تازه‌ها و پاره‌هایی در مطالعات فرهنگ رضوی (۴۵۱-۵۰۰)

به کوشش پیمان اسحاقی

 

فرهنگ رضوی را در مختصرترین بیان می‌توان بروزات مختلف مادی و غیرمادی مرتبط با امام رضا علیه‌السلام در فرهنگ ایران، خاورمیانه، شبه‌قاره هند و آسیای میانه تعریف کرد. این فرهنگ خود را در گونه‌های بی‌شماری از امور نشان داده و در ساحت‌های مختلفی چون تاریخ، هنر، ادبیات، معماری، فرهنگ‌عامه و اندیشه نفوذی مادی و غیرمادی پیدا کرده است. به‌این‌ترتیب، پژوهش درباره این بروزات که از این پس‌ازآن به «فرهنگ رضوی» تعبیر می‌کنیم، مستلزم مراجعه به طیف وسیعی از داده‌های فرهنگی‌ در زمینه‌های یادشده است. در این رشته نوشتارها، بر آنم که ابعاد مختلف «فرهنگ رضوی» را از متون مختلف جمع‌آوری کنم و در اختیار پژوهشگران قرار دهم. این متون می‌توانند مدخل‌ دانشنامه‌ای، مقاله، کتاب، مجموعه مقاله، پایان‌نامه، طرح پژوهشی، صدا، تمبر، پوستر، نقشه، اسلاید، مصاحبه، عکس، فیلم‌، سند، نسخه خطی، سند، تاریخ شفاهی، شعر، داستان، یادداشت و هر داده‌ای باشد که به نحوی از انحاء بتواند به پژوهشگران برای شناخت بیشتر از این فرهنگ یاری برساند. به‌این‌ترتیب مطالبی که در اینجا در قالب تازه‌ها و پاره‌هایی ارائه می‌شود را می‌توان به‌عنوان مواد خام پژوهش‌های بیشتر درباره ابعاد مختلف فرهنگ رضوی در نظر گرفت. تلاش من در اینجا این است که مطالبی که تاکنون کمتر در پژوهش‌های مربوط به فرهنگ رضوی در نظر گرفته‌شده را جمع‌آوری کنم. همچنین بنابراین است که هر یک از موارد ارائه‌شده، با ارجاع کامل نقل شوند، اما درصورتی‌که ارجاع به مطلبی ناموجود بود و یا مطلبی کاملاً‌ مشهور باشد، از ارائه ارجاع صرف‌نظر می‌شود. رسم‌الخط مطالب نیز عموماً تغییر داده نشده است. خوانندگان محترم هم درصورتی‌که به اثری در این زمینه دسترسی دارند، خصوصاً آثاری که احتمالاً نویسنده این مطلب از آن بی‌اطلاع است، باعث سپاس خواهد بود که آن را به‌وسیله این ای میل در اختیار نویسنده قرار دهند. برای دریافت فایل ورد این پنجاه گانه این لینک و یا این لینک مراجعه کنید. در پایان لازم به ذکر است که نقل این مطلب در اینجا به معنای لزوماً صحیح بودن آن‌ها نیست.

 

برای مشاهده سایر پنجاه‌گانه ها به این لینک مراجعه کنید.

https://tumarandishe.ir/fa/note-author/razavi/

 

 

فهرست محتویات:

451. گفتاری از شیخ محمدتقی مجلسی درباره امام رضا (ع)‌
452. بروشور معرفی خراسان
453. مجله «راهنمای خراسان»
454. تاریخ شفاهی نقش بازار مشهد در انقلاب اسلامی
455. انتشار کتاب «تاریخ شفاهی مسجد کرامت«
456. کتابی قدیمی درباره زندگی و شهادت امام رضا (ع) به انضمام طب الرضا و دوره کامل زیارت
457. تمام متن کتاب «کشتی نجات: چهل حدیث ناب از سخنان امام رضا علیه السلام»
458. تمام متن کتاب «مدایح رضوی علیه السلام در شعر فارسی»
459. تمام متن کتاب «تحلیلی از زندگانی امام رضا علیه السلام»
460. متن کامل کتاب «جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو»
461. تمام کتاب «فضیلت زیارت امام رضا (ع)»
462. تمام متن کتاب «زندگی سیاسی هشتمین امام حضرت علی بن موسی الرضا (ع)»
463. خوشنویسی ثلث و نسخ صلوات خاصه امام رضا (ع) اثر مسعود نجابتی
464. نذر ۱۰ هزار تپ‌تپی برای امام رضا(ع) توسط زنان گراشی
465. شعری از رهی معیری درباره امام رضا (ع) شعری از رهی معیری درباره امام رضا (ع)
466. نام خانوادگی «کشیک نویس رضوی»
467. کتاب «مسجد و موقوفات گوهرشاد»
468. کتاب «عزمات خسرویه: صدقات نیریه یا نامه آب زندگانی»
469. کتاب «سفرنامه خراسان و کرمان از غلامحسین افضل الملک»
470. تمام متن کتاب «ضامن آهو: سرودی رضوی به زبان گورانی»
471. خوشنویسی ثلث از نام امام رضا (ع)‌ اثر سیدمحمد حسینی موحد و سید محمدعلی سیدابراهیمی
472. کتاب «مزار میرمراد: تاریخ مشهد قدیم»
473. روایتی از نخستین رئیس بلدیه مشهد: «منتصریه» یادگار منتصرالملک، غلامرضا آذری‌خاکستر
474. سکه های طلا به نام امام رضا (ع) در دوره قاجار
475. تاریخ شفاهی خیریه های مشهد
476. خوشنویسی کوفی بنایی از صلوات خاصه امام رضا (ع) اثر طاهر نبی‌زاده
477. تاریخ شفاهی گروه‌های مهاجر به مشهد
478. گزارشی درباره یکی از زائران حرم امام رضا (ع) در دوره قاجار
479. کتاب «انقلاب طوس واکاوی جسارت ارتش تزار به حرم مطهر رضوی»
480. خوشنویسی کوفی بنایی عبارت «السلام علیک یا علی بن موسی الرضا» اثر حمیدرضا کشاورزی
481. کتاب «بارگاه رضا»
482. گزارشی از موقوفه ای از آستان قدس رضوی در اطراف قزوین از دوره قاجار
483. کتاب «خورشید خراسان»
484. مقاله «حرم مطهر در مشهد: تزئینات معمارانه در آینه معنویت»
485. تایپوگرافی «یـا عالم آل محمد (علیه‌السلام)» اثر مسعود نجابتی
486. سروده ای از بابافغانی شیرازی درباره امام رضا (ع)
487. سند نادر تاریخی در مورد جنایت روس‌ها در مشهد
488. تصویری از جنایت‌های فجیع روس‌ها در مشهد
489. بخشی از سروده ای از خاقانی درباره امام رضا (ع)
490. تایپوگرافی «امام علی بن موسی الرضا (ع)» اثر عبدالرسول یاقوتی
491. میرزا مهدی ولایی فهرست نویس خبره نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، امید حسینی نژاد
492. کتاب «موزه‌های آستان قدس رضوی»
493. جاسوسی در سایه نوع دوستی: پشت پرده ایجاد درمانگاه انگلیسی ها در مشهد در دوره قاجار، غلامرضا آذری خاکستر
494. تاریخ شفاهی زیارت، غلامرضا آذری خاکستر
495. اسناد ۹۰۰ ساله در آرشیو آستان قدس رضوی
496. کتاب «تاریخ دارالشفاء آستان قدس رضوی از دوره صفوی تا پایان دوره قاجاریه به روایت اسناد»
497. زلزله مشهد به روایت اسناد دوره صفویه
498. به پایان رسیدن طرح تاریخ شفاهی «چاپ و نشر در آستان قدس رضوی»
499. تاریخ شفاهی بازسازی هویزه، غلامرضا آذری خاکستر
500. کتاب «نشانی از مشهد قدیم در گذر اسناد تاریخی»

 

 

(۴۵۱)

گفتاری از شیخ محمدتقی مجلسی درباره امام رضا (ع)‌

 

دوران زندگی امام رضا (ع)‌ در مرو موضوع برخی بررسی‌های تاریخی بوده است. آنچه در ادامه می‌آید یکی از اظهارنظرها در این زمینه از سوی یکی از علمای شیعه در دوره صفویه است.

 

 

منبع: مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، جلد اول، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۴، ص ۲۰۹.

 

 

 

(۴۵۲)

بروشور معرفی خراسان

 

برای معرفی خراسان تاکنون بروشورهای زیادی منتشر شده است. این بروشور مصور، رنگی، در ۱۶صفحه، چاپ دوره پهلوی، با جنس کاغذ روغنی است.

   

منبع:

کانال تلگرامی گالری اسنادتاریخی و اقلام کلکسیونی پارسا

https://t.me/parsagallryiasnad

 

 

 

(۴۵۳)

مجله «راهنمای خراسان»

 

راهنمای خراسان نشریه ای بوده که در دهه های قبل در مشهد منتشر می شد. این نمونه چاپ ۱۳۶۹، ۴۰صفحه، جنس برگه ها روغنی و مصور رنگی است.

 

 

 

 

(۴۵۴)

تاریخ شفاهی نقش بازار مشهد در انقلاب اسلامی

 

آستان قدس رضوی در ایام انقلاب دچار برخی دگرگونی‌ها شد و در سال‌های قبل از آن نیز از جریانات سیاسی و انقلابی تاثیر پذیرفته بود. آنچه در ادامه می‌آید تاریخ شفاهی بازار مشهد در آن ایام است.

 

نشست بررسی نقش بازار مشهد در انقلاب اسلامی در روز پنج شنبه ۲۱ بهمن ۱۳۹۵ از ساعت ۳۰/۹ الی ۳۰/۱۱ در محل سالن اجتماعات نمایشگاه دائمی مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی در بست طبرسی برگزار شد.

در این نشست، شکل گیری حرکت های سیاسی اجتماعی و انقلابی بازار مشهد، بازاریان فعال مذهبی و سیاسی انقلابی درمشهد، پایگاه های انقلابی بازار درمشهد و عملکرد سیاسی اجتماعی و فرهنگی بازار در انقلاب با حضور اصحاب رسانه، کارشناسان و برخی از بازاریان پیشکسوت فعال در انقلاب مشهد، شامل آقایان: علی شمقدری، رضا توکلی، محمدتقی غنیان، مهدی خسروی، محمود خادم‌الخمسه، محمدعلی غفاریان و محمدجواد رحیمیان مورد بحث و گفتگو قرار گرفت.

محمد نظرزاده

 

منبع: کانال تاریخ شفاهی ایران

https://telegram.me/oralhistoryiran

 

(۴۵۵)

انتشار کتاب «تاریخ شفاهی مسجد کرامت»

 

در شهر مشهد مساجد زیادی وجود دارد و هر یک به صورتی بخشی از حافظه شهری را تشکیل می دهند. آنچه در ادامه می آید کتابی است درباره یکی از مساجد این شهر.

 

 

کتاب «مسجد رهبر»؛ تاریخ شفاهی مسجد کرامت، از مساجد تأثیرگذار و کانون مبارزان انقلاب در شهر مشهد، نوشته مرتضی انصاری‌زاده، به‌تازگی توسط انتشارات راه‌یار منتشر و راهی بازار نشر شده است. به گزارش خبرگزاری مهر، تحقیق و مصاحبه‌های این‌کتاب که از سال ۱۳۸۸ شروع شده‌اند، به ترتیب توسط حسن سلطانی،  سیدمحمد امیر احمدی طباطبایی و احمد عسگری انجام شده‌اند و طی این‌مدت با بیش از ۷۰ تَن از مرتبطان مسجد کرامت مصاحبه صورت گرفته و هزاران سند مطالعه شده است. علاوه بر ۴ فصل کتاب که زمینه‌های شکل‌گیری و فعالیت‌های مسجد کرامت را بررسی و تبیین می‌کند، تصاویر، اسناد و اَعلام نیز در سه فصل، ضمیمه کتاب شده است و در مجموع، می‌توان این‌کتاب را اثری در حوزه «مسجدنگاری» معرفی کرد. این‌کتاب در۵۴۴ صفحه، شمارگان هزار و ۵۰۰ نسخه و قیمت ۵۰ هزار تومان منتشر شده است.

منبع: کانال تلگرامی تاریخ شفاهی ایران به آدرس @oralhistoryiran

 

 

(۴۵۶)

کتابی قدیمی درباره زندگی و شهادت امام رضا (ع) به انضمام طب الرضا و دوره کامل زیارت

 

تاکنون کتابهای زیادی برای آموزش زیارت یا اطلاعات عمومی درباره زائران منتشر شده است. آنچه در اینجا می آید چاپ ۱۳۴۷، ۳۳۶صفحه، و دارای تصویری از حکم تاجدار ابلاغ خادمی نویسنده توسط نیابت تولیت عظمی درصفحه اول آن است.

 

 

 

 

(۴۵۷)

تمام متن کتاب «کشتی نجات: چهل حدیث ناب از سخنان امام رضا علیه السلام»

 

درباره سخنان و احادیث منقول از امام رضا (ع) آثار بسیاری به رشته تحریر در آمده است. این کتاب توسط ناصر مکارم شیرازی تالیف و با تهیه و تنظیم ابوالقاسم علیان نژادی دامغانی به انتشار رسیده است.

 

برای دریافت نسخه تمام متن این کتاب به این لینک مراجعه کنید:

https://t.me/litera999/16646

 

 

 

(۴۵۸)

تمام متن کتاب «مدایح رضوی علیه السلام در شعر فارسی»

 

تاکنون اشعار بسیاری درباره امام رضا (ع) سروده شده است. بیشتر این اشعار در قالب مدیحه است. در کتاب حاضر برخی از این مدیحه ها توسط احمد احمدی بیرجندی و سید علی نقوی زاده جمع آوری شده است.

 

برای دریافت متن کامل این کتاب به این لینک مراجعه کنید:

https://t.me/litera999/16645

 

 

 

(۴۵۹)

تمام متن کتاب «تحلیلی از زندگانی امام رضا علیه السلام»

 

درباره زندگی امام رضا (ع) کتابهای زیادی نوشته شده است. آنچه در ادامه می آید تمام متن کتابی است نوشته محمّدجواد فضل الله و ترجمه سیّد محمّدصادق عارف.

 

برای دریافت متن کامل این کتاب به این لینک مراجعه کنید:

https://t.me/litera999/16643

 

 

 

(۴۶۰)

 متن کامل کتاب «جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو»

تاکنون برخی پژوهش ها درباره سفر امام رضا (ع) از مدینه تا مرو به رشته تحریر درآمده است.  آنچه در ادامه می آید پژوهشی است از جلیل عرفان منش در این زمینه.

 

برای دریافت متن کامل این کتاب به این لینک مراجعه کنید:

https://t.me/litera999/16641

 

 

 

(۴۶۱)

تمام کتاب «فضیلت زیارت امام رضا (ع)»

 

درباره ارزش و ثواب زیارت امام رضا (ع) پژوهش هایی صورت گرفته است. یکی از بهترین پژوهش ها در این زمینه کتابی است از دکتر مهدی خدامیان آرانی.

 

برای مشاهده متن کامل این کتاب به این لینک مراجعه کنید:

https://t.me/litera999/16639

 

 

 

(۴۶۲)

تمام متن کتاب «زندگی سیاسی هشتمین امام حضرت علی بن موسی الرضا (ع)»

سید جعفر مرتضی حسینی عاملی

 

مسئله ابعاد سیاسی زندگی امام رضا (ع) و خصوصاً مسئله ولایت عهدی موضوع پژوهش های زیادی بوده است. یکی از آثار برجسته در این زمینه پژوهشی است از مرحوم سیدجعفر مرتضی عاملی با ترجمه دکتر سید خلیل خلیلیان.

 

برای مشاهده متن کامل این کتاب به این لینک مراجعه کنید:

https://t.me/litera999/16637

 

 

 

(۴۶۳)

خوشنویسی ثلث و نسخ صلوات خاصه امام رضا (ع) اثر مسعود نجابتی

 

آنچه در ادامه می آید یکی از آثار هنری معاصر درباره امام رضا (ع) است. متن این صلوات چنین است:‌ «اللهم صل علی علی بن موسی الرضا المرتضی الامام التقی النقی و حجتک علی من فوق الارض و من تحت الثری الصدیق الشهید صلاه کثیره تآمه زاکیه متواصله متواتره مترادفه کافضل ما صلیت علی احد من اولیائک». تذهیب این است توسط روح‌الله فاضلی صورت گرفته و در سال ۱۳۹۱ کتابت شده است.

 

برای مشاهده این اثر با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:

https://shiaarts.ir/sites/default/files/back/emamreza006.jpg

 

 

 

(۴۶۴)

نذر ۱۰ هزار تپ‌تپی برای امام رضا(ع) توسط زنان گراشی

گراش شهری در استان فارس و بخشی از منطقه فرهنگی لارستان است. آنچه در ادامه می آید گزارشی از یکی از سنت‌های بومی این منطقه درباره امام رضا (ع) است.

 

هفت‌برکه – فاطمه ابراهیمی: در پویش نذر امام، طی ده روز، ۹۹۴۲ نان، توسط ۱۶۹ نفر در شهر گراش پخته و بین ۲۲۶۴ خانوار توزیع شد. ۶۵ نفر نیز در روستاها با این پویش همکاری کردند.

در دهه آخر ماه صفر زنان خادمیار امام رضا(ع) در گراش همراه با همشهریان خود ده محل در شهر گراش و چهار محل در روستاهای فداغ، خلیلی، حسین‌آباد و لب اشکن برای پخت نان راه‌اندازی کردند. این نان‌های محلی روزانه پخت و بسته‌بندی بین مردم همان محله توزیع می‌شد.

 

نانوایان خوشبخت، در خانه شهید خوشبخت

همه او را مادر شهید صدا می‌زنند اما نامش فاطمه است و فامیلی‌اش غفوری. خودش می‌گوید نمی‌دانم نود ساله‌ام یا صد سال دارم.  دختر بزرگش نرگس که از ناحیه پا، مادرزادی مشکل دارد به گراشی می‌گوید: «ننه هفتاد سالُتِن.» با خنده بلند مادر، می‌دانی سن و سال مهم نیست و باید دلت جوان باشد و همیشه لبخند بزنی. من هم مثل این ۳۵ نفر که در شیفت عصر نان می‌پزند، مهمان خانه پدری شهید محمد خوشبخت هستم.

مادر شهید، صاحبخانه‌ای مهمان‌نواز، با روی ‌گشاده روبرویم نشسته است. از همسر و پسر شهید و آن یکی پسر جانبازش برایم حرف می‌زند. من و همسرم را به خبرنگار بودن می‌شناسد و می‌گوید: «ادنم زن مسلم پورشمسی‌اش. صبر تا شَمَدُم و سِرَ بِکنَم تَه عکسُم بِگِرِش.» با من و بقیه گراشی حرف می‌زند اما من سوال‌هایم را فارسی می‌پرسم.

نیره پهلوسای، فرمانده پایگاه مسجد مهدیه و مسئول نیروی انسانی خادم الرضا، دختر خاله شهید است. می‌گوید: «پیشنهاد پخت نان در اینجا را من به خاله دادم و با جان و دل قبول کرد.» خاله فاطمه به گراشی ادامه می‌دهد: «خونَه منزلِ خوتواِن. کَدَمتو بَرچشم»

خاله فاطمه می‌گوید: «من فقط آرد خمیر کردم و دیگر هیچ کاری نکردم. تمام کارها و شست و شو با خود بچه‌ها بوده است.» خواهر شهید هم می‌گوید: :من هم از وقتی برادرم شهید شد و ابوالحسن جانباز، عصاگیر شدم و امروز شرمنده این بچه ها شدم که فقط تماشاگر بودم»

می‌گویم پخت نان دردسر و کثیفی دارد. اذیت نمی‌شوید؟ جوابم را فقط با این جمله می‌دهد: «تاج سرِن،نِه مایه دردسر».

 

۱۴ نانوایی خانگی، در شهرستان گراش

معصومه نادرپور،معاونت فرهنگی حوزه علمیه الزهرا خواهران، مسئول گروه نذر امام می‌گوید: «پویش نذر امام، از آستان قدس رضوی، امسال برای اولین بار در تمام ایران اجرا می‌شود. به این صورت که در هر محله و در یک مکان که می‌تواند مسجد باشد یا پایگاه و یا خانه مسکونی، ده روز آخر ماه صفر را برای رحلت پیامبر اکرم(ص) ، امام حسن مجتبی(ع) و امام رضا(ع) نان می‌پزند»

مسکن مهر، پایگاه فاطمیه شهرک شهید دستغیب، منزل محمد جنگجو، حسینیه ابوالفضل(ع)،حسینیه چهارده معصوم(ع)، حسنیه امام حسین (ع)، حوزه علمیه الزهرا (س)، منزل حاج محمد علی فقیهی، پایگاه مهدیه و مسجد صاحب الزمان(عج) و منازل شخصی مردم، این چند روز به این پویش پیوسته‌اند.

محبوبه پورشمسی که یکی از خادمین رابط است، از عکس العمل مردم بعد از تحویل نان‌های نذری می‌گوید: «حس و حال مردم خیلی دیدنی بود. تا می‌دانستند این نان از طرف آقا امام رضاست گریه‌شان می‌گرفت و مدام می‌گفتند یا رضا(ع)»

محبوبه میگوید: برای مردم سلطان‌آباد و محمدآباد هم نان برده ایم. بعضی از خانه‌های آنجا که چند خانوار داشت ما هم چند بسته نان به آن‌ها می‌دادیم.

دیگر کم کم دارد غروب میشود که همه با هم خانه را مرتب می‌کنند و وسایل را می‌شویند. مادر شهید می‌گوید: «دلم تنگ می‌شود. آبادی این خانه به حضور بچه‌ها بود. کاش همیشه از این برنامه‌ها در این خانه باشد.» یک بسته نان نذری هم سهم من و دخترم اطهر می‌شود که ته دلم حال خاصی دارد. به خودم می‌گویم مهمان آقا شدی به لقمه نانی که از سر زندگی‌ام هم زیاد است.

 

ما همه دعوت شده‌ایم

مسیر بعدی‌ام منزل حاج محمد علی فقیهی است. حاجی را خیلی از خادمی‌اش در حسینیه ابوالفضل(ع) برای آقا امام رضا(ع) در برنامه هشتمین آفتاب می‌شناسند که این روزها سخت محتاج نگاهی از خدا و آقا امام رضاست برای شفای چشم‌هایش.

حیاط خانه شلوغ است و همه مشغول پخت نان. می‌روم سروقت زینب خانم فقیهی، خواهر حاجی که مسئول بانوان خادم یار رضوی درگراش است. کنار تاوه نشسته است و نان‌ها را پشت و رو می‌کند تا خوب پخته شود. کنارش که می‌نشینم می‌گوید: «یک چیزی خیلی برایم جالب است. من این چند روزه به خیلی از خانه‌ها سر زده‌ام. همه این خانم‌ها معتقدند که دعوت شده آقا هستند. چه اعتقاد قشنگی».

زینب، خواهر حاجی و خواهر بزرگترش اعظم، روبروی هم نشسته‌اند. اعظم تازه از سفر مشهد برگشته است. زینب می‌گوید: «هنوز شروع این پویش اعلام نشده بود که تمام فکر و ذکرم مشغول انجام این کار بود. دخترخاله‌ام که همسفر خواهرم در مشهد بود با من تماس گرفت و گفت هر جای حرم می‌روم در نظرم هستی. همانجا دلم لرزید و فهمیدم عنایت خاص آقا به این کار است. از پشت تلفن سلام دادم و یک روز بعد، از حوزه علمیه الزهرا کار را شروع کردیم»

به هر پایگاه و یا خانه یک کیسه آرد می‌دهیم اما خیلی از مردم خودشان به این کیسه‌ها اضافه می‌کنند تا در پخت نان بیشتری شریک باشند. گاز و تاوه و وسایل مورد نیاز را خود مردم از خانه‌هایشان می‌آورند. این یک پویش عاشقانه است که هر که عاشق آقا باشد می‌داند من از کجا حرف میزنم.

صدای اذان مسجد امیرالمومنین(ع) بلند می‌شود اما خانم‌ها هنوز مشغول پخت هستند. هنوز خمیر زیادی مانده است تا نان بشود و فکر می‌کنم شاید تا نیمه های شب طول بکشد. خداحافظی می‌کنم و برمی‌گردم خانه و نان نذری امام رضا(ع) را سر سفره شامم می‌گذارم.

 

منبع:

http://www.gerishna.com/archives/106352

 

 

 

(۴۶۵)

شعری از رهی معیری درباره امام رضا (ع)

 

رهی معیری یکی از شاعران معاصر است. از او سروده ای درباره امام رضا (ع) باقی مانده است که در اینجا آن را از نظر می گذرانیم.

 

محمدحسن معیری متخلص به رهی، در سال ۱۲۸۸ ش. در تهران متولد شد. پدرش که قبل از تولد درگذشته بود، نام او را بر پسر نهادند. در جوانی به دختری دل بست؛ ولی چون شهریار به محبوبش نرسید. دختر با مردی ثروتمند ازدواج کرد و محمدحسن را با آن شور و شوق جوانی رها کرد و تا آخر عمر مجرد زیست. پس از چهل سال وقتی ترانۀ «سیرم از زندگی» را سرود، راز این عشق آشکار ‌شد.

وی با انجمن‌های ادبی قدس، حکیم نظامی (با مدیریت وحید دستگردی)، فرهنگستان ایران و موسیقی ملی همکاری می‌کرد. رهی پس از فراغت از تحصیل، مدتی مشغول خدمات اداری و دولتی شد؛ ولی عاقبت با انصراف از کارهای دولتی، به رادیو رفت و تصنیف‌ها و ترانه‌های فراوانی (کاروان، شد خران، …) ساخت و سال‌ها با استاد ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی و رضا محجوبی همکاری مداوم داشت.

طنزهای سیاسی و اجتماعی او با امضای زاغچه، شاه پریون، حق‌گو و گوشه‌گیر در نشریات فکاهی آن روزگار منتشر می‌شد. عمدۀ شهرت رهی در سرودن غزل‌های ناب و عاشقانه است. وی همچنین اشعاری در مدح پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، حضرت علی و امام رضا علیهما‌السلام سروده است. منظومۀ «شبی در حرم قدس» یک مثنوی ۲۶ بیتی است که در تیرماه ۱۳۴۷ به خاطر بازیافتن تندرستی خویش در حرم امام رضا علیه‌السلام سروده است.

هرکه بر او نور «رضا» تافته است

در دل خود گنج رضا یافته است

او در طول عمرش کلامی درشت بر لب نراند و دلی را نیازارد. مثل تخلصش خاک ره و «رهی» بود.

در هوای دوستداران خویشم چون «رهی»

در همه عالم نخواهی یافت مانند مرا

کتابخانه‌ای داشت شامل ۲۳ جلد کتاب خطی و ۱۶۶۲ جلد کتاب چاپی که آن را یکسال پیش از مرگش به مجلس اهدا کرد. اشعار او در دو مجموعه به نام‌های سایۀ عمر (۱۳۴۳ امیرکبیر) و آزاده (۱۳۴۸، زوار) چاپ شده است.

وی سرانجام پس از یک‌ دوره بیماری ممتد سرطان معده، علی‌رغم سفر به انگلستان جهت مداوا، در روز جمعه ۲۴ آبان سال ۱۳۴۷، در ۵۹ سالگی درگذشت و در آرامگاه ظهیر‌الدوله به خاک سپرده شد.

https://www.instagram.com/tv/CHkJf–BKQH/?igshid=erqym7nrvc06

شبی در حرم قدس

دیده فرو بسته ام از خاکیان

تا نگر جلوه افلاکیان

شاید از این پرده، ندائی دهند

یک نفسم، راه بجائی دهند

ای که بر این پرده خاطر فریب

دوخته ای دیده حسرت نصیب

آب بزن، چشم هوسناک را

با نظر پاک ببین، پاک را

آنکه در این پرده، گذر یافته است

چون سحر از فیض نظر یافته است

خوی سحرگیر و نظر پاک باش

راز گشاینده افلاک باش

خانه تن، جایگاه زیست نیست

در خور جان فلکی نیست، نیست

آنکه تو داری سر سودای او

برتر از این پایه بود، جای او

چشمه مسکین، نه گهرپرور است

گوهر نایاب، بدریا در است

ما که بدان دریا، پیوسته ایم

چشم ز هر چشمه، فرو بسته ایم

پهنه دریا، چو نظرگاه ماست

چشمه ناچیز، نه دلخواه ماست

پرتو این کوکب رخشان نگر

کوکبه شاه خراسان نگر

آینه غیب نما را ببین

ترک خودی گو و خدا را ببین

هرکه بر او نور «رضا» تافته است

در دل خود، گنج رضا، یافته است

سایه شه، مایه خرسندی است

ملک «رضا» ملک رضامندی است

کعبه کجا؟ طوف حریمش کجا؟

نافه کجا، بوی نسیمش کجا؟

خاک ز فیض قدمش، زر شده

وز نفسش، نافه معطر شده

من کیم؟ از خیل غلامان او

دست طلب سوده به دامان او

ذره سرگشته خورشید عشق

مرده، ولی زنده جاوید عشق

شاه خراسان را، دربان منم

خاک در شاه خراسان منم

چون فلک آئین کهن ساز کرد،

شیوه نامردمی، آغاز کرد،

چاره گر، از چاره گری بازماند،

طایر اندیشه، ز پرواز ماند،

با تن رنجور و دل ناصبور

چاره از او خواستم از راه دور

نیم شب، از طالع خندان من

صبح برآمد، ز گریبان من

رحمت شه، درد مرا چاره کرد

زنده ام از لطف، دگرباره کرد

باده باقی، به سبو یافتم

وین همه از دولت او یافتم

مشهد اول تیرماه ١٣۴٧

 

 

 

(۴۶۶)

نام خانوادگی «کشیک نویس رضوی»

 

ابعاد و عناصر مرتبط با آستان قدس رضوی در برخی نام های خانوادگی ایرانیان وارد شده است. «کشیک نویس رضوی» نام خانوادگی شماری از سادات خراسان است که آن را از یکی از مسئولیت های حرم امام رضا (ع) وام گرفته اند.

 

به عنوان نمونه برای مشاهده فعالیت های آقای سید کمال کشیک نویس رضوی به این لینک مراجعه کنید:

http://ensani.ir/fa/article/author/154677

 

 

 

(۴۶۷)

کتاب «مسجد و موقوفات گوهرشاد»

مسجد گوهرشاد یکی از مهم ترین بناهای اطراف حرم امام رضا (ع)‌ است. مولفین این کتاب تلاش کرده اند تا موقوفات این مسجد را در کشور شناسایی کنند و درباره آنها توضیح دهند.

 

 

به گزارش خبرگزاری مهر، این کتاب با بیان توضیحاتی درباره گوهرشاد و خاندان او به نحوه ساختن مسجد گوهرشاد، اداره این مکان اختصاص دارد .

زندگینامه گوهرشاد خاتون، وقف ‌نامه گوهرشاد، تاریخچه اداره مسجد گوهرشاد و موقوفات آن، جایگاه سیاسی مسجد گوهرشاد، کتابخانه مسجد گوهرشاد و موقوفات سید سعید طباطبایی، دیگر بناهای گوهرشاد و شخصیت افسانه‌ای گوهرشاداز جمله موارد طرح شده در این کتاب هستند .

کتاب مسجد و موقوفات گوهرشاد با تحقیق مهدی سیدی و گروهی از نویسندگان در ۵۳۶ صفحه منتشر شده است .

 

منبع:

https://www.mehrnews.com/news/762789/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D9%88-%D9%85%D9%88%D9%82%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AA-%DA%AF%D9%88%D9%87%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF

 

 

 

(۴۶۸)

کتاب «عزمات خسرویه: صدقات نیریه یا نامه آب زندگانی»

 

یکی از تاریخ نگاری های قابل استفاده در زمینه شهر مشهد کتابی است که درباره آب رسانی در شهر مشهد در حدود یکصد سال قبل به رشته تحریر درآمده است.

 

مشخصات منبع شناختی:

عزمات خسرویه:  صدقات نیریه یا نامه آب زندگانی. فضل ا… بدایع نگار. مشهد: مطبعه طوس. ۱۳۳۴ق.

 

 

(۴۶۹)

کتاب «سفرنامه خراسان و کرمان از غلامحسین افضل الملک»

 

یکی از منابع مهم شناخت آستان قدس رضوی و شهر مشهد سفرنامه هایی است که از آن روزگار باقی مانده است. در ادامه با یکی از این آثار که در دوره قاجار به رشته تحریر درآمده آشنا می شویم.

 

سفرنامه خراسان و کرمان، تألیف غلام‌حسین خان افضل الملک مى‌باشد که درباره‌ى سفر وى به خراسان، کرمان، وصف شهرها و دهات مابین راه مى‌باشد. وى این سفرنامه را به زبان فارسى و در یک جلد نگاشته و به اهتمام قدرت‌الله روشنى زعفرانلو مورد تصحیح و مقابله قرار گرفته و منتشر شده است.

وى در سفرش از تهران به مشهد، از اوصاف دامغان که از کتاب مراصد الاطلاع؛ یعنى خلاصه معجم البلدان یاقوت حموى که به وسیله‌ى صفى‌الدین خلاصه شده است، نام مى‌برد و قسمتى از آن را نقل مى‌کند. به علاوه از آثار قدیمى دامغان بازدید کرده است و اطلاعات جامع و ذى قیمتى عرضه مى‌دارد و نوشته‌هاى محمدحسن خان اعتمادالسلطنه را در کتاب مرآت البلدان چندان مطمئن و درست نمى‌داند و آنها را نقل قول از دیگران مى‌داند.

از سبزوار و مردمش به خوبى یاد مى‌کند، چون خود چندى در این شهر مى‌زیسته و سمت نایب الحکومه‌ى این شهر را داشته است، تحقیق کاملى در مورد سید هادى علوى و بنى مختار دارد، و از علماى سبزوار به نیکى نام مى‌برد که در متن سفرنامه آمده است.

نیشابور را نیز به خوبى توصیف نموده و محل شهر قدیمى آن را از اطلاعات دقیقى که داشته و بازدیدى که از محل آن مى‌کند، آشکار مى‌سازد که فوق‌العاده جالب است.

در مشهد مورد استقبال اهل علم و قلم قرار مى‌گیرد. از شاهزاده سلطان حسین میرزاى نیرالدوله به خوبى یاد مى‌کند و اقدام او را در مورد ساختن جاده شریف آباد و عمران و آبادى صحن‌هاى حرم مطهر امام رضا(ع) کارى بزرگ و خردمندانه مى‌داند. از میرزا صادق‌خان ادیب‌الممالک و میرزا کاظم‌خان صبورى ملک‌الشعراى آستان قدس به خوبى تجلیل مى‌نماید.

وى به علت این که از اهل علم بوده است، لذا بیشتر اوقات خود را با ادبا و فضلا مى‌گذرانده و کمتر به مسائل سیاسى روز و اوضاع و احوال مردم پرداخته است. به دیدار علماى روحانى مشهد رفته و هر یک را به نحوى که با او برخورد داشته‌اند، در سطور سفرنامه‌اش معرفى مى‌نماید.

مطالبى که درباره سفرى که از مشهد به کرمان درسال ۱۳۲۱ه.ق صورت داده، حدود یک سال بعد از سفرنامه‌ى خراسان تحریر یافته است.

وى چون شاهزاده على نقى میرزاى رکن‌الدوله فرمانرواى خراسان به حکومت کرمان منصوب مى‌شود، افضل‌الملک نیز که جزء ابواب جمعى دستگاه ایالتى بوده است، ناچار به محل حکومتى جدید فرا خوانده مى‌شود، و تصمیم به مسافرت کرمان از طریق کویر لوت مى‌نماید که تمام اجزاء مسافرتش را منزل به منزل یادداشت مى‌کند.

 

ساختار

پس از مقدمه‌اى از محقق، کتاب با دو بخش آغاز مى‌گردد.

قسمت اول مربوط به سفر خراسان است که از تهران به مشهد مى‌رفته و مربوط به سال ۱۳۲۰ه.ق است که در وصف شهرها و دهات مابین راه مى‌باشد و در هر جا که رسیده و جنبه‌ى تاریخى و جغرافیایى داشته است، شرحى راجع به آن نوشته است.

بخش دوم، سفرنامه مختص سفر وى از مشهد به کرمان، از راه جنوب خراسان مى‌باشد که قسمتى از آن از کویر مى‌گذرد.

 

وضعیت کتاب

کتاب داراى سه فهرست مى‌باشد. یک فهرست مطالب که در ابتداى کتاب چاپ شده و دو فهرست در پایان کتاب به ذکر اعلام جغرافیایى و نام‌هاى اشخاص پرداخته است.

این کتاب به اهتمام قدرت‌الله روشنى زعفرانلو مورد تصحیح و مقابله با نسخ اصلى و خطى قرار گرفته است. وى مقدمه‌اى را در ابتداى کتاب ذکر نموده است.

 

منابع مقاله

1. متن و مقدمه کتاب
2. شرحى از احوالات ناگفته غلامحسین خان افضل الملک نوشته ناده جلالى
3. بررسى آثار میرزا غلامحسین خان افضل الملک نوشته اکبر خوشزاد.

 

مشخصات منبع شناختی:

سفرنامه خراسان و کرمان. غلامحسین افضل الملک. به اهتمام قدرت ا… روشنی زعفرانلو. تهران: توس.بی تا.

 

منبع:

https://wikinoor.ir/%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D9%88_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86

 

 

 

(۴۷۰)

تمام متن کتاب «ضامن آهو: سرودی رضوی به زبان گورانی»

 

درباره امام رضا (ع) مخصوصا در دهه های اخیر شعرهای زیادی سروده شده است. آنچه در ادامه می آید سروده هایی است از آرش اکبری مفاخر به زبان کردی گورانی که در سال ۱۳۹۱ توسط انتشارات دانش و آزادگی منتشر شده است.

 

برای مشاهده متن کامل این کتاب به این لینک مراجعه کنید:

https://t.me/litera999/16619

 

 

 

(۴۷۱)

خوشنویسی ثلث از نام امام رضا (ع)‌ اثر سیدمحمد حسینی موحد و سید محمدعلی سیدابراهیمی

 

در بسیاری از هنرها توجه به امام رضا (ع)‌ وجود داشته است. آنچه در ادامه می آید یک نمونه  خوشنویسی است که توسط سیدمحمدحسینی موجود انجام شده و سپس توسط سیدمحمدعلی سیدابراهیمی روی فلز قلم زنی شده است. این قطعه بخشی از ضریح جدید امام حسین (ع) است. سید محمدعلی سیدابراهیمی از این قطعه عکس برداری کرده است.

 

برای مشاهده این اثر با کیفیت اصلی به این لینک مراجعه کنید:

https://shiaarts.ir/sites/default/files/back/emamreza005.jpg

 

 

 

(۴۷۲)

کتاب «مزار میرمراد: تاریخ مشهد قدیم»

 

درباره مشهد قدیم کتابهای زیادی به رشته تحریر درآمده است. یکی از این آثار در دهه هفتاد کتابی است با نام مزار میرمراد: تاریخ مشهد قدیم. این کتاب توسط غلامحسین بقیعی به رشته تحریر درآمده است.

م‍زار م‍ی‍رم‍راد (ن‍م‍ای‍ی‌ از م‍ش‍ه‍د ق‍دی‍م‌) به نویسندگی غلامحسین بقیعی ، برای اولین بار در سال ۱۳۷۳ توسط نشر گوتنبرگ به چاپ رسید. این کتاب روایتی داستانی از زبان نویسنده می باشد که شامل وقایعی نظیر توپ بندی حرم مطهر ، کشتار در مسجد گوهرشاد ، هجوم سربازان روسی به مشهد و … می باشد. با توجه به اینکه داستان کتاب حاوی خاطراتی از ۶۰-۷۰ سال پیش مشهد است، می تواند راهنمای خوبی برای جوانان این شهر باشد تا بدانند والدین ایشان در چه محیطی پرورش یافته و چه امکاناتی داشته اند و با چه مسائل و رویدادهایی روبرو شده اند و بافت اولیه شهر مقدس مشهد تا قبل از شهریور ۱۳۲۰ چگونه بوده است..

منبع:

https://www.ketabchin.com/%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%B1%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF/book/61085508

 

 

 

(۴۷۳)

روایتی از نخستین رئیس بلدیه مشهد: «منتصریه» یادگار منتصرالملک

غلامرضا آذری‌خاکستر

 

مسائل شهری در مشهد خصوصاً‌ اطراف حرم امام رضا (ع) همواره مسئله ای چالش برانگیز بوده است. مولف این مقاله به صورت مختصر به بررسی اداره شهر مشهد در دوران جدید پرداخته است.

 

در هیاهوی انقلاب مشروطه، شاهد دوران پرتلاطمی در تاریخ مشهد هستیم. برخی از رجال و شخصیت‌ها به فراخور نقش اجتماعی‌شان، اقدامات شایان‌توجهی انجام داده‌اند. در تحقیقات و پژوهش‌های اخیر، محمدحسن‌میرزا منتصر‌الملک را به‌عنوان اولین رئیس بلدیه مشهد معرفی کرده‌اند و به‌این‌ترتیب حلقه مفقوده‌ای از تاریخ شهر مشهد نمایان شده است. وی علاوه‌ بر وقف اموالش به‌منظور تأسیس بیمارستانی در مشهد، کفالت ایالت خراسان را نیز برعهده داشته است. در این نوشتار به اقدامات منتصر‌الملک پرداخته می‌شود. محمد‌حسن‌میرزا منتصر‌الملک، فرزند جعفر‌قلى‌میرزا قاجار، از ملاکین بزرگ و اشخاص برجسته شهر مشهد در اواخر دوره قاجاریه به حساب مى‌آید. غلامحسین‌خان افضل‌الملک در سفرنامه‌اش، نظری به املاک و دارایی‌های منتصر‌الملک داشته و درباره آن نوشته است: «در سر سه‌فرسخى قلعۀ حسن‌خان که ملک‌ شاهزاده منتصر‌الملک باشد و در مشهد ساکن و املاک بسیار دارد. او نزدیک قلعۀ خود رباط بسیار خوبى ساخته تمام ‌صحرا تا شوره حصار سبز و النک است»

 

اولین رئیس بلدیه مشهد

دوره ریاست منتصرالملک بر بلدیه طولانی نبود، زیرا با به‌‌توپ‌بندی مجلس شورای ملی در جمادی‌الاول ‌۱۳۲۶ هجری‌قمری دوره استبداد صغیر شروع شد و رکن‌الدوله به حکومت خراسان دست یافت؛ هرچند نام منتصر‌الملک به‌عنوان اولین رئیس بلدیه به فراموشی سپرده شده است. اما او در دوران استبداد صغیر، براى مدتى کفالت ایالت خراسان را عهده‌دار بود. در این ایام، مشهد دستخوش هرج‌و‌مرج بود و غالب روزها بین مشروطه‌‌خواهان و مستبدان نزاع وجود داشت. هنگام درگیری‌های مشهد در ماه صفر‌۱۳۲۷ به بعد، مشیرالسلطنه در مقام صدر‌‌اعظمی بود و سخت نگران اوضاع خراسان؛ بنابراین رکن‌الدوله را که عهده‌دار حکومت خراسان بود، عزل و نیرالدوله را به حکومت خراسان منصوب کرد. اما رکن‌الدوله به تلگراف‌های مشیرالسلطنه توجه نکرد. مشیرالسلطنه چون دید تلگرافات و تهدیدات او در رکن‌الدوله بی‌اثر است، به شاهزاده منتصرالملک نایب‌الایاله خراسان متوسل شد و با تلگرافی از او خواست که علما و بزرگان مشهد را دعوت کند و جلو آشوب را بگیرد تا نیرالدوله وارد مشهد شود. در بخشی از این تلگراف آمده است: «جناب منتصرالملک نایب‌الایاله… روزنامه از پستخانه رسیده که دیشب به خانه عبدا…‌خان، رئیس قزاقخانه مبارکه آنجا، بومب انداخته‌اند. و بعضی هرزه‌کاری دیگر شده. پس شما آنجا چه می‌کنید، این همه استعداد و پولیس چه می‌کنند؟… ۱۵صفر۱۳۲۷.» منتصر‌الملک اول محرم سال‌۱۳۳۱قمری در مشهد درگذشت و در حرم مطهر امام‌رضا(ع) در پایین پاى مبارک به خاک سپرده شد.

 

بیمارستان منتصریه

محمد‌حسن‌میرزا منتصر‌الملک هنگام حیات خود، کاروان‌سراى جدیدالبنایى را در کوچه عباسقلى‌خان وقف بر آستان قدس رضوى و مقرر کرد عواید آن موقوفه، صرف روضه‌خوانى در مسجد گوهرشاد، حقوق طلاب مدرسه عباسقلى‌خان، زوار فقیر، حقوق حفاظ‍‌ مقبره واقف و پدرش، جعفر‌قلى‌میرزا، و همچنین روشنایى و تعمیرات جزئى مسجد واقف در محله معروف به «پاچنار» شود. در شهر مشهد پس از دارالشفاء آستان قدس، دومین مؤسسه درمانی وقف‌شده، بیمارستان منتصریه است. این مرکز درمانی از سال ‌۱۲۹۷خورشیدی(۱۳۳۹قمری) از محل درآمد املاک موقوفه‌ای مزارعی همچون سنگ‌سیاه، سالارآباد، شاه نو، تک‌سفید و… دایر شد. بیمارستان منتصریه در یک قطعه زمین به مساحت تقریبا ۳۵۰۰‌ذرع مربع در حاشیه خیابان جنت واقع‌ شده است. رابعه‌خانم احترام‌السلطنه، از فروش قسمتی از املاک واگذاری مرحوم منتصرالملک، بیمارستان منتصریه را تأسیس کرد. مرحوم حاج‌محمدحسن میرزا‌منتصرالملک در زمان حیات، چند پارچه املاک خود را در کاشمر و مه‌ولات تربت‌حیدریه به همسرش رابعه‌خانم واگذار و شرط کرد که مریضخانه‌ای در مشهد تأسیس کند. در سال‌۱۲۹۷خورشیدی با اجازه دکتر امیراعلم، رئیس صحیّه وقت، بیمارستان منتصریه افتتاح شد. در آن موقع صدور پروانه برای مؤسسات بهداشتی معمول نبود. دکتر حسین‌خان طاهرنیا مدتی مدیر بیمارستان منتصریه بود و دکتر حسن افراسیابی، پزشکیار بیمارستان و دکتر حسن عاملی، از دیگر پزشکان بیمارستان منتصریه در سال‌۱۳۲۸ش بوده‌اند. در سال ۱۳۲۹خورشیدی دکتر بوتارو، رئیس بیمارستان شاهرضا، بر این مؤسسه درمانی نظارت داشت. در اوایل فعالیت بیمارستان، یک جراح مهاجر روسی به نام «اکاپیوف»، بخش جراحی آن را تأسیس کرد. پس از رفتن دکتر اکاپیوف، دکتر شیخ حسن‌خان عاملی به‌عنوان جراح و دکتر حسن شهیدی، پزشک داخلی، و با درگذشت دکتر فاضل، دکتر احمد شاهین‌فر به مسئولیت بخش گوش، حلق و بینی انتخاب شد. سپس دکتر حسین طاهرنیا به‌عنوان رئیس و طبیب داخلی و دکتر حسن‌خان فاضل به‌عنوان چشم‌پزشک انتخاب شدند. پس از درگذشت دکتر طاهرنیا، دکتر محمدولی قهرمان، به ریاست بیمارستان منصوب شد و چون ساختمان قدیمی و فرسوده شده بود، مدتی تعطیل و تجدید بنا شد. پس از او دکتر حسین قهرمان به ریاست آنجا انتخاب شد. بانو دکتر درمپس، پزشک مقیم بیمارستان منتصریه در ۱۳۲۹خورشیدی بوده است. وی از سال‌۱۳۲۷ در بیمارستان شاهرضا مشغول فعالیت‌های پزشکی می‌شود. دکتر درمپس مدتی را هم از‌طرف آستان قدس به سرخس منتقل شد و به‌عنوان مدیر بهداری املاک سرخس فعالیت کرده است. احترام‌السلطنه اواخر دی‌ماه ۱۳۲۷ش فوت کرد و از آن تاریخ، بیمارستان منتصریه زیر‌نظر آستان قدس اداره می‌شود. این بیمارستان در سال‌۱۳۳۴خورشیدی گنجایش ۴۰‌ تخت را داشت. بعد از مدتی با‌ توجه ‌به اینکه ساختمان بیمارستان قدیمی و فرسوده شده بود، برچیده شد و به‌جای آن، ساختمان جدیدی در خرداد‌۱۳۴۳ و زمان نیابت تولیت امیر عزیزی افتتاح شد.

 

منابع: سفرنامه خراسان و کرمان. غلامحسین افضل‌الملک. جلد یک/ روزنامه خورشید. سال اول، شماره۱۲۲/ روزشمار وقایع شهرداری مشهد. علی نجف‌زاده/ مجله یاد. تابستان ۱۳۸۶. شماره ۸۴/ پیش‌نویس فهرست موقوفات آستان قدس رضوی. عبدالحمید مولوی. جلد یک/ راهنما یا تاریخ آستان قدس رضوی. علی موتمن/ تاریخ آستان قدس رضوی. عزیزا… عطاردی. جلد۲/ اسناد مرکز اسناد آستان قدس رضوی

 

منبع:

https://shahraranews.ir/fa/publication/content/2234/33488

 

 

 

(۴۷۴)

سکه های طلا به نام امام رضا (ع) در دوره قاجار

 

یکی از مصادیق فرهنگ مادی رضوی، سکه هایی است که همواره نام امام رضا (ع) یا تصویر حرم ایشان ضرب شده است. آنچه در ادامه می آید گزارشی در این زمینه از دوره قاجار است.

 

منبع:

امین الدوله، علی، «سفرنامه حج»، جلد ششم، به کوشش رسول جعفریان، تهران: علم، ۱۳۸۹، ص ۳۶۰.

 

 

 

(۴۷۵)

تاریخ شفاهی خیریه های مشهد

تاریخ شفاهی یکی از منابع مهم تاریخ نگاری جدید به شمار می رود. این امر در زمینه شهر مشهد و آستان قدس رضوی نیز از سوی برخی اشخاص و نهادها آغاز شده است. آنچه در ادامه می آید گزارشی درباره پروژه تاریخ شفاهی خیریه های مشهد است.

 

طرح تاریخ شفاهی مؤسسات خیریّه مشهد با هدف ثبت خاطرات و بررسی نقش انجمن‏ها و مؤسسات خیریه در تحولات شهری در مدیریت اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی انجام شده است. با توجه به مذهبی بودن شهر مشهد و وجود حدود ۲۵۰ مؤسسه خیریّه در این شهر و نقش این مؤسسات در تاریخ اجتماعی، این طرح از اواخر سال ۱۳۸۸ در دستور کار بخش تاریخ شفاهی مدیریت اسناد و مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی قرار گرفت.

نخست قدیمی‏ترین مؤسسات مشهد در فهرست انجام مصاحبه‏ها قرار گرفتند و در مجموع با بانیان بیش از ۵۰ مؤسسه خیریه و ۱۳۴ نفر از خیرین و دست‌اندرکاران مؤسسات خیریّه، حدود ۶۱۶ ساعت و ۳۰ دقیقه مصاحبه در قالب تاریخ شفاهی در جلسات متعدد انجام شد.  از مجموع مصاحبه‏شوندگان، ۱۲۱ نفر مرد و ۱۳ نفر هم از بانوان خیر هستند. مجری این طرح خانم رقیه فروهر است و مهمترین مداخلی که در مصاحبه‏ها مورد نظر بوده، عبارتند از: زمینه‏های شکل‌گیری مؤسسات خیریه در مشهد، اهداف و برنامه‏های مؤسسات، نحوه مدیریت، مشکلات اولیه و نحوه گسترش شعبه‏های مؤسسه، شیوه کمک‏رسانی به نیازمندان، منابع مالی مؤسسات، نحوه تبلیغ و جذب خیّرین، مؤسسات خیریّه و بلایای طبیعی، شناختن قدیمی‏ترین مؤسسات خیریّه مشهد، مؤسسات خیریّه و انقلاب اسلامی در مشهد، کمک‏رسانی به جنگ تحمیلی، نقش مؤسسات خیریّه درتأسیس مراکز رفاهی و پزشکی، کمک به اتباع خارجی و نحوه گسترش مؤسسات خیریّه بعد از انقلاب اسلامی. کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد، این مصاحبه‏ها را پس از پیاده‏سازی و آماده شدن در اختیار پژوهشگران قرار می‏دهد.

 

منبع:

کانال تاریخ شفاهی ایران

https://telegram.me/oralhistoryiran

 

 

 

(۴۷۶)

خوشنویسی کوفی بنایی از صلوات خاصه امام رضا (ع) اثر طاهر نبی‌زاده

 

آفرینش های هنری درباره امام رضا (ع) در سالهای اخیر رشد بسیاری یافته است. آنچه در ادامه می آید یک نمونه از این موارد است که در سال ۱۳۹۲ ارائه شده است.

 

برای مشاهده این اثر با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:

https://shiaarts.ir/sites/default/files/back/emamreza004.jpg

 

 

 

(۴۷۷)

تاریخ شفاهی گروه‌های مهاجر به مشهد

 

تاریخ شفاهی یکی از منابع مهم تاریخ نگاری جدید به شمار می رود. این امر در زمینه شهر مشهد و آستان قدس رضوی نیز از سوی برخی اشخاص و نهادها آغاز شده است. آنچه در ادامه می آید گزارشی درباره پروژه تاریخ شفاهی گروه های مهاجر به مشهد است.

 

پروژه تاریخ شفاهی «گروه‌های مهاجر به مشهد» به همت کارشناسان بخش تاریخ شفاهی مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی به پایان رسید. در طول انجام این پروژه بیش از ۵۰۰ ساعت مصاحبه صوتی و تصویری با موضوع مهاجران خارجی و داخلی به مشهد مقدس، ضبط و ثبت شده است. این پروژه تاریخ شفاهی در دو مرحله در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۴ انجام شده است که در ابتدای سال ۱۳۹۵ پس از گفت‌‌وگو با چند تن از عراقی‌های مقیم مشهد به اتمام رسید. به‌دلیل کثرت گروه‌ها و اقشار مهاجر به مشهد، این پروژه تاریخ شفاهی در سال ۱۳۹۴، با نگاه جامع‌تری به بحث گروه‌های مهاجر به مشهد، مجدد پیگیری شد.

محمد نظرزاده کارشناس مسول بخش تاریخ شفاهی افزود: مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی در راستای رسالت ذاتی خویش مبنی بر روشنگری و روشن‌سازی حقایق تاریخی و اجتماعی شهر مقدس مشهد این پروژه را با تکیه بر داده‌های شفاهی افراد صاحب اطلاع در این زمینه به خصوص مهاجران خارجی افغانستان، عراق و پاکستان و مهاجران داخلی مانند سیستانی‌ها، ده‌سرخی‌ها و بجستانی‌ها به مشهد در بخش تاریخ شفاهی این مدیریت به اتمام رساند.

معرفی اجمالی شرایط اولیه زندگی و محیط رشد و نمو مهاجران، دلایل مهاجرت غیرایرانی‌ها به ایران و مشهد، بررسی جاذبه‌های سرزمینی، فرهنگی و اقتصادی مشهد، شیوه‌ مهاجرت و … برخی از محورهای موضوعی مطرح شده در گفت‌وگوهای صورت گرفته در این پروژه است.

برخورد جامعه میزبان با گروه‌های مهاجر، وفق‌پذیری هر دو گروه مهاجر و میزبان با پدیده مهاجرت، سکونت‌گاه‌های اولیه مهاجران در شهر مشهد و مشاغل آن‌ها، مباحث فرهنگی مهاجران؛ از فعالیت‌های فرهنگی گرفته تا آداب و رسوم آن‌ها در جامعه میزبان، از دیگر موارد مطرح شده در این پروژه به شمار می‌رود.

در مصاحبه با اقوام و ملیت‌ها سعی شده تا به ریشه‌های تاریخی مهاجرت آن گروه به مشهد همچون بحث نخستین مهاجرت‌های شکل گرفته به مشهد، بررسی دغدغه‌های مهاجران نسبت به سرزمین مادری و میزان تمایل آن‌ها به بازگشت نیز پرداخته شود.

سعی شده تا مباحث به نوعی طرح و مورد ارزیابی قرار گیرد که مورد استفاده تاریخ‌دانان و پژوهشگران این رشته و همچنین علاقه‌مندان و محققان سایر رشته‌های علوم انسانی از جمله مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی نیز قرار گیرد.

به نقل از: آستان نیوز

 

منبع: کانال تاریخ شفاهی ایران

https://telegram.me/oralhistoryiran

 

 

 

(۴۷۸)

گزارشی درباره یکی از زائران حرم امام رضا (ع) در دوره قاجار

 

برای بازسازی وضعیت زیارتی امام رضا (ع) در دوره قاجار، ناگزیر از جمع آوری گزارش های زیارتی از لابلای آثار مختلف هستیم. آنچه در ادامه می آید گزارشی است درباره یکی از زائران امام رضا (ع) در این دوره.

 

 

منبع: امین الدوله، «سفرنامه حج»، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، جلد ششم،  به کوشش رسول جعفریان، تهران،‌ علم، ۱۳۸۹، ۳۱۴.

 

 

 

(۴۷۹)

کتاب «انقلاب طوس واکاوی جسارت ارتش تزار به حرم مطهر رضوی»

 

درباره حمله نیروهای روسیه به حرم امام رضا (ع) تاکنون بررسی های مختلف صورت گرفته است. یکی از آثار دست اول در این زمینه کتابی است که محمد حسن ادیب هروی پدید آورده است.

 

مشخصات کتاب شناسی:

انقلاب طوس واکاوی جسارت ارتش تزار به حرم مطهر رضوی به روایت محمد حسن ادیب هروی، ستار شهوازی. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. ۱۳۸۸.

 

 

 

(۴۸۰)

خوشنویسی کوفی بنایی عبارت «السلام علیک یا علی بن موسی الرضا» اثر حمیدرضا کشاورزی

 

تولید آثار هنری درباره امام رضا (ع) در سال های اخیر گسترش بسیاری یافته است. آنچه در ادامه می آید یک اثر هنری است که در سال ۱۳۹۵ تولید شده است.

 

برای دریافت این اثر با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:

https://shiaarts.ir/sites/default/files/back/emamreza003.jpg

 

 

 

(۴۸۱)

کتاب «بارگاه رضا»

 

درباره حرم امام رضا (ع) کتابهای زیادی به زبان های مختلف منتشر شده است. یکی از این کتاب ها «بارگاه رضا» نام دارد که در کشور ایتالیا و در سال ۱۹۷۶/۱۳۵۴ روی کاغذ ضخیم و مرغوب در ۴ جلد چاپ شده و داخل یک قاب قرار می گیرد. یک جلد توضیحات مربوط به معماری حرم امام رضا (ع) به زبان فارسی، یک جلد همان توضیحات به زبان انگلیسی، یک جلد تماماً عکس و یک جلد هم تماما نقشه است . ۱۰ عدد نقشه بزرگ داخل کتاب جا سازی شده است. جلد کتاب گالینگور سخت است. صفحاتی از این کتاب را در زیر مشاهده می کنیم.

 

 

منبع:

کانال تلگرامی گالری اسنادتاریخی و اقلام کلکسیونی پارسا

https://t.me/parsagallryiasnad

 

 

 

(۴۸۲)

گزارشی از موقوفه ای از آستان قدس رضوی در اطراف قزوین از دوره قاجار

 

در بخش های مختلف ایران موقوفه هایی مربوط به آستان قدس رضوی به چشم می خورد. آنچه در ادامه می آید سندی است درباره یکی از این موقوفات در اطراف قزوین از دوره قاجار.

 

 

منبع: فراهانی، محمدحسین، «سفرنامه حج»، پنجاه سفرنامه حج قاجاری، جلد پنجم،  به کوشش رسول جعفریان، تهران،‌ علم، ۱۳۸۹، ۲۵.

 

 

 

(۴۸۳)

کتاب «خورشید خراسان»

 

درباره امام رضا (ع) و مسئله ولایت عهدی ایشان آثار متعددی به رشته تحریر درآمده است. آنچه در ادامه می آید معرفی یکی از این منابع در دوره معاصر است.

 

 

 

 

(۴۸۴)

مقاله «حرم مطهر در مشهد: تزئینات معمارانه در آینه معنویت»

 

درباره مشخصات معمارانه حرم امام رضا (ع) تاکنون پژوهش های مختلفی صورت گرفته است. آنچه در ادامه می آید مقاله ای است از پاتریک رینگنبرگ استاد دانشگاه لوزان سوئیس که به زبان انگلیسی منتشر شده است.

 

مشخصات منبع شناختی:

Ringgenberg, Patrick, “The Holy Shrine at Mashhad: Architectural Ornamentation in the Mirror of Spirituality”, Architectural Decoration of Imam Reza’s Shrine, Edited by Meysam Jalali, 2018, 405-420.

 

برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:

https://www.academia.edu/44451228/The_Holy_Shrine_at_Mashhad_Architectural_Ornamentation_in_the_Mirror_of_Spirituality

 

 

 

(۴۸۵)

تایپوگرافی «یـا عالم آل محمد (علیه‌السلام)» اثر مسعود نجابتی

 

در سال های اخیر آفرینش آثار هنری درباره امام رضا (ع) افزایش قابل ملاحظه ای یافته است. آنچه در ادامه می آید یک نمونه از این موارد است که به سفارش آستان قدس رضوی در سال ۱۳۸۶ صورت گرفته است.

 

 

برای ملاحظه ای این اثر با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:

https://shiaarts.ir/sites/default/files/back/emamreza002.jpg

 

 

 

(۴۸۶)

سروده ای از بابافغانی شیرازی درباره امام رضا (ع)

 

تاکنون اشعار زیادی درباره امام رضا (ع) سروده شده است. آنچه در ادامه می آید یک نمونه از شاعری است که از نظر هویت اجتماعی چندان مشابه دیگر شاعران نبوده است.

 

بابافغانی شیرازی از شاعران شیعۀ قرن ۹ هجری است که بیشتر اشعار مذهبی‌اش در مدح امام رضا (ع) است. راز این ارادت را باید در تحول روحی او جست که تحت عنایت امام رضا (ع) شکل گرفته است. طبق گفته‌های تذکره‌نویسان، فغانی عمر خود را به شرب خمر گذرانده بود؛ اما در سال‌های پایانی زندگی توبه کرد و مجاور آستان رضوی شد. بهتر است داستان را از زبان تذکرۀ حسینی بخوانیم: «بابافغانی در آخر حال از شرب شراب توبه کرده، روی نیاز به آستان روضۀ رضویۀ علی مرتضی علیه التحیه و الثنا آورد و عزم زیارت نمود. گویند خادمان آن جناب رحمت‌مآب متفحص و متفکر بودند که به جهت خاتم مبارک آن سرور مطهر که در نوشته‌جات و افراد وظایف ضرور می‌شود، اختیار کدام نهج باید نمود. شب متولی در واقع می‌بیند که آن حضرت می‌فرمایند قلندری نمدپوش احرام عتبۀ ما بسته است و قصیده در مدح ما گفته همراه آورده، مطلع آن قصیده را سجع کنند و صباح برخاسته به استقبال شتافته به اعزاز تمامش بیاری(؟). متولی هم‌چنان کرد و بابافغانی را دریافت و به موجب ارشاد به عمل آورد. تا حال نقش مهر مبارک آن حضرت همان مطلع است و آن این است:

 

«گلی که یک ورقش آبروی نُه چمن است

نشان خاتم سلطان دین ابوالحسن است»

این ابیات از اوست:

بود پیوسته نیت در ریاض روضه رضوان را

که بوسد آستان روضۀ شاه خراسان را

نظر در صورت قندیل محراب مزارش کن

اگر از چشمۀ خورشید جویی آب حیوان را

وصال کعبه خواهی سوی ایوان رضا رو نِه

چه حاجت از تف دل تافتن ریگ بیابان را

ز طوف این حرم گردی چو در پیراهنی گیرد

بگو بر روضۀ فردوس افشان طرف دامان را

تعالی الله زهی مهمان‌سرا کز غایت رحمت

نعیم هشت جنت پیش راه آرند مهمان را

ستم آن بود کز انگور مامون بر امام آمد

نه آن تلخی که بود از میوۀ دل پیر کنعان را

چه انگوری که در بزم سَقاهُم رَبُّهُم سازد

به زهر آلوده عیش کام سرمستان حیران را

از آن روزی که این انگور زهرآلود پیدا شد

دگر تلخی نرفت از آب و خاک، این باغ ویران را

گلستانی‌ست پر برگ و نوا خاک در سلطان

که آبش رنگ و خاکش بو دهد نسرین و ریحان را

در آن روزی که هر مرغی به گلزاری مقرر شد

فغانی بلبل دستان‌سرا شد این گلستان را

منبع:

https://www.instagram.com/p/CGcBNZOA9Cm/?igshid=tlen7unhf2au

 

 

 

(۴۸۷)

سند نادر تاریخی در مورد جنایت روس‌ها در مشهد

 

ماجرای حمله نیروهای روس به حرم امام رضا (ع) تاثیر زیادی بر مردم ایران نهاد. آنچه در ادامه می آید یک نمونه از تولیدات هنری در اینباره است.

 

تا قبل از اختراع دوربین‌های عکاسی و ثبت رویدادها توسط دوربین، تنها اثر تصویری که از وقایع مهم باقی می‌ماند، نقاشی‌هایی بود که تصویرگران از حوادث و رویداد‌ها ثبت میکردند. در این اثر نادر و خاص، نقاش به نوعی شرح کامل ماجرای حمله وحشیانه روس‌ها به مشهد و قتل عام‌ مردم در حرم امام رضا را به تصویر کشیده است:

محل قرارگیری روس‌ها، بستن اسب‌هایشان در محل صحن حرم، قرار دادن اسیران در گوشه صحن، جمع کردن جنازه‌ها در گوشه‌ای از صحن بر روی هم و به شکل توهین آمیز، محل قرارگیری توپ‌ها و مسلسل‌های روس‌ها، جا به جا کردن اجساد توسط روس‌ها و… از مواردی است که میتوان از روی این اثر تشخیص داد و تا حدودی به عمق فاجعه‌ای که روس‌ها رقم زدند پی برد.

قدمت این اثر منحصر به فرد، بیشتر از ۱۰۰ سال است و در موزه آستان قدس رضوی در شهر مشهد نگهداری میشود.

 

 

منبع:

کانال تلگرامی مشروطیت

@Mashrootiyat

 

 

 

(۴۸۸)

تصویری از جنایت‌های فجیع روس‌ها در مشهد

 

آنچه در ادامه می آید گزارشی است از حمله نیروهای روسیه به حرم امام رضا (ع). در این گزارش تلاش شده تا با ارائه عکسی در این زمینه، ابعاد مختلف این جنایت به صورت مختصر توضیح داده شود.

 

 

در اول آبان سال ۱۲۹۰ روسها به دنبال اولتیماتومی که برای بیرون راندن مورگان شوستر به ایران داده بودند، قوای خود را از خط‌ های مرزی قفقاز و خراسان گذراندند و تبریز و مشهد را به اشغال خود در آوردند. روس‌ها در تبریز دست به کشتن آزادی‌خواهان زدند و در مشهد نیز به کشتار مسافران و زائران دست زدند. کشتار روسها در مشهد تا سه روز ادامه داشت و در این مدت ۴۳۶ نفر از مردم مشهد و ۱۱ سرباز روس به قتل رسیدند. روسها از حرم امام رضا به عنوان آخور اسبهایشان استفاده میکردند و جنایتهایی باورنکردنی در حق مردم مشهد انجام دادند. تصویر: تنها عکسی که از آسیب‌هایی که روسها به حرم امام رضا وارد کردند، بر جا مانده است.

 

کانال تلگرامی مشروطیت

@Mashrootiyat

 

 

 

(۴۸۹)

بخشی از سروده ای از خاقانی درباره امام رضا (ع)

 

سرایش اشعار درباره امام رضا (ع)‌ سابقه ای کهن در ادبیات فارسی دارد. آنچه در ادامه می آید نمونه ای است در اینباره از خاقانی شروانی شاعر قرن ششم قمری.

 

گر دهد رخصه کنم نیت توس

خوش و شادان شوم ان‌‌ شاء‌ الله

بر سر روضۀ معصوم رضا

شبه رضوان شوم ان‌‌ شاء‌ الله

گرد آن روضه چون پروانۀ شمع

مست جولان شوم ان‌‌ شاء‌ الله

 

 

 

(۴۹۰)

تایپوگرافی «امام علی بن موسی الرضا (ع)» اثر عبدالرسول یاقوتی

 

آفرینش آثار هنری با موضوع امام رضا (ع) در سال های اخیر رونق بسیاری یافته است. آنچه در ادامه می آید یک نمونه از این موارد است که در سال ۱۳۸۷ تولید شده است.

 

 

برای مشاهده این تصویر با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:

https://shiaarts.ir/sites/default/files/back/Razavi%2011.jpg

 

 

 

(۴۹۱)

میرزا مهدی ولایی فهرست نویس خبره نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی

امید حسینی نژاد

 

کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از بخش های قدیمی و مهم این آستان است. آنچه در ادامه می آید گزارشی است کوتاه درباره یکی از فهرست نویسان این کتابخانه.

 

مدتی است مشغول بررسی دست نوشته های مرحوم میرزا مهدی ولایی فهرست نویس خبره نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی هستم. دست نوشته های منظم و دقیق ایشان درباره نسخه های خطی این کتابخانه نمونه نظم و دقت عالی در امر فهرست نویسی است.

او از کسانی است که در احیای گنجینه نسخه های خطی، کوشش فراوانی کرده و دوره جدیدی را در فهرست نویسی این کتب در ایران پایه گذاری نموده است. او در سال ۱۲۸۱ خورشیدی در شهر نجف چشم به جهان گشود. به خاطر علاقه‌ زیاد به ولایت آل محمد (صلی الله علیه و آله) بعدها به هنگام صدور شناسنامه، نام خانوادگی «ولایی» را برای خود برگزید. پدرش حاج شیخ یوسف شفتی، دارای مرتبه اجتهاد، اهل طالقان و از شاگردان آخوند خراسانی بود. مادرش نیز فرزند آیت الله حاج سید اسماعیل عقیلی مازندرانی، مؤلف «کفایه الموحدین» و اهل نجف بود.

استاد، دروس مقدماتی را نزد پدر و آقا شیخ مرتضی طالقانی گذراند. دروس خارج فقه را در خدمت آیات عظام آقا ضیاءالدین عراقی و حاج شیخ محمدکاظم شیرازی سپری کرد و در حکمت نظری و عملی از محضر آیت الله حاج شیخ محمدتقی آملی بهره برد. از دیگر استادان ایشان می توان از آیت الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی، حاج میرزا مهدی آشتیانی و حاج میرزا ابوالقاسم نام برد. وی دروس حوزوی را تا سطوح عالی در مدرسه آخوند خراسانی نجف با موفقیت طی کرد و با دریافت اجازه از بزرگانی چون حاج شیخ عباس قمی (به طور شفاهی)،‌ سید محمدصالح مازندرانی و شیخ آقا بزرگ تهرانی، به درجه اجتهاد رسید. از دیگر بزرگانی که ایشان در طول زندگانی درک نمود، می توان از میرزای نائینی، شیخ محمدحسین کاشف الغطاء، حاج آقا حسین قمی و شیخ محمدحسین اصفهانی نام برد.

نخستین کتابخانه ای که در ایران موفق به انتشار فهرست کتب خطی خود شد، کتابخانه آستان قدس رضوی بود. نهضت فهرست نویسی کتب خطی که با میرعماد فهرستی و خالصی زاده در سه جلد اول آغاز شده بود، بسیار جدی و علمی توسط استاد ولایی در جلدهای ۴ و ۵ و ۶ ادامه یافت.

ایشان جلد چهارم فهرست را در اسفند ۱۳۲۵ با موضوعات حکمت، کلام، فلسفه، منطق و تفسیر، جلد پنجم را در ۲۱ آذر ۱۳۲۹ با موضوع فقه و اخبار و جلد ششم را در اسفند ۱۳۴۴ با عناوین اصول فقه، تجوید و قرائت، ادعیه و مزارات، اخلاق، رجال و انساب و درایه نوشت.

یازدهمین جلد فهرست نسخ خطی در سال ۱۳۶۴ با موضوع «حکمت، کلام، عرفان، عقاید، منطق و تفسیر» و هجدهمین جلد آن در سال ۱۳۸۰ با موضوع «ریاضیات» نیز به سعی و کوشش مهدی ولایی منتشر شد. فیش های یک جلد دیگر از این فهرستها نیز با موضوع «کیمیا» توسط استاد آماده شده بود که اجل به او مهلت نداد تا به انتشار آن بپردازد.

ایشان در رجال شناسی و تشخیص خط مشهور بود.

احاطه علمی استاد در ترجمه احوال و تاریخ نگاشته های ایران و اسلام، شگفت انگیز بود. در میان دست نوشته های ایشان اطلاعات بسیاری درباره زندگی نامه اندیمشندان معاصر و افراد صاحب منصب دیده می شود.  حتی برای آشنایی با برخی رجال دوره معاصر نامه هایی به برخی مولفان نوشته و درخواست کرده تا یادداشتی درباره زندگی نامه خود بنویسند.

 

منبع: کانال تلگرامی گنجینه مکتوب

@Ganjinemaktoob

 

 

 

(۴۹۲)

کتاب «موزه‌های آستان قدس رضوی»

 

موزه های آستان قدس رضوی برخی از مهم ترین موزه های کشور در حال حاضر به شمار می آیند. آنچه در ادامه می‌آید گزارش انتشار کتابی در این زمینه است.

 

به گزارش ایلنا، این کتاب که با همکاری مریم حبیبی قاینی بایگی و محمدرضا شاهرودی‌زاده تالیف شده، دارای ۲ بخش است که در بخش نخست تاریخچه شکل گیری موزه در آستان قدس رضوی توضیح داده شده است.

در بخش دوم کتاب با عنوان گنجینه‌های آستان قدس رضوی، ۱۴ فصل از جمله تاریخ حرم رضوی، قرآن و نفایس، تمبر و اسکناس، هدایای حضرت آیه الله خامنه‌ای، فرش و منسوجات، نجوم و ساعت، ظروف وجود دارد.

از دیگر فصل‌های این بخش می‌توان به سلاح‌های سرد و گرم، هنرهای تجسمی، آبزیان و موجودات دریایی، موزه مردم‌شناسی حمام مهدی قلی بیگ، سکه، آثار اهدایی استاد محمود فرشچیان و مدال و نشان اشاره کرد.

در پیشگفتار کتاب به قلم، سید احمد محیط طباطبایی، مشاور پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری آمده است؛ قدیمی‌ترین کتابخانه و موزه برجای مانده در سرزمین ایران، مجموعه کتابخانه و موزه آستان قدس رضوی است که بنا بر سنت حسنه وقف پاگرفته و عمر آن از هزار سال افزون است.

در ادامه پیشگفتار آمده است؛ در حال حاضر بزرگ‌ترین مجموعه قران‌های خطی جهان، (متجاوز از ۲۰ هزار نسخه) که از اهمیتی بی‌نظیر در جهان اسلام و در میان موزه‌های سراسر دنیا برخوردار است، در آستان قدس رضوی موجود و نگه داری می‌شود. همچنین مجموعه مهم و کم نظیری از ادوات نجومی و اسطرلاب‌ها و اشیا نفیس و بی‌رقیب دیگری همچون انواع شمشیرهای مرصع، قندیل‌های طلا و مرصع و کتیبه‌های طلای دوره صفویه و درهای چوبی منبت و مرصع مربوط به حرم مطهر حضرت رضا علیه السلام و دیگر آثاری که در گذر قرن‌ها توسط علمای دینی و مشاهیر فرهنگ و ادب، مردم عادی، خادمان، شاهان و سرداران فاتح و مجموعه داران به این آستان اهدا شده و برخی از ان‌ها در موزه‌ها به معرض نمایش قرار دارد.

 

منبع:

https://www.ilna.news/fa/tiny/news-577269

 

 

 

(۴۹۳)

جاسوسی در سایه نوع دوستی: پشت پرده ایجاد درمانگاه انگلیسی ها در مشهد، در دوره قاجار

غلامرضا آذری خاکستر

 

اقدامات بهداشتی و درمانی دولت های خارجی در ایران قدیمی و در مواردی چالش برانگیز بوده است. آنچه در ادامه می آید گزارشی است کوتاه درباره ایجاد درمانگاه انگلیسی ها در مشهد در دوره قاجار.

 

وضعیت نابه سامان بهداشت و امور پزشکی در دوران قاجار، موجب شده بود هریک از دولت‌های خارجی که در ایران اقدام به بازگشایی کنسولگری می‌کردند، به فعالیت‌های پزشکی نیز بپردازند. برای نمونه، پزشکان انگلیسی در مراکز مختلفی همچون کنسولگری‌ها، اداره تلگراف هند و اروپا، شرکت نفت انگلیس و ایران حضور پیدا می کردند و به امر طبابت مشغول می‌شدند اما در کنار آن، دستی بر امور سیاسی نیز داشتند. پزشکان در این مراکز با طبقات و اقشار مختلف مردم؛ از بزرگان شهر و منطقه گرفته تا بازاریان، کارگران و مردم عادی، حشر و نشر داشتند. اخبار و اطلاعاتی که پزشکان این مراکز جمع آوری می‌کردند، گاهی آن چنان ارزشمند و اثرگذار بود که سبب ایجاد تغییرات اساسی در امور سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و… جامعه می‌شد.

 

حرکت از پزشکی به سمت تجارت

به تدریج با گشایش و گسترش کنسولگری‌های انگلستان در دیگر نقاط ایران، پزشکان انگلیسی نیز در آن جا مستقر ‌شدند. بیشتر این کنسولگری‌ها، دارای درمانگاه و بیمارستان بودند و بیماران از نواحی دور و نزدیک به آن جا مراجعه می‌کردند. کنسول‌ها هنگام مسافرت به ایران، پزشکی را نیز با خود می‌بردند تا در طول سفر مردم شهرهای سر راه را درمان کند. تاثیر مثبت همین خدمات پزشکی بود که زمینه را برای حضور هیئت‌های بازرگانی در سال ۱۹۰۴م./۱۳۲۲ق. از سوی حکومت هندوستان به جنوب ایران فراهم آورد. از آن پس، پیشنهاد شد تا در همه کنسولگری‌ها درمانگاه تاسیس و در آن جا پزشک مستقر شود. زیرا این امر در گسترش و توسعه بازرگانی نیز تاثیر بسیاری داشت.]۱[

 

رقابت روس‌ها و انگلیس‌ها در حوزه درمان

انگلستان در اواخر قرن نوزدهم موفق به تاسیس کنسولگری در شهر مشهد شد. چارلز اسمیت مک لین از اول فوریه ۱۸۸۹ تا چهاردهم دسامبر ۱۸۹۱ ، اولین سرکنسول انگلیس در مشهد بود.[۲] در این میان، مسیونرهای اتباع بریتانیا در تاسیس بیمارستان‌های بزرگ در شهرهایی با بافت کم و بیش سنتی توفیق یافتند. این حرکت در برخی از شهرها موجب شد تا متنفذان و خیران محلی نیز دست به تاسیس مریض‌خانه‌های مشابهی بزنند، آن هم با این نیت که مردم زیر تیغ درمان اجنبی‌ها نروند. مثلا در سال ۱۹۰۷ م. /۱۳۲۵ ق. به دنبال این حرکت در اصفهان، بیمارستان کوچکی (در محل بیمارستان خورشید کنونی) بنا شد. در روزنامه جهاد اکبر آمده است: «منظور آن بود که مسلمانان بیمار از قید استعلاج از کفار رهایی یافته مستخلص شوند» اما این اتفاق موجب نشد تا کنسولگری‌های مختلف در جوار فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی خود، دست از ورود به مسائل پزشکی و درمانی بردارند. درمانگاه انگلیسی مشهد مجهز به امکانات متعددی بود. در بخشی از این درمانگاه،‌ عمل جراحی نیز صورت می‌گرفت. این درمانگاه که در اواخر قرن نوزدهم تاسیس شده بود، در اواخر دهه اول قرن بیستم گسترش یافت و به اقدامات گسترده‌ای در زمینه بهداشت و درمان اهالی مشهد می‌پرداخت.[۳] اما وفور بیماری‌های واگیردار از دیگر عواملی بود که به حضور جدی پزشکان خارجی در نقاط مختلف ایران و همچنین شهر مشهد منجر شد. اسناد نشان می‌دهد که در اواخر دوره قاجار، شهر مشهد دارای چهار درمانگاه خیریه عمومی بوده است که بخشی از آن‌ها به دوَل مختلف مربوط می‌شد:

*  درمانگاه جنرال کنسولی بریتانیا.

*   درمانگاه جنرال کنسولی روسیه.

*  درمانگاه بانک روس.

*  درمانگاه حرم مطهر (دارالشفاء)

از بین چهار درمانگاه فوق، فقط درمانگاه‌های بریتانیا و دارالشفای حرم مطهر دارای امکانات مناسب برای بستری کردن بیماران بودند.[۴] البته به گواه تاریخ، قبل از تاسیس درمانگاه کنسولگری بریتانیا در مشهد، پزشکان انگلیسی به صورت مجزا نیز وارد مشهد شده بودند؛ از جمله دکتر دولماژ که در سال ۱۸۵۹ و به‌عنوان سیاح وارد ایران شد و به تدریج زبان فارسی را فراگرفت و تقاضای شغلی در مدرسه طب کرد که مورد قبول واقع گردید. وی سپس به مشهد آمد و بعدها به علت شرکت در معاملات پوست و چرم به مشکلات مالی گرفتار شد.[۵]

 

روایت تاریخ از درمانگاه‌های خارجی

اما وجود این درمانگاه‌ از چشم تاریخ‌نویسان و جهانگردان هم پنهان نمانده است. مثلا؛ گروته، سیاح آلمانی که مقارن انقلاب مشروطیت به ایران آمده از بیمارستان انگلیسی ها در مشهد یاد کرده است. آنتونی وین نیز در مقایسه درمانگاه انگلستان با دارالشفاء نوشته است؛ آستان قدس (در آن زمان) که اصولا موسسه‌ای خیریه بود، هیچ چیز قابل مقایسه‌ای عرضه نمی‌کرد.[۶] کلنل ییت که در سال ۱۸۹۶ م. در مشهد بوده است، وضعیت درمانگاه کنسولگری انگلستان و بیمارانی را که به این بیمارستان وارد می‌شوند، چنین توصیف می‌کند: «پای یک دزد معروف و شریک وی را از قوزک قطع کردند تا دیگر به اعمال نامشروع اقدام نکنند و یا دیگر محکومان دیوان شرع بعد از مجازات و قطع اندامی از بدنشان روی به سوی درمانگاه کنسولگری انگلیس می‌نهادند تا معالجه شوند. موردی را سراغ ندارم که این‌ها به جانب درمانگاه آستانه که ظاهرا باید به مداوای همه مردم از هر قشر و گروهی بپردازد، روان شده باشند.» مولف «سفرنامه خراسان و سیستان» با اشاره به تعداد مراجعه کنندگان به درمانگاه کنسولگری انگلیس در مشهد نوشته است: «تعداد زیادی بیمار، نه تنها از مشهد بلکه از اطراف آن و حتی هرات برای مداوا به درمانگاه کنسولگری انگلیس مراجعه می‌کنند. این درمانگاه را حکومت هندوستان در این ناحیه ایجاد کرده، یک پزشک جراح انگلیسی و یک دستیار هندی در آن به انجام وظیفه مشغولند و در سال نزدیک به ۶۰۰۰ مرد، زن و کودک بیمار مراجعه کننده را می‌پذیرند. در مواقع عدم حضور پزشک انگلیسی در درمانگاه، دستیار هندی وی وظایف او را انجام می‌داد. این درمانگاه خدمات زیادی در زمینه درمان بیماران این ناحیه انجام داده و بسیار مورد توجه مردم است؛ و لذا می‌تواند مثال خوبی از حسن انجام وظیفه دستیاران هندی در این زمینه باشد. این دستیارها در دانشکده‌های پزشکی هندوستان تحصیل کرده و تجربیات خوبی کسب نموده‌اند.»[۷]

 

پزشکانی که اطلاعات مردم را راپورت می‌دادند

کنسولگری از خدمات یک پزشک انگلیسی که خدمات بهداشتی هند را در اختیارش قرار داده بود، با داروخانه و درمانگاهی کوچک که در عین حال برای اهالی مشهد دارو تهیه می‌کرد، استفاده می کرد. اما انگیزه انگلیسی‌ها در این کار کاملا جنبه نوع دوستی نداشت. گذشته از این که از نظر روابط عمومی سودمند بود، پزشکان آن با بسیاری از مردم تماس داشتند و از اسرار آنان آگاه می‌شدند و به کنسولگری اطلاع می‌دادند. این درمانگاه در سال ۱۳۰۲ش. دارای ۱۲ تخت برای مداوای زنان و مردان بود. اواخر دوره قاجار روبه‌روی باغ ملی، کوچه کنسولگری قرار داشت و بیماران را مجانی مداوا می‌کردند[۸]

 

از هرون تا رائو

از سرهنگ دوم هرون به عنوان پزشک کنسولگری بریتانیا در سال ۱۳۰۵ ش. در مشهد یاد شده است.[۹] ضمن این که از سروان پی. سی. داتا پزشک انگلیسی که در آوریل ۱۹۲۱ م. در کنسولگری مشهد حضور داشته نیز در اسناد یاد شده است. حاجی‌داوود، سیاحی که در سال ۱۳۰۵ ش. /۱۹۲۶ م. سفری به شهر مشهد داشته از حضور یک دکتر زرتشتی به نام خانم دمری یاد می کند که درمانگاه را اداره می کرده است. در آن ایام این بیمارستان روزانه ۳۰۰ بیمار را به‌طور مجانی معالجه می‌کند.[۱۰] دکتر شاهین فر در خاطرات پزشکی اش از دکتر ممتاز علیخان و یک داروساز به نام مرسلین اسم برده است که در درمانگاه کنسولگری انگلستان قبل از شهریور ۱۳۲۰ کار می کردند و در محدوده زمانی جنگ جهانی دوم، فعالیت این درمانگاه محدود به مداوای کارمندان کنسولگری شده است که بعد از جنگ تعطیل می شود.[۱۱] اسکراین سرکنسول انگلیس در مشهد نیز مقارن با جنگ جهانی دوم، آخرین پزشک درمانگاه کنسولگری را سرگرد رائو معرفی می کند. اندکی پس از آن، این درمانگاه به فعالیتش پایان می‌دهد: «از جمله پست‌های دیگر که براثر جنگ در سرکنسولگری مشهد حذف شد، پست وابسته بهداشتی بود که معمولا توسط یک کارمند انگلیسی یا هندی اداره می‌شد. آخرین وابسته بهداشتی، سرگرد رائو از جراحان نظامی بود که اندکی پس از ورود ما برای انجام وظایف حادتری راه جنوب را در پیش گرفت.» خلاصه آن که بررسی‌ها نشان می‌دهد، روس‌ها هم به مثابه انگلیسی‌ها مشتاق آن بودند که در کنار کنسولگری‌شان در مشهد، مراکز درمانی نیز داشته باشند. ریشه این اشتیاق به یک رقابت پنهان میان دولت‌های خارجی می‌رسید.

 

منابع:

[۱] محمدی، ذکرا… و محمدی قدرت.(بهار و تابستان۱۳۸۸) ریشه یابی علل حضور پزشکان انگلیسی در ایران عصر قاجار و نقش آن‌ها در مسائل سیاسی، اجتماعی، دینی و علمی آن زمان. فصلنامه تاریخ روابط خارجی. شماره ۳۸ و ۳۹. ص۱۸

[۲] رابینو، لویی (۱۳۶۳). دیپلمات‌ها و کنسول‌های ایران و انگلیس و… ترجمه غلامحسین میرزا صالح. تهران: نشر تاریخ ایران. ص۱۰۷

[۳] نورائی، مرتضی(۱۳۸۶). نقش کارگزاری‌های داخلی وزارت امور خارجه در روابط ایران و بریتانیا(۱۹۲۸-۱۸۹۰/۱۳۴۶-۱۳۰۸ق). تهران: وزارت امور خارجه.ص۷۳-۷۴

[۴] خادمیان، کاظم(۱۳۸۰). فرهنگ جغرافیایی ایران خراسان. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.ص۹۶۵

[۵] الگود، سیریل(۲۵۳۶). تاریخ پزشکی در ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمه باهر فرقانی. تهران: امیرکبیر.ص۵۴۶

[۶] وین، آنتونی (۱۳۸۳) ایران در بازی بزرگ. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: پیکان.ص۱۷۸

[۷] ییت، چارلز ادوارد(۱۳۶۵). سفرنامه خراسان و سیستان، شرح سفر کلنل ییت به ایران و افغانستان در روزگار ناصرالدین شاه، ترجمه قدرت ا… روشنی، زعفرانلو، مهرداد رهبر، تهران: انتشارات یزدان.ص۳۰۹

[۸] – آرشیو تاریخ شفاهی مرکز اسناد آستان قدس رضوی. مصاحبه با دکتر جهانگیر فرخ. ۲۷/۴/۱۳۸۵

[۹] میرزا صالح، غلامحسین(۱۳۸۷). فروپاشی قاجار و برآمدن پهلوی: گزارش کنسولگری‌های انگلیس. تهران: نگاه معاصر.ص۵۷۰

[۱۰] حاجی داوود(۱۳۷۶). سفرنامه حاجی داوود (زائری از بمبئی در مشهد۱۳۰۵ه. ش./۱۹۲۶م) ترجمه حسین رئیس السادات. مشهد: آستان قدس رضوی مؤسسه چاپ و انتشارات.ص۶۷

[۱۱] شاهین فر، محمد (۱۳۸۲). خاطرات پزشکی در مشهد. مشهد: سنبله.ص۱۰۸

منبع:

http://khorasanrazavi.khorasannews.com/newspaper/BlockPrint/184164

 

 

 

(۴۹۴)

تاریخ شفاهی زیارت

غلامرضا آذری خاکستر

 

تاریخ شفاهی یکی از منابع مهم تاریخ نگاری زیارت امام رضا (ع) در مشهد است. آنچه در ادامه می آید گزارشی است کوتاه درباره اهمیت و ابعاد این موضوع.

 

با شهادت امام رضا(ع) و ایجاد بارگاه مقدس و شکل‏ گیری شهر مشهد، زائران و گروه‏های مختلفی به این شهر مهاجرت کرده و مقیم شده ‏اند.  ساختار مذهبی و باورهای مردم بخشی از فرهنگ عامه را تشکیل می‏دهند. که این باورها برگرفته از بینش مذهبی هر گروهی است. در باور عموم مردم حضور در شهری مقدس یک افتخار است‏. مصاحبه با خدام و کارمندان بارگاه رضوی بخشی از طرح‏ تاریخ شفاهی تشکیلات اداری آستان قدس رضوی بود که طی سال‏های گذشته در بخش تاریخ شفاهی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی انجام شده است. بخش قابل توجهی از این مصاحبه ‏ها اختصاص به کرامات امام رضا(ع) داشت. یکی از سخت ‏ترین سئوالات این مصاحبه‏ ها بازگویی خاطرات از کرامات بود. عموماً این سئوال در انتهای مصاحبه و به عنوان آخرین سئوال طرح می‏شد زیرا تجربه نشان داد فضایی که پس از این سئوال به وجود می‏ آمد ادامه مصاحبه را دشوار می‏کرد. اغلب مصاحبه ‏شوندگان به خصوص خدمه حرم در طول مصاحبه به این موضوع می ‏پرداختند و متناوب از کرامات امام رضا(ع) در زندگی شخصی و خانوادگی ‏شان مطالبی را بیان می‏ کردند. عمده مصاحبه‏ هایی که به موضوع کرامات اختصاص داشت مفصل و در چند جلسه ثبت شده اند. بیان این خاطرات بیشتر جنبه تقدس گرفته و بخشی از این مصاحبه ‏ها به خواب‏ها و رویاها اختصاص دارد. در مواردی عنایات امام مهربانی‏ها چندان در زندگی افراد اثرگذار شده که مسیر زندگی آنها را تغییر داده است. تاریخ شفاهی «زیارت» یکی از طرح‌‏های است که تا کنون انجام نشده است. چنین به نظر می‏رسد موضوع زیارت در فرهنگ‏ها و باور‏ها متفاوت است و اهمیت این موضوع موجب می‏شود تا نسبت به ثبت این موضوع اقدام شود.

اهمیت زیارت تا آنجاست که در روایت‏های قدیمی که برخی از مصاحبه‏ شوندگان بازگو می‏کردند. حتی زیارت اشیاء همچون سنگ در باور و عقاید مردم در گذشته وجود داشته است. هریک از گروه ‏هایی که از اقصی نقاط کشورهای اسلامی برای زیارت به مشهد سفر می‏کنند باورها و دیدگاه ‏هایی دارند که ثبت آنها موجب تدوین تاریخ شفاهی زیارت می‏شود. نام‏گذاری مکان ‏هایی به عنوان محل سلام نشان دهنده ارادت زائران به امام رضا(ع) است‏. ورودی شهر مشهد یعنی نقطه‏ ای که گنبد و گلدسته‏ ها نمایان می‏شود به تپه سلام مشهور است. مستندسازی این مفاهیم تلاشی برای ثبت تاریخ زیارت و حفظ فرهنگ شفاهی است‏ که سینه به سینه از گذشتگان به یادگار مانده است.

 

منبع:

کانال تاریخ شفاهی ایران

@oralhistoryiran

 

 

 

(۴۹۵)

اسناد ۹۰۰ ساله در آرشیو آستان قدس رضوی

 

آستان قدس رضوی صاحب یکی از بزرگترین آرشیوهای سندی در جهان است. در این یادداشت به صورت مختصر به اهمیت این اسناد پرداخته شده است.

 

سالم حسین زاده روز سه شنبه با گرامیداشت روز اسناد ملی و میراث مکتوب در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: اسناد، هویت تاریخی کشور است و مراکز آرشیوی کار حفاظت و صیانت از اسناد را برعهده دارند.

وی بیان کرد: مراکز آرشیوی دولتی و خصوصی زیادی در کشور وجود دارد اما مرکز اسناد آستان قدس رضوی که از سال ۱۳۷۶ در حرم مطهر رضوی راه اندازی شده، بزرگترین مرکز آرشیو خصوصی کشور به شمار می رود که قریب ۱۴ میلیون سند را در خود جای داده است.

وی اظهار کرد: مرکز اسناد آستان قدس رضوی آرشیوی ترکیبی شامل اسناد اداری مربوط به آستان قدس و همچنین سندهایی مانند قباله نامه ها، شخصیت نامه ها، احکام دولتی، اسناد شرعی، اسناد دیوانی، اسناد اخوانی و اسناد سلطانی می شود که افراد به سبب موقعیت مذهبی آستان قدس و ارادتی که به ساحت مقدس حضرت رضا (ع) داشته اند، به این مرکز اعطا کرده اند.

سرپرست گروه اسناد سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: قدیم ترین سند موجود در این مرکز مربوط به سال ۵۱۴ هجری قمری می شود که از اسناد اداری آستان قدس در دوران سلجوقی و مربوط به موضوع مالیات شهرهای اسفراین و نیشابور است.

حسین زاده اظهار کرد: سند فقط یک شیء مکتوب نیست بلکه از دیدگاه فعالان بخش آرشیو، به هر شیئی که حاوی اطلاعات دیداری، شنیداری، صوتی، تصویری، مکتوب و غیرمکتوب باشد، سند گفته می شود از این رو تاکنون ۱۳ میلیون و ۴۰ هزار سند مکتوب و غیرمکتوب در این آرشیو گردآوری و در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است.

وی افزود: این اسناد شامل سند کاغذی، عکس، صفحه گرامافون، نوارهای صوتی، نوارهای ریلی، نوارهای ۸ میلیمتری و ۱۶ میلیمتری، نگاتیوها، فیلم ها، نقشه ها، نشریات، فایل های صوتی در خصوص تاریخ شفاهی است.

وی ادامه داد: بیشترین اسناد در آرشیو مذکور مربوط به اسناد اداری سازمان ها و نهادهای وابسته به آستان قدس رضوی است و هر یک از نهادهای وابسته به این آستان موظف هستند، بعد از گذشت ۴۰ سال اسناد اداری خود را برای آرشیو شدن به این مرکز تحویل دهند.

حسین زاده با اشاره به وجود ۱۰۰ هزار قطعه عکس به صورت آنالوگ، اسلاید، فایل دیجیتالی و نگاتیوی در مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: قدیم ترین عکس موجود در این آرشیو، مربوط به سال ۱۳۷۵ هجری قمری است که توسط یک عکاس خارجی از شهر مشهد گرفته شده است.

وی اضافه کرد: همچنین با اجرای پروژه ای در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ۱۲ هزار ساعت مصاحبه شفاهی در باره تاریخ مشهد و خراسان در قالب گفت و گو با شخصیت ها، مطلعان و معتمدان در این مرکز ثبت و ذخیره شده است.

 

منبع: ایرنا

 

 

 

(۴۹۶)

کتاب «تاریخ دارالشفاء آستان قدس رضوی از دوره صفوی تا پایان دوره قاجاریه به روایت اسناد»

 

یکی از فعالیت های خیریه آستان قدس رضوی، بیمارستان و یا دارالشفا آن بوده است. سالم حسین زاده سورشجانی کتابی در اینباره نوشته و توسط دانشگاه آزاد مشهد آن را منتشر کرده است.

 

 

 

 

(۴۹۷)

زلزله مشهد به روایت اسناد دوره صفویه

 

در میان اسناد موجود در آستان قدس رضوی اطلاعات بسیار ارزشمندی موجود است. آنچه در ادامه می آید سندی است از زلزله مخرب مشهد در سال ۱۰۸۴ق. که موجب آسیب به بناهای قدیمی از جمله حمام اغچه شده است.

 

 

منبع: مرکز اسناد استان قدس رضوی و کانال تاریخ شفاهی ایران

@oralhistoryiran

 

 

 

 (۴۹۸)

به پایان رسیدن طرح تاریخ شفاهی «چاپ و نشر در آستان قدس رضوی»

 

چاپ و نشر در آستان قدس رضوی پیشینه مفصلی دارد. برای مستند سازی این تاریخ پروژه تاریخ شفاهی این مسئله آغاز شده بود. این پروژه اخیراً به پایان رسیده است.

 

به گزارش آستان‌نیوز، مجری طرح تاریخ شفاهی چاپ و نشر درآستان قدس رضوی در این باره گفت: این طرح از شهریور ماه ۱۳۹۴ آغاز شده بود و در آن با ۳۰ نفر از افرادی که با موضوع چاپ و نشر در این آستان مقدس مرتبط بودند، در ۴۷ جلسه به مدت ۴۵ ساعت و ۴۴ دقیقه به‌صورت صوتی و تصویری مصاحبه شد.

غلامرضا آذری خاکستر ادامه داد: تدوین اولیه مجموعه گفت‌وگوهای انجام شده در دو جلد شامل یک هزار و ۳۰ صفحه، پس از پیاده‌سازی و تایپ، صورت گرفت، همچنین تعدادی عکس و سند مرتبط با این موضوع، در کنار انجام طرح گردآوری شد.

وی به اهمیت چاپ و نشر و تأثیر آن در ایجاد مراکز فرهنگی و گسترش آن‌ها اشاره کرد و افزود: در قالب انجام این طرح، ضمن ثبت و بررسی زمینه‌های ایجاد و تأسیس مؤسسه چاپ و نشر، به اهداف و رویکردهای آن از بدو تأسیس تاکنون پرداخته شد.

آذری خاکستر ابراز کرد: نقش مؤسسات فرهنگی آستان قدس رضوی، در فرآیند چاپ ونشر موضوع مهمی است که تاکنون برجسته و ثبت ‌نشده است. بنابراین، تلاش شد ضمن مصاحبه با مدیران و مسئولان مرتبط با چاپ و نشر در آستان قدس رضوی، به ثبت تجربیات و تدوین تاریخ شفاهی چاپ و نشر پرداخته شود. همچنین با تحلیل فراز و فرودهای مؤسسه چاپ و نشر، زمینه و بسترهای اهمیت چاپ و نشر در آستان قدس رضوی بررسی شد.

وی با بیان اینکه پیشینه چاپ و نشر در بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) به سال ۱۳۰۵ شمسی می‌رسد، اضافه کرد: آستان قدس رضوی با چاپ سه جلد از فهرست نسخ خطی در این سال وارد عرصه نشر شده است؛ پس ‌از آن، بیشتر نیازهای انتشاراتی این آستان مقدس اعم از چاپ کتاب‌ها یا سایر نشریات توسط چاپ‌خانه‌های شهر مشهد انجام شده است.

این کارشناس اسناد مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی گفت: وجود سفارش‌های مختلف چاپی و توجه به ‌بُعد فرهنگی به‌خصوص چاپ و نشر آثار نفیس و کتاب‌هایی با موضوع سیره ائمه اطهار(ع) و فرهنگ رضوی موجب شد تا پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فکر ایجاد مؤسسه چاپ و انتشارات در آستان قدس شکل بگیرد.

وی با تأکید بر اینکه از سال ۱۳۶۲، نخستین قدم‌ها برای ایجاد این مؤسسه برداشته شد، افزود: نخستین جلسات برای تأسیس چاپ و نشر در منزل دکتر عباس سعیدی و با حضور فعالان فرهنگی آستان قدس رضوی همچون دکتر علی محمد برادران رفیعی، دکتر محمد مهدی رکنی، دکتر ابراهیم شکورزاده، دکتر محمّد مستأجر حقیقی، رمضانعلی شاکری، محمود ناظران‌پور و حمایت‌های تولیت فقید مرحوم آیت الله طبسی صورت گرفت. سپس اساسنامه آن تهیه و مکان اولیه فعالیت آن نیز مشخص شد.

آذری خاکستر تصریح کرد: این طرح با همکاری کارشناسان بخش تاریخ شفاهی آستان قدس رضوی تدوین شد و علاقه‌مندان برای استفاده از منابع اطلاعاتی آن، طبق ضوابط موجود، می‌توانند به مدیریت امور اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مستقر در ساختمان بنیاد پژوهش‌‌های اسلامی واقع در ضلع شرقی دوربرگردان طبرسی حرم مطهر رضوی، مراجعه کنند.

یادآور می‌شود؛ بخش تاریخ شفاهی آستان قدس رضوی، یکی از غنی‌ترین مراکز تاریخ شفاهی کشور است که به بررسی موضوعاتی مانند تاریخ سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و اداری شهر مشهد، تاریخ شفاهی جنگ ایران و عراق و تاریخ شفاهی شهرستان‌های استان خراسان رضوی و مناطق و روستاهای مشهد در قالب پروژه‌های مختلف می‌پردازد.

 

منبع: کانال تاریخ شفاهی ایران

@oralhistoryiran

 

 

 

(۴۹۹)

تاریخ شفاهی بازسازی هویزه

غلامرضا آذری خاکستر

 

آستان قدس رضوی در دوره ای بازسازی شهر هویزه که در جریان جنگ ایران و عراق تخریب شده بود را بر عهده داشت. آنچه در ادامه می آید گزارش گفتگوها با دست اندرکاران این بازسازی است.

 

اگر تاریخ شفاهی را روش نوین  برای جمع آوری، حفظ و نگهداری خاطرات، زندگینامه ها، رسوم، فولکلور و کلاً اطلاعات ثبت شده متنوع که از طریق مصاحبه با افراد صاحبنظر، اندیشمندان و بعضاً عموم در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بدانیم، تاریخ شفاهی بازسازی هویزه هم جمع آوری خاطرات و مشاهدات افرادی است که در بازسازی منطقه هویزه فعالیت داشته اند. تاریخ شفاهی بازسازی هویزه نگاهی جدید به مقوله تاریخ شفاهی جنگ است از این جهت که بحث بازسازی تاکنون در حاشیه بوده است و کمتر به این موضوع پرداخته شده است. بنابراین با ثبت خاطرات بازسازی هویزه به جریان بازسازی از زبان دست اندرکاران، بخصوص مشکلات بازسازی در سال ۱۳۶۱ پرداخته شده است. در کنار مصاحبه های انجام شده بخش عظیمی از اسناد هویزه می تواند سند گویایی از خدمات آستان قدس رضوی در منطقه هویزه باشد. تاریخ شفاهی با ثبت وقایع و تحولات انجام شده در نیم قرن اخیر نقش مهمی درهویت بخشی به مطالعات شهری داشته است. در طرح تاریخ شفاهی بازسازی هویزه تلاش شده است تا با مطالعه و مصاحبه پیرامون تاریخ شفاهی بازسازی هویزه به مسائل هویت بخش در ایجاد شهر جدید هویزه تاکید شود. تاسیس شهری جدید با رویکرد به مبانی هویت بخش به شهری جدید یکی از مسائلی بوده است که مسئولان طرح بازسازی هویزه مورد نظر داشته اند. نگهداری قسمتی از هویزه قدیم جهت یادآوری در اذهان یکی از اقداماتی بوده است که مسئولان هویزه بخشی از خرابی های هویزه را به یادگار نگه داشته تا پیوندی باشد بین نسل کنونی همچنین در تاریخ جنگ بماند. دیگر اینکه با تاسیس حوزه علمیه در شهر جدید که سابقه تاریخی داشته است نمادهای هویتی شهر را بازسازی کرده اند. بخش تاریخ شفاهی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکزاسناد استان قدس رضوی با ۷۰ نفر از افرادی که دربازسازی هویزه مشارکت داشته اند مصاحبه هایی انجام داده است. در نتیجه حدود ۱۱۳ ساعت مصاحبه انجام شده است.

منبع: کانال تاریخ شفاهی ایران @oralhistoryiran

 

(۵۰۰)

کتاب «نشانی از مشهد قدیم در گذر اسناد تاریخی»

 

اسناد تاریخی نقش مهمی در تدوین تاریخ شهر مشهد دارد. دو پژوهشگر استاد تاریخی مشهد قدیم را بررسی کرده و آن را در قالب کتابی توسط آستان قدس رضوی منتشر کرده اند.