دین و برخی الاهیدانان، با اقبال مواجه شد. به جز آندرهیل، طیفی از عرفان پژوهان در آغاز سده ی بیستم، معیارهای تجربه-گروانه ی جیمز را در آثار خود به کار بستند و بر اساس نگرش وی، عمدتاً به بررسی سنت عرفان مسیحی پرداختند. از جمله، آرتور دیواین، مؤلف کتاب دستینه ی الاهیات عرفانی، نگاه خود را به پدیدارهای فراطبیعی معطوف کرد. دیواین در کتاب خود، عبارتی دارد که گویای برداشت و منظر اوست از عرفان: «پدیدارهای فراطبیعی که موضوع عرفان اند، عموماً در متکامل ترین مقام پدیدار می شوند و به اصطلاح، دیهیم پادشاهی آن مقام اند» (Devine, 1903, p. 17). این نگرش دیواین را به سوی منتهای طیف تجربه گرایی نزدیک می کند.

در پایان بررسی دیدگاه تجربه گروانه در خصوص عرفان و تجربه ی عرفانی، اگر بخواهیم در چند جمله، تلقی تجربه باوران را جمع بندی کنیم، می توانیم بگوییم اولاً: عرفان به تبع دین نزد تجربه باوران عمدتاً امری شخصی است. ثانیاً عرفان و دین در وهله ی نخست، پدیداری روان شناختی به شمار می آید. ثالثاً مهمترین نمود عرفان را در تجربه ی فردی عارف می توان سراغ گرفت و نه در سنت عرفانی و الاهیاتی ای که عارف در پشت سر دارد. این سه نکته از جمله مهمترین نکاتی است که واکنش برخی الاهیدانان و فیلسوفان دین را در قالب ضدِّ عرفان، برانگیخته است. در ادامه مراد از ضدِّ عرفان و مهمترین مؤلفه های آن را بررسی خواهیم کرد.

  برچسب ها: تجربه عرفانی، الهیات، تجربه گرایی، معنویت، عرفان
٤٣٤ بازدید

مطالب مرتبط

۱۴۰۱/۱۱/۲۹

کارگاه آشنایی و اقدام برای دوره‌های پسادکتری در دانشگاه‌های جهان (با تاکید بر دوره‌های پسادکتری در کشور آلمان) همراه با پرسش و پاسخ


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۱۱/۱۶

کارگاه زبان‌های مدرن و باستانی در دین‌شناسی


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۰۹/۰۷

کارگاه مهارت‌های پژوهش میدانی درباره تشیع در اروپا


بیشتر بخوانید

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تماس با ما

 

 

از مسیر ارتباطی زیر با ما در تماس باشید:

رایانامه : toumareandisheh@gmail.com

|می‌خواهم از طومار اندیشه حمایت کنم|

عضویت در خبرنامه

جهت اطلاع از بروزرسانی های سایت ایمیل خود را ثبت نمایید.

تماس با ما


    [recaptcha]

    تمامی حقوق برای طومار اندیشه محفوظ است.