یکی از جذاب ترین تجربه های کاری من زمانی بود که در دانشگاه اتاگو، کشور نیوزیلند (زلاند نو)، مشغول تدریس دروس مختلف همچون تاریخ اسلام، شریعت، قرآن و تفسیر، و ادیان بودم. فضای چند ملیتی دانشگاه و کلاس ها این فرصت را می داد تا موضوع دین و دین پژوهی را از منظرهای متفاوت مورد بررسی قرار دهم.

یک روز سر زده به واحد نسخ خطی و چاپی  (Special Collections) دانشگاه رفتم تا با مسئول آنجا، دکتر دونالد کِر، (Dr. Donald Kerr) در مورد نسخ اسلامی به تبادل اطلاعات بپردازم.  در حین گفتگو، ایشان از من خواست تا نظرم را در مورد چند نسخه خطی که هیچ اطلاعاتی از آنها در دسترس نبود بگویم. با دیدن هریک از آنها بیشتر متعجب می شدم. اولی نسخه ای از قرآن بود که تا حد زیادی با دیگر نسخ قرآنی که تا به حال دیده بودم تفاوت داشت. برخلاف اکثر نسخ قرآنی، این یکی با سوره مریم شروع و با سوره فاتحه به اتمام می رسید. تصاویر صلیب و نماد های مسیحی در سرتاسر آن یافت میشد که نشانگر تاثیر اندیشه های مسیحیت بر کاتب یا کاتبان این نسخه بود. دومین نسخه ترجمه عربی کتاب مقدس بود که تا حد زیادی با دیگر ترجمه های عربی آن متفاوت بود. برای مثال، واژه های قرآنی-اسلامی زیادی همچون (قبله، رسول الله، رقیم) در آن به کار رفته بود. بسیار هیجان زده شدم، و بلافاصله طرح نگارش (outline) یک مقاله  را آماده نمودم.  سپس این مقاله توسط مرکز “میزان” در دانشگاه باستن (Boston University)  منتشر شد.

دسترسی رایگان به مقاله: http://www.mizanproject.org/a-baptized-qur%CA%BEan

به مدت هشت ماه هر بعد از ظهر به کتابخانه دانشگاه می رفتم تا تمام نسخ خطی و چاپی اسلامی را یافته و کاتالوگ آنها را تهیه نمایم. نسخه های موجود توسط یک کشیش مسیحی به نام ویلیام ا. شولتز  (Rev. William Arderne Shoults) در قرن نوزدهم جمع آوری شده بودند. نسخه ها به زبان های اسلامی (عربی، پارسی، ترکی عثمانی، اردو و مالایی) نگاشته و بعضا بسیار کمیاب و یا حتی نایاب بودند.

دسترسی رایگان به کاتالوگ اتاگو با قابلیت دانلود:

https://www.academia.edu/35594305/Inventory_Islamic_Manuscripts_and_printed_volumes_in_Otago_Full_text_._pdf

پس از اتمام کاتالوگ نسخ خطی منطقه اُتاگو (به‌ویژه شهر دندین)، و پس از دریافت جایزه تحقیقاتی جرج گری (George Grey) به کتابخانه عمومی آکلند رفتم تا کاتالوگ نسخ خطی آنجا را تهیه نمایم.  نسخ موجود در کتابخانه عمومی آکلند توسط جرج گری، فرماندار استرالیای جنوبی و نیوزیلند، و هنری شا (Henry Shaw) جمع آوری شده بودند. این مجموعه حاوی آثار گرانبهای مرتبط با قرآن، فقه، فلسفه، ادبیات و تاریخ می باشد. برای مثال، طوطی نامه اثر ضیاء الدین نخشبی، کلیات” سعدی، و تاریخ عالم آرای عباسی را می توان یافت.

دسترسی رایگان به کاتالوگ آکلند با قابلیت دانلود:

https://www.academia.edu/36956289/Middle_Eastern_and_Islamic_Manuscripts_._Auckland_Libraries_New_Zealand

در آخرین مرحله از تکمیل کاتالوگ نسخ اسلامی به کتابخانه ملی واقع در شهر ولینگتون، پایتخت نیوزیلند رفتم. نسخه ها توسط الکساندر ترنبال (Alexander Turnball) در اواخر قرن نوزدهم جمع آوری شده بودند. برخلاف نسخ کتابخانه های اتاگو و آکلند، مجموعه ولینگتون حاوی آثار مهمی در ارتباط با علوم غریبه و فال قرآن، ترجمه اسلامی متون سانسکریت، و فرمان های نظامی عثمانیان در قرن نوزدهم است.

دسترسی رایگان به کاتالوگ ولینگتون با قابلیت دانلود:

https://www.academia.edu/37909265/Middle_Eastern_and_Islamic_Manuscripts_The_National_Library_of_New_Zealand_Wellington

گام بعدی پس از اتمام کاتالوگ کتابخانه ها برگزاری نمایشگاه رسمی این آثار بود. از این رو، اولین نمایشگاه سال گذشته در دانشگاه اتاگو برگزار شد. ویژگی مهم این نمایشگاه دارا بودن تور مجازی با قابلیت تغییر زبان بود که به علاقه مندان  فرصت آشنایی با میراث اسلامی در یکی از جنوبی ترین شهرهای جهان را میداد.

آدرس نمایشگاه مجازی نسخ خطی اسلامی اتاگو، نیوزیلند: https://www.otago.ac.nz/library/exhibitions/middle_east/

بهره گیری از نسخ خطی در تدریس دروس اسلام شناسی

با همه این اوصاف، میزان آشنایی دانشجویان با مباحث اسلامی بسیار کم بود و تا حد زیادی محدود به رسانه ها اجتماعی می شد. لذا برای ارتقای سطح آشنایی آنها با تاریخ اسلام، برخی از کلاسهای را در واحد نسخ خطی و چاپی  دانشگاه برگزار میکردم. بطور مثال، انواع نسخ قرآنی، ترجمه عربی کتاب مقدس، ترجمه لاتین آثار ابن سینا و ابن کثیر فرغانی، ترجمه ترکی گلستان سعدی، و برخی از آثار مالایی مورد بررسی قرار می گرفت. همچنین، پایگاه مجازی برای دانشجویان علاقه مند به مباحث اسلامی تاسیس شد تا بتوانند برای دست یابی به منابع، مجلات و نسخ  اسلامی به آن مراجعه نمایند.

* تدریس دروس تخصصی و عمومی اسلامی با بهره گیری از پایگاه های نسخ خطی، و به کار گیری نیروی انسانی در پروژه های کلان بخشی از دستاورد علوم اسلامی دیجیتال است.