Tomat AndishehTomat AndishehTomat AndishehTomat Andisheh
  • خانه –
  • جستارها و یادداشت ها –
    • صفحات پژوهشگران
            • آستانگی
            • آگورا
            • اتوپیا
            • اسلام‌ پژوهی
            • افق مبین
            • بیاض: یادداشت هایی در مردم شناسی شیعه
            • تاریخ اندیشۀ دینی
            • تاریخ‌نگاری
            • تلفیق دانش
            • جستارهای تاریخی
            • حبه‌های نقره فام
            • خوانشها
            • خیلی گذشته، خیلی حالا
            • زبان و ادبیات قرآن
            • شاه شوریده‌سران
            • طاوس
            • سایر نویسندگان
            • فرهنگ روش
            • محمدرضا عشوری مقدم
            • مدهامّتان
            • مطالعات فرهنگ رضوی
            • مهر داد
            • مواسات
            • میراث مکتوب شیعه
            • واژه ها و معناها
            • پیشینه
            • گزارش کتاب تاریخ
    • موضوعات
          • ادب و هنر
          • اقتصاد و مدیریت
          • تاریخ و نسخ خطی
          • زبان‌شناسی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • علوم اجتماعی
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • فقه و حقوق
          • فلسفه و روش‌شناسی علوم انسانی
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • مطالعات ادیان و اسلامی
          • مطالعات قرآنی
  • فرصت‌های آکادمیک –
    • کشور –
          • آذربایجان
          • آفریقای جنوبی
          • آلبانی
          • آلمان
          • آمریکا
          • اتریش
          • اردن
          • ارمنستان
          • ازبکستان
          • اسپانیا
          • استرالیا
          • استونی
          • اسکاتلند
          • اسلواکی
          • اسلوونی
          • افغانستان
          • الجزائر
          • امارات متحده عربی
          • اندونزی
          • انگلستان
          • اوکراین
          • ایتالیا
          • ایران
          • ایرلند
          • ایرلند شمالی
          • بروئنی
          • بلژیک
          • بلغارستان
          • بوسنی و هرزگوین
          • پاکستان
          • پرتغال
          • تایلند
          • تایوان
          • ترکیه
          • تونس
          • جمهوری آذربایجان
          • جمهوری چک
          • چین
          • دانمارک
          • روسیه
          • رومانی
          • ژاپن
          • سنگاپور
          • سوئد
          • سوئیس
          • سودان
          • عراق
          • عربستان
          • عمان
          • فرانسه
          • فنلاند
          • قرقیزستان
          • قزاقستان
          • قطر
          • کانادا
          • کره‌جنوبی
          • کرواسی
          • کویت
          • گرجستان
          • لبنان
          • لهستان
          • لوکزامبورگ
          • مالت
          • مالزی
          • مجارستان
          • مراکش
          • مصر
          • مغرب
          • مقدونیه
          • مکزیک
          • نروژ
          • نیوزیلند
          • هلند
          • هند
          • هندوستان
          • هنگ‌کنگ
          • ولز
          • ونزوئلا
          • یونان
    • موضوع –
          • مطالعات قرآنی
          • زبان‌شناسی
          • فقه و حقوق
          • فلسفه و روش شناسی علوم انسانی
          • شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی
          • اقتصاد و مدیریت
          • ادب و هنر
          • مطالعات منطقه‌ای
          • تاریخ و نسخ خطی
          • علوم سیاسی و ارتباطات
          • مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
          • علوم اجتماعی
          • مطالعات ادیان و اسلام
    • گونه –
          • استاد مدعو استادی موقت در دانشگاه (Non-Tenure Track Professorship/lecturer/instructor)موقعیتی تدریسی در دانشگاه است که بر اساس نیاز دانشگاه به مدرسی در زمینه‌ای خاص، تعریف می‌شود. این موقعیت تدریسی مدت زمان مشخصی دارد و در این مدت، استاد موقت به تدریس در زمینه مورد نظر دانشگاه می‌پردازد و بعد از پایان مدت تحصیل، دانشگاه تعهدی نسبت به وی ندارد. این استاد در زمان تدریس در دانشگاه ماهانه حقوق دریافت می‌کند.
          • اعلام برنامه دکتریبرنامه ای که دانشجو با شرکت در آن موفق به اخذ درجه دکتری (PhD) می‌شود. این برنامه در کشورهای اروپایی و استرالیا دست کم سه‌ سال و غالبا فاقد درس‌های اجباری است. درمواردی که چنین چیزی ـ یعنی درس اجباری برای دوره دکتری ـ وجود دارد ـ مانند برخی برنامه‌های دکتری‌ جدید در آلمان ـ غالبا درس نمره‌ای ندارد و ارائه گواهی گذراندن درس کافی است. در کشورهای آمریکای شمالی برنامه دکتری، دست کم پنج سال به طول می انجامد و شباهت زیادی با دوره‌های دکتری ایران دارد. به این ترتیب دانشجو موظف به گذراندن درس‌هایی با نمره‌های مؤثر، امتحان جامع شفاهی و دفاع از رساله دکتری خود می‌باشد. اخیرا بسیاری از برنامه‌های دکتری در کشورهای حوزه اسکاندیناوی، خود را به الگوی برنامه‌های آمریکای شمالی نزدیک کرده‌اند و دوره‌های دکتری با درس‌‌های اجباری و مدت زمان نسبتا طولانی‌تر نسبت به سایر کشورهای اروپایی برگزار می‌کنند.
          • اعلام برنامه کارشناسی ارشدکارشناسی ارشد عموماً به صورت یک‌ساله و یا دوساله ارائه می‌شود. دوره‌های یک‌ساله عموما فاقد پایان‌نامه و دوره‌های دو ساله دارای پایان‌نامه می‌باشد. در برخی کشور‌های تنها با گذراندن دوره کارشناسی ارشد دو ساله و ارائه پایان‌نامه است که می‌توان دوره دکتری (PhD) را شروع کرد. در بریتانیا دوره‌ کارشناسی ارشد خاصی با عنوان (Mphil) وجود دارد که در صورت طی آن، مدت زمان تحصیل دوره دکترا قدری کاهش می‌یابد.
          • اعلام یا راه اندازی وب سایتوب‌سایت‌های علمی توسط فرد و یا افرادی برای ترویج و پیشبرد زمینه علمی خاصی راه اندازی می‌شوند. وب‌سایت‌ها گاه توسط فرد و افراد و گاه به واسطه تصمیم موسسه‌ای فعالیت خود را آغاز می‌کنند.
          • بودجه پژوهشیبودجه پژوهشی (Research Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او پژوهش خاص را به سامان برساند. معمولاً بودجه‌های پژوهشی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بودجه سفر علمیبودجه سفر علمی (Travel Grant)، مبلغی است که توسط دانشگاه‌ها و یا مراکز علمی و فرهنگی، به دانشجو و یا استاد پرداخت می‌شود تا او در نشستی علمی شرکت کند و یا برای مدتی معلوم، به پژوهش در مکانی خاص بپردازد. معمولاً بودجه‌های سفر علمی به صورت رسمی اعلام می‌شود و دانشجویان و اساتید متقاضی برای دریافت آنها، مدارک خود را ارسال می‌کنند. کمیته‌ای علمی، افرادی را انتخاب و بودجه سفر علمی را در اختیار آنان قرار می‌دهد.
          • بورسیه دکتراکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره دکتری برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است وهمچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. ویژگی اصلی این کمک هزینه این است که تعهّد شغلی برای دریافت کننده ایجاد نمی‌کند و دریافت کننده صرفا دانشجویی است که موظّف است با آن مبلغ تحصیل خود را به سرانجام برساند. در مواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • بورسیه کارشناسی
          • بورسیه کارشناسی ارشدکمک هزینه تحصیلی که به دانشجوی دوره کارشناسی ارشد برای پوشش دادن هزینه‌های زندگی و یا تحصیل پرداخت می‌شود. میزان و شکل پرداخت این کمک هزینه براساس تعریفی که برای آن شده است و همچنین کشورهای مختلف می‌تواند شرایط و ویژگی‌های متفاوتی داشته است. درمواردی ادامه دریافت بورسیه منوط به ارائه گزارش کار و ارزیابی‌های دوره‌ای است.
          • جایزه علمیجایزه‌های علمی، عنوان عامی برای گونه‌های مختلفی از تشویقاتی هستند که ازدانشجویان، اساتید و یا پژوهشگران مستقل، به سبب ارائه برخی آثار علمی، اعم از کتاب، پایان‌نامه و یا مقاله صورت می‌گیرد. جایزه‌های علمی عمدتاً توسط موسسات و بنیادهای علمی ارائه می‌شوند و معمولاً مبلغ مشخصی پول هستند. در بسیاری موارد، ارائه جایزه به صورت رسمی اعلام می‌شود، افراد واجد شرایط برای دریافت آنها اقدام می‌کنند و در نهایت افرادی به عنوان منتخب، برنده این جوایز می شوند.
          • دستیار پژوهشیدستیاری پژوهشی (Research Associate) فرصتی است دانشگاهی که به شماری از دانشجویان مقاطع مختلف و نیز پژوهشگران غیر دانشجو اعطا می‌شود. فرصت دستیاری پژوهشی، توسط گروه‌های آموزشی در دانشگاه‌های مختلف جهان اعلام می‌شود و کسانی که به عنوان دستیار پژوهشی انتخاب شوند، موظف به همکاری با یک استاد دانشگاه در پروژه مخصوصی هستند. به دستیاران پژوهشی از محل بودجه اختصاص یافته برای آن پژوهش، دستمزد پرداخته می شود.
          • دوره های کوتاه مدتدوره‌های غالبا پژوهشی هستند که برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و یا حتی اساتید این امکان را فراهم می‌کنند که در یک بازه زمانی مشخص در یک مرکز دانشگاهی و یا پژوهشی دیگر به مطالعه و پژوهش بپردازند. در این دوره‌ها غالبا شرکت‌کنندگان نیز موظف هستند که نتایج پژوهش خود را دست کم در قالب یک یا چند سخنرانی ارائه کنند. شماری از این دوره‌ها تمام یا بخشی از هزینه‌های داوطلب (ثبت‌نام، سفر و اسکان) را برای شرکت‌کنندگان بر عهده می‌گیرند.
          • شغل استادیاستادی دانشگاه (Tenure Track Professorship) به عنوان یک شغل، یکی از مهم ترین گونه‌های فعالیت آکادمیک است. افراد دارای مدرک دکترا و یا فوق دکترا، معمولاً بر اساس فراخوانی عام توسط دانشگاه، برای در اختیار گرفتن یک موقعیت دانشگاهی، مورد مصاحبه قرار می‌گیرند. همچنین پیشینه تحقیقاتی و علمی ایشان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. افراد منتخب ابتدائاً برای یک دوره پنج ساله آزمایشی (Tenure Track) به استخدام دانشگاه در می‌آیند و بعد از پنج سال و بر اساس رای کمیته علمی دانشکده و دانشگاه، از کار برکنار و یا به صورت دائم در دانشگاه مشغول به تحصیل خواهند شد. در حال حاضر در کشور آلمان ورود به کرسی استادی منوط به گذراندن دوره فوق دکتری آلمانی (habilitation) و يا دوره استادیاری آلمانی (juniorprofessorship) است.
          • شغل دکتراشغل پژوهشی ـ آموزشی است که شاغل در صورت اتمام موفقیت‌آمیز دوره شغلی خود، حائز درجه دکتری نیز می‌شود. شغل دکتری دست‌کم شامل نوشتن رساله پژوهشی دکتری می‌شود و علاوه بر آن گاهی وظایف آموزشی و حتی اداری نیز به فرد شاغل محول می‌شود. تفاوت اصلی شغل دکتری با بورسیه دکتری، تعهد شغلی و کاری است که برای دانشجو ایجاد می‌شود و او موظف است در زمان‌های خاصی در جای خاصی حضور داشته باشد. با این حال در کشورهایی که این موقعیت‌ها عرضه می‌شود، نرخ متوسط حقوق دریافتی برای شغل دکتری، از بورسیه دکتری بیشتر است. در حال حاضر شغل دکتری غالباً در کشورهایی مثل آلمان، سوئیس، هلند، اتریش، بلژیک، لوگزامبورگ و کشورهای اسکاندیناوی عرضه می‌شود. دریافت‌کنندگان شغل دکتری، بعد از پایان دوره، برای اخذ اقامت دائم و یا شهروندی آن کشورها، عموماً از موقعیت‌ بهتری برخوردار خواهند بود.
          • فراخوان کتابفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا کتاب خود را ارسال کنند. این فراخوان غالبا توسط ناشران کتاب‌های دانشگاهی برای سری یا موضوع خاصی که به طور سلسله‌وار چاپ می‌کنند، اعلام می‌شود.
          • فراخوان مقالهفراخوانی است که در آن از پژوهشگران مرتبط با یک حوزه مطالعاتی درخواست می‌شود تا پژوهش‌ها و مقالات خود را ارسال کنند. این فراخوان می‌تواند برای یک کتاب و یا شماره خاصی از یک مجله باشد.
          • فوق دکترافوق دکترا (Postdoc) دوره‌ای معمولا یک تا سه ساله است که دانشجویان بعد از به پایان بردن دوره دکترا، آن را می‌گذرانند. فرصت‌های فوق دکترا بعد از دریافت مدرک دکترا قابل ورود هستند، اما دانشجویان دکترا حدود شش ماه قبل از دفاع از پایان‌نامه دکترای خود. برای این فرصت اقدام می‌کنند. دانشجویان مقطع فوق دکترا، در این دوره، می‌باید به پژوهش و یا تدریس بپردازند، اما در کلاسی به عنوان تحصیل، شرکت نمی‌کنند. این دانشجویان همچنین از دانشگاه به صورت ماهیانه حقوق دریافت می‌کنند؛ چه اینکه فوق دکترا اساساً نوعی شغل است. فرصتهای فوق دکترا، به صورت متناوب توسط دانشگاه‌ها اعلام می‌شود و کمیته‌ای علمی آنها از میان متقاضیان، انتخاب می‌کند. فرصت های فوق دکترا معمولاً بسیار رقابتی است.
          • کارگاهکارگاه‌ها همان دوره‌های کوتاه مدت با هدف آموزشی هستند که به زمان خاصی اختصاص ندارند و در آن یک نوع تعامل جمعی قوی‌تر دوره‌های کوتاه مدت وجود دارد. علی الخصوص نوع ارائه‌هایی که اساتید دارند با ارائه‌های کنفرانس و دوره‌های کوتاه‌مدت متفاوت است؛ چرا که غالباً به شکلی است که به طور عملی شرکت‌کنندگان را درگیر محتوا می‌کند و از آنان خواسته میشود که کارهایی را در طول دوره با مشارکت جمعی تمرین کنند. در کارگاه‌ها غالباً تکیه کمتری بر بُعد تئوری ـ انتزاعی می‌شود و بیشتر یادگیری عملی مهارتها مدنظر است.
          • کنفرانساجتماع شماری از پژوهشگران که در آن پژوهش‌ها ارائه می‌شود. این ارائه می تواند به شکل سخنرانی ـ ارائه شفاهی و یا پوستر ـ باشد. براساس نوع، بزرگی و ماهیت، یک کنفرانس می‌تواند از یک تا چند روز به طول انجامد و در بردارنده یک الی ده‌ها پنل (بخش) باشد. هر یک از پنل‌ها به موضوع خاصی می‌پردازد و توسط دانشمندی متخصص آن موضوع اداره می‌شود.
          • مدارس فصلیمدارس فصلی دوره‌های کوتاه مدّت آموزشی هستند که در بازه زمانی خاصّی (مدرسه تابستانی، بهاری، پائیزی یا زمستانی) برگزار می‌شوند. موضوعاتی که در این مدارس ارائه می‌شود بسیار متنوع و براساس نیازها، خواسته و سلیقه برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان می‌تواند متفاوت باشد و حتی شامل مدارس تابستانی درخصوص فرهنگ و زبان یک کشور می‌تواند باشد. در مدارس فصلی گاهی شرکت‌کنندگان نیز موظف به ارائه پژوهشی در قالب یک سخنرانی کوتاه هستند و گاهی چنین الزامی وجود ندارد. شماری از مدارس فصلی تمام یا بخشی از هزینه‌های مدرسه (ثبت‌نام، سفر و اسکان) را برای شرکت‌کنندگان بر عهده می‌گیرند. مدارسی که اقدام پوشش هزینه‌ها می‌کنند معمولا از دسته‌ای هستند که انتظار دارند شرکت‌کنندگان، ارائه پژوهش و یا افزوده دیگری برای دوره داشته باشند.
  • فصلنامه آفاق شیعه –
  • خدمات –
  • اخبار –
  • آکادمی طومار –
  • تقویم آکادمیک –
  • تماس با ما و درباره ما –
  • بیاض: یادداشت هایی در مردم شناسی شیعه (پیمان اسحاقی)
گفتمان عصری و مطالعات میان رشته ای قرآن کریم
۱۳۹۵/۰۳/۲۹
کانت و علم نجوم – بخش اول
۱۳۹۵/۰۳/۲۹
ستیزه با زیارت آستان مقدس بقیع به روایت زائران شیعی دوره قاجار
  دسته بندی ها: شیعه‌شناسی و ایران­‌شناسی، مردم­‌شناسی و مطالعات فرهنگی
۱۳۹۵/۰۳/۲۹
نویسنده: بیاض: یادداشت هایی در مردم شناسی شیعه

زیارت آستان مقدس بقیع، ‌در کنار انجام مناسک حج و زیارت مرقد مطهر حضرت رسول (ص)، جایگاه مهمی نزد شیعیان داشته است. این زیارتگاه‌ در دوره‌های مختلف تاریخی، شرایط و مسائل گوناگونی پیدا کرده و زیارت بقیع برای زائران شیعی،‌صورت‌های مختلفی یافته است.

یکی از دوره‌هایی درباره زیارت بقیع در آن گزارش‌های زیادی داریم، دوره قاجار است. [۱] زیارت بقیع در دوره قاجار ابعاد بسیار تاریخی، اجتماعی و فرهنگی دارد. من در این نوشتار، جنبه دشواری‌هایی که در اثر ستیزه‌ آشکار با زیارت این آستان مقدس پدید آمده بود را بررسی کرده‌ام. متاسفانه ستیزه با این زیارتگاه و زائران آن ابعاد مختلف داشته است. در این نوشتار این ستیزه‌ها در گونه‌های غربت و محجوریت مزارات، دشواری‌های زیارت و محدودیت‌های آن، ورودیه و مالیات‌های ناعادلانه و ضرب و شتم زائران بقیع تقسیم شده‌اند. همچنین نشان داده شده که از نظر زائران، این ستیزه‌ها به هدف منصرف کردن آنان از زیارت مزارات مقدس بقیع صورت می‌گرفته است. در برابر زائران شیعی این مزارات، مکانیسم‌هایی از مقاومت را توسعه بخشیده و بر زیارت آن آستان مصمم‌تر شده‌اند. در پایان نیز روایت یکی از زائران از کرامتی که از زیارت این آستان مقدس دیده، نقل شده است.

غربت  و  محجوریت

آستان مقدس بقیع، همواره از منظر ایرانیانی که  زیارتگاه‌های امامان و حتی امام‌زادگان را در ایران، با عظمت و شکوه دیده بودند، سرشار از غربت بوده است. این زائران در اولین مواجهه با این آستان مقدس، همواره از غربت آن یاد کرده‌اند. زائری ایرانی که در دوره قاجار به زیارت بقیع رفته در اینباره می‌نویسد:‌ «امان امان از جور مخالفین. چه بقیعی؟ چه امانی؟، معنی غربت، بقیع است . امام و صدیقه طاهره در یک گنبد هستند. گنبد نقاشی و سه چهل چراغ هفت کاسه آویزان است در سه طرف، و یک لنتر سبز وسط ضریح امام‌ها آویزان است؛….. خیلی گریه کردم از مظلومی‌ این ائمه. زائری دیگر نیز در اینباره نوشته:‌ »هر کس که وارد آن بقعه شود از حقارت بقعه و صندوق مبارک، بی‌اختیار گریه زیاد می‌کند. روضه حر بن ریاحی که در عراق عرب است، صد مرتبه از این بقعه مبارکه مجلل‌تر است» و دیگری ابراز داشته: «اصل بقعه شریفه کوچک است. ضریح مبارک هم چوبی است، به نهایت وضع مختصری دارد، در اول قبرستان واقع شده، ایوان و سرایی ابداً ندارد، در غایت غربت و کربت است». نائب الصدر شیرازی، زائر ایرانی که در سال ۱۳۰۵ق./۱۲۶۶ شمسی به حج رفته نیز بنای چهار امام واقع در بقیع را با مراقد خلفا نخستین مقایسه کرده و می‌نویسد: «بعد از زیارت ائمه بقیع و جناب عبد الله سلام الله علیهم بسیار متأسف و متألم بودم که صنمی قریش باید چراغ و بناهای رفیع داشته باشند،‌ جناب بتول و سبط رسول و پدر بزرگوارش در شب چراغی نداشته باشند، و آثار کهنه و بنای مختصری داشته باشند؛ افً لک یا دهر».

زائران ایرانی همچنین از این که شب‌ها برای گرامیداشت مزارات بقیع، کسی اجازه چراغ روشن کردن در آنجا را نداشته‌، گله‌مند بودند. زائر ایرانی، میرزا محمد علی بروجردی که در سال ۱۲۶۱ق./ ۱۲۲۴شمسی، به زیارت بقیع مشرف شده، در این باره می‌نویسد: «و در شب به جز نور الهی که به آن اجسام منور لامع است، ضوئی در آن مکان شریف ساطع نیست و ظاهر آن بقعه متبرکه، چون باطن تاجیک و عجم بی غیرت، تاریک و راه بیان مدعا بسی باریک». زائری دیگر نیز اشاره کرده که « شب‌ها هم درب حرم محترم مزبور بسته است، بساط و چراغی ندارد». همچنین زائری شیعه و هندی نیز در اینباره نوشته: «به سبب عداوتی که  با حضرات ائمه دارند، از حق احترام جناب سیده و حضرت عباس هم چشم پوشیده، شب‌ها در آن قبه روشنی نمی‌کنند الا چند دقیقه. بلکه بعض زوار که شمع می‌برد تا روشن کند از دستش گرفته خودشان روشن کرده، در آن قبه می‌گذارند. همین که بیچاره زائر از آنجا برگشت خاموشش نموده می‌برند. الا یک غنچه کوچک مقابل قبر جناب سیده و یک قندیل محاذی قبور ائمه اربع و حضرت عباس آویخته‌اند».

دشواری‌های زیارت و محدودیت‌ها

زائران شیعه بقیع در دوران قاجار، برای زیارت آن آستان مقدس دچار انواع دشواری‌ها و محدودیت‌ها بودند. این دشواری‌ها شامل طیف وسیعی از دشواری‌ها از جمله ترس و هراس از حمله یا تحقیر و یا عدم امکان زیارت ائمه (ع)‌ به سبب بستن درب ورودی مرقد چهار امام در بقیع می‌باشد. در گزارشی که از سال ۱۲۶۱ق./ ۱۲۲۴شمسی باقی مانده آمده: «پس از فتح باب مجال توقف محال. و زیان از خواندن زیارت نامه ماثوره از شدت خوف ساکت، بلکه لال و به اعتقاد بعضی مرقد مطهر حضرت فاطمه سید النساء  سلام الله علیها  در آنجا است و احدی را به جز زوار غریب سعادت زیارتش نصیب نیست». زائران شیعه حتی پس از پرداخت ورودیه‌های ناعادلانه برای زیارت ائمه بقیع (ع) نیز نمی‌توانستند به راستی مشغول زیارت گردند و چنان که میرزا عبدالغفار نجم الملک منجم باشی بیان کرده، زائر شیعی «باید پنج قران بدهد و همین که قلیلی آن جا ماند زیارت نخوانده، گوید:  «بیرون شو!.».

از سوی دیگر، بسته بودن متناوب درب مرقد چهار امام بقیع، دشواری مخصوصی برای زائران شیعی به شمار می‌رفته است. زائری ایرانی در این باره می‌نویسد: «وضع غربت و کربت طوری هست که روز مرخصی ما از مدینه طیبه، از صبح تا شام، این حرم مبارک مسدود بود و در موقعی که به جهت وداع آمدیم که اجازت مرخصی حاصل کنیم، درب حرم مبارک بسته بود. امکان تشرف به حرم نشد و آن خدمه مزبوره همه روزه حاضر نبودند. مردم و این بنده نیز از پشت درب حرم افتادم و صورت به خاک آن آستان ملک پاسبان گذاشتم، مرخصی خواسته، با دل دردناک و عقیده پاک از قبرستان بیرون آمده، روان شدم». زائری دیگر هم اشاره می‌کند که «روزها الی ظهر، در بسته و خاطر زایرین شکسته [است]». در گزارشی دیگر به سال ۱۳۳۱ق./۱۲۹۲ شمسی آمده که «قریب غروب هم درب حرم را مسدود می‌نمایند». بنا به گزارشی دیگر درب این حرم شب‌ها تا صبح نیز بسته بوده است. به گزارش امین‌الدوله که در سال ۱۳۱۶ق./۱۲۷۷ شمسی، به حج رفته بوده، این زیارتگاه همیشه بسته بوده است. زائران ایرانی هر قدر که اصرار به گشودن این درب‌ها می‌نمودند، امکان زیارت را نمی‌یافتند؛ چنان که در گزارشی زائری ایرانی چنین آمده:‌ »بعد از شام خوردن با چراغ و چند نفری آمدیم که برویم به منزل و آنها برگردند به دروازه‌ای که رو به بقیع می‌روند رسیدیم. بسته بود در را زدند. بعد از مدتی چند نفری سر از برج بیرون کردند گفتند. در گشوده نمی‌شود، برگردید! برگشتیم».

ورودیه و مالیات‌های ناعادلانه

زیارت مزارات بقیع برای زائران شیعی همواره مستلزم پرداخت مبالغی گزاف و ناعادلانه به عنوان ورودیه بوده است. زائران ایرانی همواره نوشته اند که قبل از ورود به بقیع و یا مقابر مرتبط با ائمه اطهار (ع)‌ در آن مکان مجبور به پرداخته این مبالغ شده‌‌اند. به عنوان مثال میرزا علی‌اصغر خان اعتماد السلطنه که در سال ۱۲۶۳ق./۱۲۲۶ شمسی به سفر حج رفته‌ می‌نویسد که علاوه بر حرم چهار امام (ع)‌ بقیع ،‌ در زیارت بیت‌الاحزان نیز «خدام ائمه بقیع، هزار دینار از هر نفری می‌گرفتند و اذن زیارت می‌دادند». زائری دیگر نیز نوشته که در ورودی بقعه چهار امام در بقیع «دو نفر عرب ایستاده …… از هر کسی که می‌خواست وارد بشود، پنج قروش گرفته، یک لنگه در را وا می‌کردند تا این که حاجی وارد بقعه متبرکه می‌شد» و دیگری یادآور شده «در دم در روضه مبارکه، دو نفر ملعون نشسته‌اند، آدم را نمی‌گذارند بروند مگر تا از نفری یک هزار دینار می‌گیرند. اگر کسی از روضه برون آید و بخواهد برگردد، باز علی حده یک هزار خواهند گرفت. و این قرار را هم از برای آن گذاشته‌اند که بلکه به زیارت حضرات کم بروند و لیکن نمی‌دانند …… یک هزار سهل است که اگر صد هزار جان و سر بخواهند مضایقه نخواهد کرد. باری بعد از رد کردن پول‌ها را، وارد روضه مبارکه شده زیارت کردیم و بر جمیع دوستان هم نایب الزیاره شدیم».

در مواردی، علاوه بر مبلغ ورودی، حاضران در بقیع، از زائران اشیای باارزششان را طلب می‌کرده‌اند. به عنوان نمونه گزارش یعقوب میرزای تبریزی که در سال ۱۲۸۵ق./۱۲۴۷ شمسی بقیع را زیارت کرده جالب توجه و تکان‌دهنده است: «یک حاجی خواست که وارد در روضه مبارکه شود. در انگشتش نگین فیروزه ای داشت، و در میان عرب از فیروزه عزیزتر چیزی را نمی‌دانند. تا در انگشت او دیده، گرفته که از انگشت او در آورد. حاجی دستش را تکان داده از دست او رهانیده که یک دفعه عرب پدر… جستن کرده، چند تپانچه پر زوری بر روی حاجی بیچاره زده که خون از دهن و دماغ ریزان شده، چند حاجیان دیگر بر دور او جمع شده، و  لیکن نتوانستند از ترس حرفی بزنند و آن حاجی کتک خورده، هم دست بلند نکرده، همچون گنهکاران راست ایستاده، و کتک زیاد هم خورده از حرم بیرون شده، خون دماغش شسته، بر حرم برگشته، باز عرب پدر… در را گرفته که یک هزار بده وارد شو یا به منزل خود برگرد. حاجی لاعلاج بدون سوال و جواب یک هزار داده وارد حرم شده».

میرزا علی اصفهانی زائر ایرانی بقیع به سال ۱۳۳۱ق./۱۲۹۲ شمسی توضیح می‌دهد که حاضران در بقیع «یک بلیط می‌دهند و یک مجیدی می‌گیرند، اگر کسی نداشته باشد راه نمی‌دهند. زائر ایرانی دیگر به نام حسام‌السلطنه که در سال ۱۲۹۷ق./۱۲۵۹شمسی به حج رفته، در اینباره نوشته:‌ «در روز عاشورا … بوّابان بقعۀ مبارکه، درب بقعه را بر روى حجاج مى‌بستند که به ضرب و شتم پول گرفته در را باز کنند». زائری دیگر نیز در اینباره چنین نوشته: «خدام آن جا که اهل سنت‌اند، شیعیان را نمی‌گذارند که به زیارت حضرت ائمه مظلومین  علیهم السلام  بروند، الا به گرفتن پنج قروش. یک دفعه بروند یا به دفعات. هر دفعه مزاحم می‌شوند و بعد اخذ پنج قروش دست مزاحمت بر می‌دارند. بعضی اهل عرب و هند را که در ظاهر خیلی شکسته حال می‌باشد، به ندرت بی پول می‌گذارند که برود، مگر با اهل عجم که تشیع شان گرم‌تر است، عداوت کلی دارند و بی اخذ پنج قروش هرگز ایشان را راه نمی‌دهند». میرزا محمد حسین فراهانی در سفرنامه حج خود به سال ۱۳۰۲ق./۱۲۶۳ شمسی مسئله دریافت مالیات‌های ناعادلانه از زائران را مورد توجه قرار داده و می‌نویسد: «‌اما حجاج شیعه هیچ یک را …. نمی گذارند داخل بقعه شوند مگر آن که هر دفعه که می خواهند به زیارت بروند و داخل بقعه شوند‏،  تقریباَ از یک قران الی پنج شاهی به خدام بدهند. زائری دیگر در همین باره نوشته: « درب حرم محترم متصل از صبح تا غروب، دو، سه نفر از اهل‌سنت نشسته‌اند، یک درب حرم باز است و لنگه دیگر بسته، هر کس بخواهد مشرف شود معمول است نفری یک صاحب قران می‌گیرند، اگر چه روزی ده مرتبه باشد، این قران باید در هر دفعه داده شود، گاهی ده شاهی هم راضی بودند و منع نمی نمودند».

میرزا عبدالغفار نجم الملک منجم باشی، زائر ایرانی که در سال ۱۲۹۶ق./ ۱۲۵۸ شمسی به سفر حج رفته، با جزئیات بیشتری به این موضوع اشاره کرده و می‌نویسد: « در قبرستان بقیع، بقعه ائمه طاهرین علیهم السلام، بوابی دارد کریه المنظر، چماق به دست، غضب آلود، هر نفر ایرانی که خواهد به قصد زیارت داخل شود، با کمال تشدد یک صاحبقران از او می گیرد و اگر بخواهد آن شخص، روزی پنج مرتبه مثلاً وارد شود باید پنج قران بدهد و همین که قلیلی آن جا ماند زیارت نخوانده، گوید: «بیرون شو!.» شخصی خواست روزی بانی یک مجلس روضه شود در تحت قبه مطهر ائمه؛ بواب مانع شده، مبلغ دو روپیه که شش هزار دینار باشد داد تا اذان حاصل نمود». زائران شیعی آستان مقدس بقیع، در حین زیارت در معرض انواع تبعیض‌ها نیز بودند. میرزا محمد حسین فراهانی اشاره می‌کند که از اهل سنتی که به زیارت بقیع می‌آیند، مالیاتی دریافت نمی‌شود و ممانعتی برای زیارت آنها ایجاد نمی‌گردد و منجم‌باشی نیز اشاره می‌کند که « این همه ایرادات برای عجم است، با اعراب احدی را کاری نیست».

ضرب و شتم زائران بقیع

علاوه بر پرداخت مالیات و ورودیه ظالمانه، تبعیض در زیارت و تحقیر و توهین به زائران، گاه آنها مورد ضرب و شتم دربانان بقیع نیز واقع می‌شدند. این امر باعث می شد تا زائران شیعی در حین زیارت بقیع همواره در ترس از انواع این ستیزه‌ها به سر ببرند. به عنوان نمونه میرزا عبدالحسین خان افشار که در سال ۱۲۹۹ ق./۱۲۶۱ شمسی به سفر حج رفته،  در ضمن گزارش زیارت بقیع می‌نویسد: «در برابر صندوق مبارک ایستاده‏،  زیارت عاشورا را خوانده.  لکن به طور خفا، ‌اگر از عرب‌ها کسی می‌دید و یا می‌فهمید که چه می‌خوانم، از کشتن بنده هیچ قسم مضایقه نداشتند». یعقوب میرزای تبریزی که در سال ۱۲۸۵ق./۱۲۴۷ شمسی بقیع را زیارت کرده نیز درباره زیارت مزارات آن آستان مقدس می‌نویسد: «بر زیاد حاجیان ممکن نمی‌شود به آنجاها رفته زیارت کنند. اولاً به جهت ترس از عربها». زائری دیگر نیز نوشته: «در آن ساعت که ما در زیارت مشغول بودیم، یکی از پدرسوخته‌ها مسخره می‌کرد و می‌خندید بر ما، و یک حاجی خواست که وارد در روضه مبارکه شود در انگشتش نگین فیروزه‌ای داشت، و در میان عرب از فیروزه عزیزتر چیزی را نمی‌دانند. تا در انگشت او دیده، گرفته که از انگشت او در آورد. حاجی دستش را تکان داده از دست او رهانیده که یک دفعه عرب پدر… جستن کرده، چند تپانچه پر زوری بر روی حاجی بیچاره زده که خون از دهن و دماغ ریزان شده، چند حاجیان دیگر بر دور او جمع شده، و لیکن نتوانستند از ترس حرفی بزنند و آن حاجی کتک خورده، هم دست بلند نکرده، همچون گنهکاران راست ایستاده، و کتک زیاد هم خورده از حرم بیرون شده، خون دماغش شسته، بر حرم برگشته، باز عرب پدر… در را گرفته که یک هزار بده وارد شو یا به منزل خود برگرد. حاجی لاعلاج بدون سوال و جواب یک هزار داده وارد حرم شده».

دشوارسازی به هدف  انصراف از زیارت 

زائران شیعی بقیع بر آن بودند که این اقدامات هدفی مشخص دارد و آن نیز منصرف کردن زائران شیعی از زیارت آستان مقدس بقیع است. به عنوان نمونه یعقوب میرزای تبریزی، بعد از شرح یکی از اقدامات زیارت ستیزانه که در بقیع صورت می گیرد، می‌نویسد: «این قرار را هم از برای آن گذاشته‌اند که بلکه به زیارت حضرات کم بروند و لیکن نمی‌دانند ……. یک هزار سهل است که اگر صد هزار جان و سر بخواهند مضایقه نخواهد کرد». وی سپس می‌افزاید: «بلی این پدر سوخته عرب‌های اهل مدینه منوره، این طور بلاها بر سر حاجیان عجم می‌آورند. همه این اذیت‌ها به جهت زیارت ائمه بقیع است که بلکه اذیت زیاد دیده، زیارت کم کنند. بحمدالله حاجیان هم غیرت کرده، اگر در روزی یک دفعه به زیارت رسول الله روند، سه دفعه به زیارت ائمه بقیع می‌روند و اذیت را نوش جان می‌کنند».

نباید از نظر دور داشت که این حد از مقاومت برای زیارت مراقد موجود در آستان مقدس بقیع، علاوه بر اعتقادات راستین این زائران، ریشه در ارتباطی داشت که آنها با مدفونین در آن آستان احساس می‌کردند. به این ترتیب شاهد گزارش‌های بسیاری هستیم که در آنها زائران بقیع، از ارتباط روحانی خود با مدفونین، لذت سرشار خود از زیارت آن امامان و نیز کراماتی که در جریان زیارت ایشان به وقوع پیوسته است، سخن گفته‌اند. در پایان نوشتار فرهاد میرزای معتمدالدوله، زائر ایرانی که در سال ۱۲۹۲ق./۱۲۵۴ شمسی نگاشته را از نظر می‌گذرانیم. فرهاد میرزا در این یادداشت، زیارت خود از مرقد چهار امام مدفون در بقیع و طلب شفای خود از امام حسن مجتبی (ع)‌ را شرح داده و می‌نویسد: «در کنار مقبره امام حسن (ع) بی‌اختیار با حالت عجز، پای خود را به صندوق دراز کرده، ‌عرض کردم: «یابن رسول الله! یا معدن الجود و السخا. انشدک بحق امک الطاهره الصدیقه»،‌که من از تهران به قصد زیارت آستان جد بزرگوار تو و مادر صدیقه تو در آمدم، پای من به این حالت بود، تو را به حق مادرت قسم می‌دهم. اگر در اجل مهلتی است، پای مرا شفا بده که به وطن مألوف با این پای نروم.» وی سپس می‌افزاید:‌ »آن جمع بر دمع من حسرت می‌خوردند‏، بل بر اشک من رشک می‌برند و من ضریح را به صریح در بغل داشته، شفا می‌طلبیدم. الحمدالله که شفای عاجل عطا فرموده و در حق این ذلیل ترحم نموده، الم و ورم تا در مدینه بودم تمام شد و حرکت بی‌ادبانه این بنده ذلیل، در آن آستان همایون به مغفرت مقرون گردید».[۲]


[۱] . نوشتار حاضر پیشتر در گاهنامه بهاریه (منتشره از سوی مؤسسه میراث اسلامی) به چاپ رسیده بود.

[۲] . منابع این مقاله در دفتر نشریه موجود است.

  برچسب ها: ایران، زائران، زیارت، قاجار، بقیع
٦٢٥ بازدید

مطالب مرتبط

۱۴۰۱/۰۴/۱۱

کارگاه تدوین (سطح مقدماتی تا متوسط): تدوین تلویزیونی


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۰۴/۰۵

خدمات کاربردی آکادمی طومار اندیشه در راستای حضور بهتر و بیشتر دانش‌پژوهان ایرانی جهت عرضه آثار پژوهشی در آکادمیای بین الملل


بیشتر بخوانید
۱۴۰۱/۰۴/۰۱

کارگاه آموزشی و مهارتی نگارش علمی-پژوهشی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی (پایان نامه، مقاله، طرح پژوهشی، پروژه و …)


بیشتر بخوانید

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

تماس با ما

 

 

از مسیر ارتباطی زیر با ما در تماس باشید:

رایانامه : [email protected]

|می‌خواهم از طومار اندیشه حمایت کنم|

عضویت در خبرنامه

جهت اطلاع از بروزرسانی های سایت ایمیل خود را ثبت نمایید.

تماس با ما







[recaptcha]
تمامی حقوق برای طومار اندیشه محفوظ است.