عبدالله بن حسین تستری معروف به ملا عبدالله شوشتری (درگذشته ۱۰۲۱ق)، از علمای برجسته دوره صفوی و معاصر شاه عباس کبیر (حکومت: ۹۹۶-۱۰۳۸ق) است که مدرسه ملا عبدالله اصفهان در ضلع شمالی میدان نقش جهان را به جهت تدریس وی ساخته است. او شاگرد علمای بزرگی همچون مقدّس اردبیلی (درگذشته ۹۹۳ق) و نعمهالله بن احمد بن خاتون عاملی بوده است و علمای برجسته‌ای همچون سید مصطفی حسینی تفرشی صاحب نقد الرجال و ملا محمدتقی مجلسی از شاگردان وی بوده‌اند.[۱]

ملا عبدالله شوشتری سفری به جبل عامل داشته و چندی در برخی از روستاهای این منطقه اقامت گزیده که به نظر می‌رسد این سفر، حتی از دید علمای دوره صفوی که شرح حال وی را نگاشته‌اند، همچون شیخ حرّ عاملی، میرزا عبدالله افندی و حتی شاگردش تفرشی پنهان مانده است؛ یا اینکه لااقل به این سفر اشاره نکرده‌اند.[۲] اگرچه در اجازه‌ای که احمد بن نعمهالله بن خاتون عاملی به وی داده و علامه مجلسی متن آن را نقل کرده، آمده است که ملا عبدالله پس از سفر حج خود به روستای عیناثا در جبل عامل ـ زادگاه ابن خاتون عاملی ـ آمده و از وی درخواست اجازه کرده است.[۳]

اما نکته مهم در ارتباط با سفر ملا عبدالله تستری به جبل عامل، وجود دو مجموعه رجالی است که به خط وی، در سال‌های ۹۸۷-۹۸۸ق در روستاهای این منطقه کتابت شده است و این هر دو مجموعه، در کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی نگهداری می‌شود.

مجموعه نخست، به شماره ۶۹۳۹، شامل فهرست شیخ طوسی (برگ ۱پ ـ ۵۱ر) و فهرست منتجب‌الدین رازی (برگ ۵۱پ ـ ۷۰پ) است که کتاب اول به خط نستعلیق و به قلم ملا عبدالله شوشتری، در روستای عیناثا در دهه سوم ماه ربیع الثانی سال ۹۸۷ق کتابت شده است.[۴] کتاب دوم نیز بخش آغازین آن به خط نستعلیق و به قلم ملا عبدالله شوشتری، و بخش پایانی آن به خط نسخ و به قلم علی بن یونس کتابت شده و کاتب (علی بن یونس)، در پایان آن اشاره کرده است که این کتاب را از روی دست‌خط نعمهالله بن خاتون عاملی و ملا عبدالله شوشتری استنساخ کرده و ابن خاتون، در جبل عامل به ملا عبدالله شوشتری اجازه روایت داده است.[۵] در ادامه نیز، یک بار دیگر فهرست منتجب‌الدین رازی، به خط نسخ، در دوم جمادی‌الاولی ۱۱۱۰ق استنساخ شده است.

مجموعه دوم، به شماره ۱۳۲۳۴، نسخه خطی نفیسی است که شامل چهار متن رجالی مهم شیعه است که همه آنها در سال ۹۸۸ کتابت شده‌اند و به ترتیب عبارت‌اند از: رجال نجاشی، اختیار معرفه الرجال شیخ طوسی، رجال ابن غضائری و رجال شیخ طوسی (شامل اصحاب امام کاظم (ع) تا امام هادی (ع) ). محل کتابت همه رساله‌های این مجموعه روستای مشهور «جبع» (جباع کنونی)، زادگاه شهید ثانی و حسین بن عبدالصمد (پدر شیخ بهائی) است که در فهرست نسخ خطی کتابخانه، به اشتباه «حیع» خوانده و ضبط شده است.[۶] گفتنی است نسخه رجال نجاشی در این مجموعه، از روی نسخه‌ای به خط ابن طاووس، و آن هم از روی نسخه‌ای به خط ابن ادریس کتابت شده است.

منتشر شده در: «نویافته‌هایی از تاریخ و میراث (۲)»، میراث شهاب، ش۹۱، بهار ۱۳۹۷، ص۵۳-۵۴.

[۱] ریاض العلماء، ج۳، ص۱۹۵-۱۹۶.

[۲] نقد الرجال، ج۳، ص۹۹؛ امل الآمل، ج۲، ص۱۵۹-۱۶۰؛ ریاض العلماء، همانجا.

[۳] بحار الانوار، ج۱۰۶، ص۸۸-۸۹.

[۴] بنگرید: فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیهالله‌العظمی نجفی مرعشی، سید احمد حسینی، ج۱۸، ص۱۲۶.

[۵] «نقله العبد النحیف الضعیف علی بن یونس من خط الشیخ الفاضل الکامل نعمه الله بن احمد بن خاتون برسم الشیخ الفاصل والحبر الفاضل الامجد الاوحد ملا عبدالله بن حسین التستری غفر عنه آمین. وقد أجاز لی وأنا عبد الله بن حسین الشوشتری الشیخ الجلیل نعمه الله بن خاتون المذکور جمیع ما صحّ له روایته فی جبل عامله …»

[۶] بنگرید: فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه بزرگ حضرت آیهالله العظمی مرعشی نجفی، سید محمود مرعشی نجفی با همکاری میر محمود موسوی، ج۳۳، ص۴۴۲-۴۴۶.