تازهها و پارههایی در مطالعات فرهنگ رضوی (۴۰۰-۳۵۱)
به کوشش پیمان اسحاقی
فرهنگ رضوی را در مختصرترین بیان میتوان بروزات مختلف مادی و غیرمادی مرتبط با امام رضا علیهالسلام در فرهنگ ایران، خاورمیانه، شبهقاره هند و آسیای میانه تعریف کرد. این فرهنگ خود را در گونههای بیشماری از امور نشان داده و در ساحتهای مختلفی چون تاریخ، هنر، ادبیات، معماری، فرهنگعامه و اندیشه نفوذی مادی و غیرمادی پیدا کرده است. بهاینترتیب، پژوهش درباره این بروزات که از این پسازآن به «فرهنگ رضوی» تعبیر میکنیم، مستلزم مراجعه به طیف وسیعی از دادههای فرهنگی در زمینههای یادشده است. در این رشته نوشتارها، بر آنم که ابعاد مختلف «فرهنگ رضوی» را از متون مختلف جمعآوری کنم و در اختیار پژوهشگران قرار دهم. این متون میتوانند مدخل دانشنامهای، مقاله، کتاب، مجموعه مقاله، پایاننامه، طرح پژوهشی، صدا، تمبر، پوستر، نقشه، اسلاید، مصاحبه، عکس، فیلم، سند، نسخه خطی، سند، تاریخ شفاهی، شعر، داستان، یادداشت و هر دادهای باشد که به نحوی از انحاء بتواند به پژوهشگران برای شناخت بیشتر از این فرهنگ یاری برساند. بهاینترتیب مطالبی که در اینجا در قالب تازهها و پارههایی ارائه میشود را میتوان بهعنوان مواد خام پژوهشهای بیشتر درباره ابعاد مختلف فرهنگ رضوی در نظر گرفت. تلاش من در اینجا این است که مطالبی که تاکنون کمتر در پژوهشهای مربوط به فرهنگ رضوی در نظر گرفتهشده را جمعآوری کنم. همچنین بنابراین است که هر یک از موارد ارائهشده، با ارجاع کامل نقل شوند، اما درصورتیکه ارجاع به مطلبی ناموجود بود و یا مطلبی کاملاً مشهور باشد، از ارائه ارجاع صرفنظر میشود. رسمالخط مطالب نیز عموماً تغییر داده نشده است. خوانندگان محترم هم درصورتیکه به اثری در این زمینه دسترسی دارند، خصوصاً آثاری که احتمالاً نویسنده این مطلب از آن بیاطلاع است، باعث سپاس خواهد بود که آن را بهوسیله این ای میل در اختیار نویسنده قرار دهند. برای دریافت فایل ورد این پنجاه گانه این لینک و یا این لینک مراجعه کنید. در پایان لازم به ذکر است که نقل این مطلب در اینجا به معنای لزوماً صحیح بودن آنها نیست.
برای مشاهده پنجاهگانه ها به این لینک مراجعه کنید.
https://tumarandishe.ir/fa/note-author/razavi/
فهرست محتویات:
- کاتارینا مولر و نگارش پایاننامه درباره زیارت حرم امام رضا (ع)
- قرائت و سماع صحیفه الرضا (ع) در کنار مقبره شیخ احمد جام
- بررسی سابقهی تکریم مراجعان در کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی، سید مهدی سید قطبی و جواد قاسمی زاده
- تخمیسی از سروده نجومی خراسانی درباره امام رضا (ع)
- قرآن کریم به خط منسوب به امام رضا (ع)، در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران
- بررسی سیر آموزش مراجعان درکتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی، مرتضی شکیبای و فاطمه صحرایی
- کارت پستالی با تصویرهایی از مشهد و حرم امام رضا (ع)
- قرآن کریم به خط منسوب به امام رضا (ع) در آستان قدس رضوی، مشهد
- نگاهی به خدمات تحویل مدرک در اداره مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، حسن علی فریدونی و مریم زبردست
- نقاشی قیام مسجد گوهرشاد از حسن روح الامین
- اهدای کتابی از سوی شیخ عبدالله مامقانی به کتابخانه آستان قدس رضوی
- قرآن کریم به خط منسوب به امام رضا (ع) در آستان قدس رضوی، مشهد
- زیارت حرم امام رضا (ع) به روایت افشین مولوی
- تاریخچهی مدیریت امور اسناد و مطبوعات کتابخانهی آستان قدس رضوی، زهرا طلایی و الهه محبوب
- صحیفه الرضا به روایت ابوالعلاء همدانی (م ۵۶۹ق)
- قرآن کریم منسوب به خط امام رضا (ع) در موزه ملی ایران، تهران
- تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی بخش اول: از آغاز تا انقلاب اسلامی، حشمت کفیلی
- سروده ای از فهمی استرابادی درباره امام رضا (ع) در قرن پنجم هجری
- پیشینه و روند نمایهسازی در سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با تکیهبر نمایهسازی اسناد، سعیده جلالیان
- زیارت امام رضا (ع) و انگیزه بازگشت ایرانیان از خارج از کشور
- رساله درباره امام رضا (ع) از اردکانی یزدی
- تایپوگرافی با موضوع امام رضا (ع) اثر مسعود نجابتی
- گزارشی از روزنامه تلگراف انگلستان درباره ورود یک سگ به حرم امام رضا (ع)
- احساس گناه روس ها: گفتاری از نیما حسینی درباره حمله روس ها به حرم امام رضا (ع)
- مدیریت ارتباط و اطلاعرسانی به مخاطبان موزه آستان قدس رضوی در بستر فضای مجازی، مهدی طاهری
- یک طراحی دیجیتال درباره امام رضا (ع) توسط کوفی گلچین و فرهود مقدم
- سرانجام مقصرین آستانه در واقعه به توپ بستن حرم رضوى بر پایه اسناد ( ۱۳۳۰ ق)، محمدرضا قصابیان
- چاووش خوانی های رضوی به روایت سید علیرضا هاشمی رضوی
- انتشار کتاب «گلیچین مقاله های نامه آستان قدس»
۳۸۰. بررسی سیر شیوهی انتخاب کتاب در کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی، فاطمه صحرایی و بتول امیرپور
- خوشنویسی نام امام رضا (ع) به کوفی بنائی توسط حمیدرضا کشاورزی
- انتشار کتاب «مسجد گوهرشاد در آینه هنر»
- درباره نامه آستان قدس
- از عید سلطانی تا عید نوروز؛ مراسم سال نو در حرم مطهر امام رضا (ع) به روایت تاریخ، غلامرضا آذری خاکستر
- تاریخچه شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی ۲ بخش دوم: مقدمه ای بر جریان تحوّل در موزه ها، پس از انقلاب اسلامی، حشمت کفیلی
- خط نقاشی با موضوع امام رضا (ع) اثر غفار قنبرپور
- انتشار دو کتاب درباره مدرسان، متولیان و نائب التولیه های آستان قدس رضوی
- سروده ای از ریاضی یزدی درباره امام رضا (ع)
- وقتی اجرای طرح کلاه پهلوی و اتحاد لباس در مشهد به محل منازعه مردم و حکومت تبدیل شد: ماموران قیچی به دست دنباله لباسهای مردم را می بریدند، غلامرضا آذری خاکستر
- ماجرای سیل ویرانگری که ۶۸ سال پیش، بخشی از محلات قدیمی مشهد را نابود کرد، شهر را آب برد!، غلامرضا آذری خاکستر
- بررسی تطبیقی میزان آشنایی کتابداران آستان قدس رضوی با مؤلفههای وب تعاملی و وب معنایی، فاطمه زارعی شاندیز، انیس میری و اعظم افسری
- خوشنویسی درباره امام رضا (ع) از مسعود نجابتی
- نشستی با موضوع بازخوانی واقعه هجوم رژیم پهلوی به انقلابیون در حرم مطهر رضوی
- روایت های قدیمی از کوه سنگی، غلامرضا آذری خاکستر
- پهلوانان هیئتدار، غلامرضا آذری خاکستر
- بررسی رابط کاربر خدمات میز مرجع مجازی (پرسش از کتابدار)؛ کتابخانههای خارج از کشور و ارائه الگوی پیشنهادی برای کتابخانه دیجیتال آستان قدس، مریم زبردست و عباس مرجانی
- نگاهی به اشغال خراسان توسط متفقین: بازخوانی تاریخ یک تهاجم، غلامرضا آذری خاکستر
- مروری بر تاریخچه ورود صنعت چاپ به مشهد: قصه سرب و کاغذ، غلامرضا آذری خاکستر
- مروری بر تاریخچه تاسیس اولین آموزشگاههای پرستاری در مشهد، از بیماردار تا پرستار، غلامرضا آذری خاکستر
- موزه آستان قدس رضوی: از اندیشه تأسیس تا افتتاح، سید مهدی سید قطبی و علی سوزنچی کاشانی
(۳۵۱)
کاتارینا مولر و نگارش پایاننامه درباره زیارت حرم امام رضا (ع)
| کاتارینا مولر دانشجوی دوره کارشناسی ارشد در دانشگاه توبینگن آلمان، پایان نامه خود را در موضوع زیارت امام رضا (ع) انتخاب کرده است. |
برای مشاهده کلیپی درباره پژوهش او به این لینک ها مراجعه کنید:
https://www.youtube.com/watch?v=_SRMznah9wY
(۳۵۲)
قرائت و سماع صحیفه الرضا (ع) در کنار مقبره شیخ احمد جام
| صحیفه الرضا (ع) یکی از آثار منسوب به امام رضا (ع) است. شواهدی از استفاده از این کتاب در دوره های مختلف تاریخی وجود دارد. آنچه در ادامه می آید گزارشی درباره یکی از این استفاده هاست. |
در آغاز حداقل دو نسخه از کتاب صحیفه الرضا که در اختیار نگارنده بود با یک طریق دیگر خراسانی این کتاب آشنا می شویم. این طریق در آغاز نسخه ای از صحیفه الرضا در مدرسه صدر بازار شماره ۶۶۱ آمده است. کاتب آن محمد بن عبدالحی بن علی بن عبدالحی بن عطاء الله کوره سرخی حسینی استرآبادی طبسی در ۲۰ جمادی الاول ۹۰۰ق از کتاب آن فراغت نموده است.
«بسم الله الرحمن الرحیم. ربّ یسر و تمم بالخیر. الحمدالله رب العالمین حق حمده و الصلوه و السلام علی محمد رسوله و عبده و علی آله و اصحابه من بعده. اخبرنا شیخنا و مخدومنا شیخ شیوخ الطریقه کاشف اسرار الحقیقه اسوه المحدثین قطب الحق و المله و الدین تاج قمم اعیان جمیع العالمین ابونصر یحیی بن الصدر العلامه قدوه مشایخ زمانه و اعجاز الکلام آیه(؟) فی شانه تاج الحق و الدین ابی الفضل محمود بن الاوحد الحاکم بن ابی القاسم بن ابی بکر البوزجانی الجامی قدس الله روحه و زاد فی … القدس فتحه و متوحه(؟) و سقی اسلافه الاشراف من جام انعامه …الالطاف باحادیث صحیفه اهل البیت رضی الله عنهم، قال اخبرنی والدی شیخ شیوخ الاسلام صاحب الکشف و الالهام تاج الحق و الدین ابوالفضل المذکور زاده الله نورا… نوراجازه و شیخ شیوخ الاسلام …الملوک و السلاطین مربی ارباب الصدق و الیقین شهاب الحق و الدین اسماعیل بن الشیخ الامام ربانی …و امامها قطب المله و الدین ابی الفتح محمد بن شیخ الاسلام شمس الدین المطفر(کذا و الصحیح المطهر){احتمالا در اینجا افتادگی «بن») شیخ شیوخ العالم احمد بن ابی الحسن النامقی …الجامی اشتهارا(؟) باحادیث صحیفه اهل البیت بقراءتی علیه تجاه مشهد جده (؟) شیخ الاسلام احمد بن ابی الحسن النامقی بجام قدس سره فی یوم الاحد التاسع و العشرین من شهر الله الاصم رجب سنه احدی و ثلثین و سبعمائه قال اخبرنا السید الشریف المرتضی(؟) برهان الدین صاحب الاسانید العالیه ابوالوفاء ابراهیم بن عبدالله بن عبدالله المزنی الحسین قراءه علیه بمشهد شیخ الاسلام احمد بن ابی الحسن النامقی المدفون بجام قدس سره بمزید الاکرام فی آخر رمضان سنه ست و ستین و ستمائه قال اخبرنا الامام القاضی ابوالفضل محمود بن المظفر محمود الکرمانی یعرف بقوام الدین فی سلخ شوال سنه ست و خمسین و ست مائه، مرات علیه بکرمان فی داره، قال اخبرنا الامام العالم ابوالقاسم عبدالکریم بن علی البسطامی والده قال اخبرنا الامام اوحد الدین ابوبکر بن احمد بن محمد بن النصر الکهنسالار قال قراتُ علی والدی رحمه الله قال اخبرنا الادیب ابونصر محمد البیرجندی(؟؟) قال اخبرنا الفقیه ابوالمظفر محمد بن احمد التمیمی قال اخبرنا الشیخ ابوعبدالله محمد بن احمد الشیر… ،قال اخبرنا ابوبکر محمد بن جعفر {بن} الحسین البغدادی قال حدثنا ابوالقاسم عبدالله بن احمد بن علی (کذا و الصحیح عامر) الطائی بواسط عبدالله(؟){در نسخه مجلس: عن ابیه} سنه ستین و مائتین عن علی بن موسی الرضا امام المتقین و قدوه اسباط سید المرسلین سنه اربع و تسعین و مائه مما اورده فی مولفه المعنون بصحیفه اهل البیت قال ……»
همچنین این طریق به طور ناقص در ابتدا نسخه صحیفه الرضا کتابخانه مجلس شماره ۴۵۳۰ آمده است.
راویان این طریق:
قرائت صحیح نام و شناسایی برخی از این راویان برای نگارنده میسر نشد
۱-۲: قطب الدین ابونصر یحیی بن تاج الدین ابی الفضل محمود بن الاوحد حاکم بن ابی القاسم الجامی النیشابوری و پدرش. ابن فوطی (م ۷۲۳) درباره او می نویسد: «شیخ خراسان. من اعیان اولاد المشایخ الاعیان الاعلام بنیسابور و جام، صاححب الروایات العالیه و الاخلاق، المشتهر بالمعانی و الفضائل بخراسان و العراق، قدم بغداد حاجا غیره مره و قدمها فی شهر رمضان سنه عشرین و سبعمائه و نزل فی رباط مولانا الحکیم نورالدین عبدالرحمن بن عمر الجعفری الطیاری بمحله الصاغه من محال دارالخلافه، و قد تقدم ذکر والده شیخنا تاج الدین ابی الفضل محمود و عقد مولانا شیخ …مجلس التذکیر بجامع الخلیفه و بالرباط النوری فی کل یوم اثنین و خمسین و حضرته و سمعت من لفظه الاحادیث المستخرجه من کتاب مفتاح النجاه …»(مجمع الاداب ج ۳، ص ۴۵۱-۴۵۲)
۳: اسماعیل بن ابوالفتح محمد بن احمد بن ابی الحسن نامقی. این شخص از نوادگان شیخ احمد جام () است. ابونصر یحیی در ماه رجب ۷۳۱ق در کنار مقبره شیخ احمد جام، صحیفه الرضا را بر وی قرائت کرده است؛ و خودش هم در ماه رمضان ۶۶۶ق در همین مکان، صحیفه را بر ابوالوفاء ابراهیم بن عبدالله قرائت کرده است. ابن فوطی از فردی به نام «قطب الدین ابوالفتح محمد بن المطهر بن شیخ احمد الجامی، من ااکابر مشایخ خراسان»(مجمع الاداب، ج ۳، ص ۴۳۵) نام برده که ظاهرا پدر این راوی است.
- ابوالوفاء ابراهیم بن عبدالله بن عبدالله المزنی الحسین
- قوام الدین ابوالفضل محمود بن المظفر محمود الکرمانی
- ابوالقاسم عبدالکریم بن علی البسطامی. ظاهرا منظور ابوالقاسم عبدالکریم بن علی بن عبدالکریم البسطامی الکرمانی، فقیه شافعی مذهب است. ابن الدبیثی (م ۶۳۷) بر او قرائت کرده است (ذیل تاریخ بغداد، ج ۴، ص ۲۱۰)
۷-۸. اوحد الدین ابوبکر بن احمد بن محمد بن النصر الکهنسالار
- ابونصر محمد البیرجندی(؟؟(
- ابوالمظفر محمد بن احمد التمیمی
- ابوعبدالله محمد بن احمد الشیر…(؟(
- ابوبکر محمد بن جعفر {بن(؟)} الحسین البغدادی
صحیفه الرضا مجموعه احادیثی است که عبدالله بن احمد بن عامر از پدرش از امام رضا(ع) و ایشان به واسطه امامان قبلی(ع) از پیامبر اکرم (ص) روایت کرده است. نکته جالب آنکه این کتاب در میان شیعیان امامی، زیدی و اهل سنت به طرق مختلف روایت و تداول داشته است. نسخه های این کتاب بر اساس طرق و اسانید مختلف آن اختلافاتی در تعداد احادیث و بعضا متن احادیث دارند. طریق مشهور این کتاب از طریق طبرسی است که بسیاری از نسخه های این کتاب با نام او شروع می شود. این کتاب با تحقیق محمدمهدی نجف در ۱۴۰۶ق منتشر شده است. محقق کتاب در مقدمه با استفاده از نسخه ها و اجازاتی که در اختیار داشته، دوازده طریق به این کتاب را آورده است. این اسناد ما را با مناطق و محافل علمی که در آن رواج داشته آشنا می کند. در ادامه از چند طریق مشهور کتاب نام برده شده و نمونه نسخه های آن خواهد آمد.
- طریق مشهور و بیشتر متداول این کتاب بر اساس روایت عالم امامی فضل بن حسن طبرسی (م ۵۴۸) است، که بر اساس روایت راویان خراسانی- نیشابوری است.
نسخه های صحیفه الرضا به روایت طبرسی در میان زیدیه یمن نیز تداول داشته است.
- طریق صدر الدین ابراهیم بن حمویه (م ۷۲۲) از ابن عساکر
احمد بن هبه الله مشهور به ابن عساکر دمشقی (۶۱۴-۶۹۹) از راویان صحیفه الرضا(ع) بوده است. طریق او همان طریق مشهور خراسانی – نیشابوری است که به عبد الله بن احمد بن عامر می رسد. صدر الدین ابراهیم حموئی در یازدهم ربیع الاول ۶۹۵ق از ابن عساکر صحیفه را روایت کرده است. حداقل از سه طریق زیر با این روایت صحیفه الرضا آشنا هستیم.
طریق عبدالعلی بن عبدالحمید سبزواری از جلال الدین محمد بن عبد الله القائنی از ابراهیم بن القطاع الطبسی از تاج الدین علی ترکه کرمانی از غیاث الدین هبه الله بن یوسف حموئی از جدش صدرالدین حموئی …. (ریاض العلماء ج۴، ص ۳۵۳؛ صحیفه الرضا، کتابخانه مجلس ش ۶۵۲۸؛ صحیفه الرضا، کتابخانه ملی ش ۲۰۱۳۷ روایت محمد بن علی جرجانی از عبدالعلی سبزواری ….؛ صحیفه الرضا،، کتابخانه گلپایگانی قم ش ۴/۲۱۰۴)
طریق ملا حسین بن علی الواعظ کاشفی سبزواری (م ۹۱۰) از پدرش از محمد بن عبد الله از تاج الدین ابراهیم بن قطاع طبسی از تاج الدین علی ترکه کرمانی از غیاث الدین هبه الله از جدش صدرالدین حموئی …. (این طریق در نسخه صحیفه الرضا در مسجد اعظم قم آمده است)
طریق طاهر بن محمد الراونیزی از یوسف بن عبدالواحد الحموئی از غیاث الدین هبه الله حموئی از جدش صدرالدین حموئی ….. (ریاض العلماء، ج ۴، ص ۳۵۱)
صدر الدین حموئی از طریق متفاوت دیگر مسند الرضا را روایت کرده که به روایت داود بن سلیمان غازی از امام رضا (ع) می رسد. این طریق در آغاز نسخه ای از این کتاب در کتابخانه علامه طباطبائی شیراز شماره ۱۷۰۷ آمده است که جناب آقای محمد برکت آن را تحقیق و منتشر نموده است.
- طریق ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن حمزه بن ابی النجم
قاضی محمد بن عبد الله ابن ابی النجم، عالم زیدی مذهب. وی در زمان امام زیدی المنصور بالله، حاکم صعده بود. و صحیفه الرضا را از طریق پدرش به اسناد او روایت کرده است (طبقات اعلام الزیدیه، ص ۹۹۸). در این طریق حسین بن حسن بن زید جرجانی در استرآباد در خانقاه علویه رودبار در سال ۴۶۷ق، صحیفه را روایت کرده و او نیز از ابراهیم بن احمد الاسرائیلی الابیوردی در سال ۴۲۲ق در مکه سماع کرده است.
زیدیه از چند طریق با صحیفه الرضا آشنا بودند. در آغاز برخی از نسخه های زیدی اسناد روایت کتاب به طریق ابن عساکر می رسد.
منبع: کانال تلگرامی کتابدار به آدرس https://t.me/libmazaheb
در این آدرس همچنین فایل آثار ذکر شده در بالا موجود است. نگاه کنید به:
(۳۵۳)
بررسی سابقهی تکریم مراجعان در کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی
سید مهدی سید قطبی و جواد قاسمی زاده
| کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی یکی از مهم ترین کتابخانه های کشور و یکی از اجزای اصلی آستان قدس رضوی است. مولفین این مقاله با استفاده از دانش مدیریت، درباره این مسئله پژوهشی انجام داده اند. |
چکیده:
اصل تکریم، یکی از اصول انکارناپذیری که سیطرهی آن در همهی ابعاد زندگی بشری جاری است و میتوان آن را ضامن دوام و بقاء روابط فردی و اجتماعی دانست (معادی، ۱۳۸۳). امروزه سازمانهای مختلف فعال در سطح یک کشور یا جهان، بخش زیادی از نیرو و بودجه خود را صرف چگونگی تکریم در ارائهی خدمات به مشتریان مینمایند. بخش بزرگی از موفقیت یا شکست مأموریت و اهداف سازمانها به چگونگی برنامهریزی در موضوع «تکریم» است. سازمانها با توجه به تجاری و غیرتجاری بودن، رویکردهای متفاوتی به تکریم اربابرجوع دارند. سازمانهای تجاری با توجه به هدفشان مبنی بر کسب درآمد، تلاش مینمایند با خدماتی که ارائه میکنند نهتنها رقبا را حذف بلکه سود بیشتری هم به دست آورند؛ اما سازمانهای غیرتجاری با توجه به ماهیت ارائهی خدمات رایگان، موقعیت چالشبرانگیزی دارند. ازیکطرف باید تکریم اربابرجوع را بهجا آورند و از طرف دیگر با بودجه مشخصی مواجه هستند. کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی ازجمله مهمترین سازمانهایی هستند که بهطور غیرانتفاعی به ارائهی خدمات مهم برای جامعه مشغولاند. نظریهی تکریم مراجعان در کتابخانهها یک امر اجتنابناپذیر بوده و بسیاری از ادارهها و سازمانها برای راضی نگهداشتن اربابرجوع خود این مسئله را بسیار مهم تلقی نموده و به آن به دیدهی دیگری نگاه میکنند. این در حالی است که رضایت اربابرجوع، هدف اصلی فرهنگ کتابداری است و مدیریت و کارکنان، انرژی و فعالیتهای خود را در جهت نیل به هدف مذکور هدایت میکنند (واینگاند، ۱۳۸۴).
مشخصات منبع شناختی: سید مهدی سید قطبی، جواد قاسمی زاده. «بررسی سابقهی تکریم مراجعان در کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی». شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال ۸، شماره ۳۲-۳۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۵، ۱-۲۲.
برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44389.html
(۳۵۴)
تخمیسی از سروده نجومی خراسانی درباره امام رضا (ع)
| سرایش اشعار درباره امام رضا (ع) در دوره اخیر رونق بسیار یافته است. یکی از این سروده ها از نجومی خراسانی است. آنچه در ادامه می آید تخمیسی درباره امام رضا (ع) با استفاده از سروده نجومی خراسانی است که توسط جواد هاشمی (تربت) سروده شده است. |
عشّاق چون به کعبهی وصل تو رو کنند
از خاک کوی تو طلب آبرو کنند
با تو ز روی مهر و وفا گفتوگو کنند
«کنعانیان اگر گل کوی تو بو کنند
کمتر هوای گلشن مصر، آرزو کنند»
تا چهرهات ز پرده برون گشت بیحجاب
شد محو و ماتِ روی نکوی تو شیخ و شاب
از روی ماه خویش چو برداشتی نقاب
«از دیدن رخ تو منوّر شد آفتاب
آنان که منکرند بگو روبرو کنند»
هر صبحدم که سر کشد از آسمان، شفق
بر سر نهند خلق ز نورت طبق طبق
در دفتر زمانه نوشته به هر ورق
«طاعات، بیولای تو نبْوَد قبول حق
صد بار اگر به چشمهی زمزم وضو کنند»
آنان که گل ز گلشن عشق تو چیدهاند
روشنضمیر همچو فروغ سپیدهاند
نور خدا ز جلوه روی تو دیدهاند
«آنان که در جوار رضا آرمیدهاند
کفران نعمت است، بهشت آرزو کنند»
منبع:
کانال تلگرامی جواد هاشمی (تربت)
@javadhashemi_torbat
(۳۵۵)
قرآن کریم به خط منسوب به امام رضا (ع)، در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران
| در سرزمینهای اسلامی و مخصوصاً ایران قرآنهای زیادی به خط منسوب به امام رضا (ع) به چشم میخورد. در این جان تصویری از این قرآن را ملاحظه میکنید. |
منبع: کانال تلگرامی بساتین به آدرس
@manuscript
(۳۵۶)
بررسی سیر آموزش مراجعان درکتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی
مرتضی شکیبای و فاطمه صحرایی
| کتابخانه مرکزی آستان قدس یکی از بخش های مهم این آستان به شمار می رود. در این مقاله دو مولف به بررسی یکی از مسائل این کتابخانه با رویکرد مدیریتی پرداخته اند. |
چکیده
در این مقاله که به شیوهی توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس اسناد و مدارک موجود انجامشده، سوابق آموزشی مراجعان در کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی در دورهی بعد از انقلاب اسلامی موردبررسی قرارگرفته و بر اساس نتیجههای بهدستآمده راهکارها و پیشنهادهایی برای توسعهی نقش آموزشی کتابخانه ارائهشده است.
منبع: مرتضی شکیبای، فاطمه صحرایی. “بررسی سیر آموزش مراجعان درکتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی”، شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال ۸، شماره ۳۲-۳۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۵، ۱۳۹۵، ۱-۱۲.
برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44387.html
(۳۵۷)
کارت پستالی با تصویرهایی از مشهد و حرم امام رضا (ع)
| با ورود صنعت چاپ به ایران و عرصه کارت پستال، در مواردی، تصویر مشهد و حرم امام رضا (ع) نیز به کارت پستالها راه یافت. آنچه در ادامه میآید نمونهای از این کارت پستالهاست. تصویر سمت چپ مربوط به نماد میدان آزادی یا پارک بود که البته با احداث پل ، این نماد به مکان دیگر منتقل شد. |
منبع:
گالری اسنادتاریخی و اقلام کلکسیونی پارسا
https://t.me/parsagallryiasnad
(۳۵۸)
قرآن کریم به خط منسوب به امام رضا (ع) در آستان قدس رضوی، مشهد
| در سرزمینهای اسلامی و مخصوصاً ایران قرآنهای زیادی به خط منسوب به امام رضا (ع) به چشم میخورد. در این جا تصویری از این قرآن را ملاحظه میکنید. |
منبع: کانال تلگرامی بساتین به آدرس
@manuscript
(۳۵۹)
نگاهی به خدمات تحویل مدرک در اداره مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی
حسن علی فریدونی و مریم زبردست
| کتابخانه مرکزی آستان قدس یکی از بخش های مهم این آستان به شمار می رود. در این مقاله دو مولف به بررسی یکی از مسائل این کتابخانه با رویکرد مدیریتی پرداخته اند. |
چکیده
خدمات تحویل مدرک ارسال اطلاعات درخواستی کاربران از منابع اطلاعاتی موجود در کتابخانهها است که به دلیل عدم دسترسی مستقیم کاربر، با توجه به درخواست وی، به شیوههای مختلف (پست، ایمیل و …) از سوی کتابخانهها برای کاربران ارسال میشود. خدمات تحویل مدرک نسخ خطی با توجه به غنای مجموعه نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی از سالهای گذشته همواره گرهگشای نیازهای اطلاعاتی محققان و پژوهشگرانی بوده که از سراسر دنیا در پی دریافت این اطلاعات بودهاند. این مقاله به بررسی و بیان تاریخچه و روند عملکرد خدمات تحویل مدرک نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی از ابتدای ایجاد تاکنون میپردازد.
این بررسی بامطالعه متون و اسناد تاریخی موجود از زمان شکلگیری خدمات تحویل مدرک در اداره مخطوطات و تحلیل این خدمات به لحاظ نوع استفادهکنندگان، مسائل مالی مربوط به تحویل مدرک، نحوه و فرایند ارائه خدمات انجامگرفته است؛ و در پایان با توجه به مطالعه و تحلیل اطلاعات موجود و بررسی عملکرد خدمات تحویل مدرک نسخ خطی به ارائه راهکارهایی برای توسعه این خدمات پرداختهشده است.
منبع: حسن علی فریدونی، مریم زبردست. “نگاهی به خدمات تحویل مدرک در اداره مخطوطات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی”. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال ۸، شماره ۳۲-۳۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۵، ۱-۲۳.
برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44372.html
(۳۶۰)
نقاشی قیام مسجد گوهرشاد از حسن روح الامین
| وقایع مرتبط با حرم امام رضا (ع) به تدریج راه خود را در هنر نقاشی نیز گشوده است. واقعه قیام مسجد گوهرشاد و نیز حمله روس ها به حرم دو نمونه از این امر است. آنچه در ادامه می آید یک نقاشی از این واقعه است که توسط حسن روح الامین ترسیم شده است. |
(۳۶۱)
اهدای کتابی از سوی شیخ عبدالله مامقانی به کتابخانه آستان قدس رضوی
| اهدای کتاب به کتابخانه حرم امام رضا (ع) یکی از سنت های کهن مرتبط با این حرم است. آنچه در ادامه می آید متن اهدای کتابی از سوی شیخ عبدالله مامقانی، عالم ساکن نجف، به کتابخانه آستان قدس رضوی است. |
صوره خط العَلَم العلامه الشیخ عبد الله المامقانی قدّس سرّه على نسخه مطبوعه من ترجمه رساله المواکب الحسینیه یهدیها إلى العتبه الرضویه المقدّسه
بسم الله خیر الأسماء
این نسخه را به عتبۀ مقدّسۀ حضرت [ثامن] الحُجَج روحی وأرواح العالمین فداه تقدیم می [کنم].
حرره الفانی: عبد الله المامقانی
۱۱ ذی الحجه ۱۳۴۶
[الختم الشریف]
منبع:
کانال الأزهار الأَرَجیّه به آدرس:
(۳۶۲)
قرآن کریم به خط منسوب به امام رضا (ع) در آستان قدس رضوی، مشهد
| در سرزمینهای اسلامی و مخصوصاً ایران قرآنهای زیادی به خط منسوب به امام رضا (ع) به چشم میخورد. در این جا تصویری از این قرآن را ملاحظه میکنید. |
منبع: کانال تلگرامی بساتین به آدرس
@manuscript
(۳۶۳)
زیارت حرم امام رضا (ع) به روایت افشین مولوی
| در گزارش های نگاشته شده درباره ایران توسط غیرایرانیان و نیز ایرانیان ساکن خارج از کشور، اشاره هایی به پدیده زیارت امام رضا (ع) دیده می شود. یکی از این موارد کتابی است با عنوان «زیارت های ایرانی: سفرهایی در ایران» که در بخشی از آن گزارشی از شهر مشهد و زیارت امام رضا (ع) آمده است. |
مشخصات منبع شناختی:
Molavi, Afshin. Persian Pilgrimages: Journeys Across Iran. WW Norton & Company, 2002.
(۳۶۴)
تاریخچهی مدیریت امور اسناد و مطبوعات کتابخانهی آستان قدس رضوی
زهرا طلایی و الهه محبوب
| کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی یکی از مهم ترین کتابخانه های کشور و یکی از اجزای اصلی آستان قدس رضوی است. مولفین این مقاله با استفاده از دانش مدیریت، درباره این مسئله پژوهشی انجام داده اند. |
چکیده
در این مقاله با استناد به اسناد و مدارک موجود، سیر تحول و توسعهی مدیریت امور اسناد و مطبوعات کتابخانهی آستان قدس رضوی از سال تأسیس تاکنون موردتوجه قرارگرفته است تا چگونگی تشکیل این مرکز، ساختار درونی و عملکرد آن بررسی گردد و بهعنوان الگویی از نتایج و دستاوردهای آن برای تشکیل آرشیوهای خصوصی و محلی استفاده شود.
مشخصات منبع شناختی: زهرا طلایی، الهه محبوب. «تاریخچهی مدیریت امور اسناد و مطبوعات کتابخانهی آستان قدس رضوی». شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال ۸، شماره ۳۲-۳۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۵، ۱-۱۴.
برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44355.html
(۳۶۵)
صحیفه الرضا به روایت ابوالعلاء همدانی (م ۵۶۹ق)
| از گذشته های دور برخی آثار به امام رضا (ع) منسوب بوده است. در این یادداشت درباره یکی از این آثار مطالبی ارائه شده است. |
یکی از رساله های این مجموعه که توسط خلیل بن یوغلی بن اسماعیل کتابت شده به عنوان مجموعه احادیثی از علی بن ابی طالب (ع) به روایت ابوالعلاء همدانی معرفی شده است. اما در واقع ظاهرا این احادیث برگرفته از کتاب مشهور صحیفه الرضا است.
در آغاز این رساله آمده: «اما بعد فهذه احادیث نبویه استخرجتها من مسندات علی بن ابی طالب -کرم الله وجهه- یرویها قطب الدین سید الحفاظ ابوالعلاء الحسن بن احمد بن الحسن بن احمد بن محمد بن سهل العطار تغمده الله بغفرانه فمنها ما ….» و سپس بعد از نقل این احادیث آمده: «هذه الاحادیث یرویها ابوالعلاء الحسن بن احمد بن الحسن بن احمد بن محمد بن سهل العطار عن الشیخ ابی القاسم زاهر بن طاهر بن محمد النیسابوری عن ابی الحسن علی بن محمد بن علی البحاثی الزوزنی عن ابی الحسن محمد بن احمد بن محمد بن هارون(؟) الزوزنی عن ابی بکر محمد بن عبدالله بن محمد الحفید النیسابوری. ح و اخبرنا الحاکم ابی علی الحسن بن احمد بن محمد السکاکی بقراءتی علیه اخبرنا الاستاذ ابوالقاسم الحسن بن محمد بن حبیب المفسر حدثنا ابوبکر محمد بن عبدالله بن محمد الحفید، حفده العباس بن حمزه عن ابی القاسم عبدالله بن احمد بن عامر الطائی قال حدثنا علی بن موسی الرضا قال حدثنی ابی موسی بن جعفر الکاظم قال حدثنی ابی جعفر بن محمد الصادق قال حدثنی ابی محمد بن علی الباقر قال حدثنی ابی علی بن الحسین زین العابدین قال حدثنی ابی الحسین بن علی الشهید قال حدثنی ابی علی بن ابی طالب المرتضی رضی الله عنهم اجمعین قال قال رسول الله (ص … )
صحیفه الرضا مجموعه احادیثی منسوب به امام رضا (ع) که ایشان به صورت مسند از آباء خود از پیامبر (ص) روایت کرده است. این کتاب در مناطق مختلف جهان اسلام در عراق و مناطق شرق جهان اسلام مانند خراسان، قزوین و حتی ماوراء النهر شهرت داشته و در میان شیعیان امامی، زیدیه و اهل سنت به طرق مختلف روایت می شده است. این کتاب بالاخص در قرون سه تا پنج در میان محدثان اهل سنت نیشابور روایت شده است و بخشی از اسناد عالمان بعدی از طریق آنان به راوی کتاب می رسد. حتی زیدیه یمن از طریق ارتباطات و تبادلات علمی با زیدیه نیشابور با این کتاب آشنا شدند.
این سند اخیر نیز نشان می دهد ابوالعلاء همدانی از طریق محدثان نیشابور این کتاب را در روایت داشته است.
حسن بن احمد بن حسن بن احمد بن محمد بن سهل عطار (۴۸۸-۵۶۹ق)، مشهور به ابوالعلاء همدانی، محدث سرشناس و مُقری بزرگ شرق اسلامی است. او سفرها و رحله های متعدد داشت. او در سفر به خراسان در نیشابور هم حضور پیدا می کند و از زاهر بن طاهر شحامی اخذ حدیث کرد (درباره او نک عبدالعزیز طباطبائی، اهل البیت فی المکتبه العربیه ص ۵۹۱-۵۹۷؛ احمد پاکتچی، مدخل «ابوالعلاء همدانی»)
راویان و طریق ابوالعلاء همدانی به صحیفه الرضا:
زاهر بن طاهر بن محمد الشحامی النیشابوری (م ۵۳۳) (شرح حال او نک المنتخب من السیاق، ص ۳۳۵-۳۳۶)
ابوالحسن علی بن محمد بن علی البحاثی الزوزنی (م ح ۴۶۰) (المنتخب من السیاق، ص ۶۱۹)
ابوالحسن محمد بن احمد بن محمد بن هارون الزوزنی. وی راوی کتاب ابو حاتم ابن حبان بوده است (المنتخب من السیاق ص ۶۱۹ و …)
ابو علی حسن بن احمد بن محمد السکاک الحاکم (المنتخب من السیاق، ص ۲۵۲)
ابوالقاسم حسن بن محمد بن حسن بن حبیب النیشابوری (م ۴۰۶) (المنتخب من السیاق، ص ۲۳۶)
ابوبکر محمد بن عبدالله بن محمد بن یوسف النیشابوری (متوفی ۳۴۴ق در هرات)
منبع:
کانال تلگرامی کتابدار به آدرس @libmazaheb
فایل نسخه خطی این کتاب نیز در این لینک آمده است:
(۳۶۶)
قرآن کریم منسوب به خط امام رضا (ع) در موزه ملی ایران، تهران
| در سرزمینهای اسلامی و مخصوصاً ایران قرآنهای زیادی به خط منسوب به امام رضا (ع) به چشم میخورد. در این جا تصویری از این قرآن را ملاحظه میکنید. |
منبع: کانال تلگرامی بساتین به آدرس
@manuscript
(۳۶۷)
تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی بخش اول: از آغاز تا انقلاب اسلامی
حشمت کفیلی
| موزه های آستان قدس رضوی یکی از مهم ترین بخش های این نهاد است. در این مقاله مولف به بررسی تاریخ این موزه در سال های بعد از انقلاب پرداخته است. |
چکیده
آستان قدس رضوی تشکیلاتی زیارتگاهی است که در طی دوازده قرن گذشته بر محور حرم مطهر امام رضا علیهالسلام بنیان گرفته است. این تشکیلات امروزه مجموعهای از بناهای تاریخی شامل مساجد، رواقها، صحنها و ساختمانهای وابسته به آن است که چگونگیِ بنیان گرفتن و توسعه آن درگذر زمان جایگاه مهمی نهتنها در تاریخ محلی بلکه در تاریخ هنر ایران و جهان اسلام دارد. وجود مساجد، مدارس، صحنهایی وسیع و رواقهایی کوچک و بزرگ که با انواع تزیینات در اطراف بقعه اصلی ساختهشدهاند، همچنین آثار گرانبهایی که برای استفاده در این مکان مقدس ساخته یا وقفشدهاند، نشان از اهمیت مرقد مطهر امام هشتم علیهالسلام نزد شیعیان و عاشقانش دارد. چنانکه هریک به فراخور موقعیت و توان خویش اثری ماندگار خلق یا وقف کردهاند. این آثار حاوی اطلاعاتی است که بخشی از هویت تاریخی حرم مطهر و هنر دوره اسلامی را نشان میدهد.
مشخصات منبع شناختی:
حشمت کفیلی. “تاریخچهی شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی بخش اول: از آغاز تا انقلاب اسلامی”. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال هشتم، شماره ۳۲-۳۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۵، ۱-۱۸.
برای مشاهده متن کامل مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44312.html
(۳۶۸)
سروده ای از فهمی استرابادی درباره امام رضا (ع) در قرن پنجم هجری
| سرایش اشعاری درباره امام رضا (ع) سابقه کهنی دارد. در این جا یک نمونه از این اشعار که در قرن پنجم هجری سروده شده را ملاحظه می کنیم. |
منبع:
فهمی استرابادی، دیوان فهمی استرابادی، تصحیح محمدحسین کرمی، تهران: میراث مکتوب، ۱۳۸۹.
(۳۶۹)
پیشینه و روند نمایهسازی در سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با تکیهبر نمایهسازی اسناد
سعیده جلالیان
| سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی یکی از بخش های مهم این آستانه است. مولف این مقاله با استفاده از دانش کتابداری، یکی از مسائل این سازمان را بررسی کرده است. |
چکیده
در پژوهش حاضر که بین نمایهسازی و منابع آرشیوی یعنی اسناد، پیوند برقرارشده، تلاش گردیده است به شیوه توصیفی ـ تحلیلی پیشینهی استفاده از نمایهسازی در امر ساماندهی منابع آرشیوی در سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، موردبررسی قرار گیرد. هدف این پژوهش، ضمن ارائهی سابقهای از نحوه و دلایل راهیابی نمایهسازی به این مجموعه، بیان روشها، اقدامات و تغییرات صورت گرفته، طی سالهای گذشته است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد باوجود گذشت نزدیک به ۲۰ سال از شروع نمایهسازی اسناد، امّا هم چنان نمایهسازی با توافق ضمنی میان نمایهسازان انجام میشود و تاکنون اقدام مؤثری برای ساماندهی حجم گستردهی اطلاعات استخراجشده در قالب اصطلاحنامه صورت نگرفته است.
مشخصات منبع شناختی:
سعیده جلالیان. «پیشینه و روند نمایهسازی در سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با تکیهبر نمایهسازی اسناد». شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال هشتم، شماره ۳۲-۳۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۵، ۱-۱۹.
برای مشاهده متن کامل مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_44288.html
(۳۷۰)
زیارت امام رضا (ع) و انگیزه بازگشت ایرانیان از خارج از کشور
| میل به زیارت امام رضا (ع) و زیارت ایشان یکی از انگیزه های ایرانیان خارج از کشور بوده است. در این جا یک نمونه از این انگیزه ها را در حدود یک قرن قبل ملاحظه می کنیم. |
منبع:
ساسانی، خان ملک، یادبودهای سفارت استانبول، تهران: بابک، ۱۳۵۴، ص ۶۶ و ۷۰.
(۳۷۱)
رساله درباره امام رضا (ع) از اردکانی یزدی
| درباره امام رضا (ع) آثار بسیاری به رشته تحریر در آمده است. آنچه در ادامه می آید یکی از این نمونه هاست که به صورت خطی باقی مانده است. |
تک نسخه، مرکز احیا
تألیف: قبل از ۱۲۶۹ق
فنخا، ج۲، ص۲۹۳
منبع:
کانال تلگرامی میراث خطی شیعه به آدرس
@nosakh_shii
(۳۷۲)
تایپوگرافی با موضوع امام رضا (ع) اثر مسعود نجابتی
| هنر تایپوگرافی که در سال های اخیر در ایران گسترش زیادی یافته، در خود برخی محتواها مرتبط با امام رضا (ع) را نیز گنجانده است. آنچه در ادامه می آید یکی از این آثار است. |
متن اثر:
سزد که بر سر خورشید سایه اندازیم
کنون که سایهی شمس الشموس بر سر ماست
هماره این در رحمت به روی مردم باز
که حج مردم ایران و کعبهی فقراست
خلق اثر در سال ۱۳۸۹
منبع:
https://shiaarts.ir/gallery/%DB%8C%D8%A7-%D8%B4%D9%85%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%85%D9%88%D8%B3-0
برای دانلود این اثر با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:
https://shiaarts.ir/sites/default/files/back/emamreza009.jpg
(۳۷۳)
گزارشی از روزنامه تلگراف انگلستان درباره ورود یک سگ به حرم امام رضا (ع)
| از گذشته های دور برخی مسائل عجیب در حرم امام رضا (ع) به وقوع پیوسته است. در سالهای گذشته گزارش هایی از ورود یک سگ به حرم امام رضا (ع) منتشر شد که واکنش های زیادی برانگیخت. در ادامه گزارش روزنامه تلگراف منتشره در انگلستان در این زمینه را ملاحظه می کنیم. |
Dog’s presence at saint’s shrine was ‘like watching a miracle’
By Lillian Swift in Mashad24 November 2005
A dog has become an unlikely hero in the Islamic Republic of Iran after it found its way into the mausoleum of a favourite saint.
The dog, an Iranian breed used to herd livestock and guard property, appeared in front of the tomb of Imam Reza, the eighth imam, who is revered by Shia Muslims in Mashad in the north-east near the border with Afghanistan.
Iranians, as Muslims, generally consider dogs to be “najess”, or unholy, and rarely keep them as pets.
However, the dog has won the rare accolade of a place in the nation’s heart, with images of it becoming sought across the country after news of its arrival at the tomb on Nov 15 appeared in the national press at the weekend.
Outside the shrine postcard sellers have abandoned their usual wares to hawk poorly reproduced images of the dog taken with a mobile phone camera.
Crowds appear on pavements to watch screens showing footage of the incident and DVDs containing a three-minute video clip of the dog sell for 50,000 rials, the equivalent of £۳.
A shopkeeper said he had sold out of the DVDs twice in one morning.
The dog evaded the strict entry procedures at Ostan-e Qods-e Razavi, the vast complex containing the shrine, several mosques, libraries and religious schools.
It then sneaked its way into the women’s section through crowds of pilgrims who customarily sob, wail and beat their chests as they approach the shrine, which is visited each year by an estimated 24 million worshippers.
The dog went unnoticed until, according to local reports, it lay down a few feet from the tomb and emitted a mournful howl. Some reports said it was also seen to shed tears.
One witness claimed the dog was courteous enough to avoid stepping on the carpets around the tomb.
For a while the dog was allowed to remain in the shrine, which is out of bounds for non-Muslims, where it calmly lay looking up at the mausoleum before being lifted on to a canvas sling and taken away.
One guard at the complex said the dog would be treated kindly because “like many of those who come on pilgrimage here it has been called by Imam Reza and is seeking refuge.”
Taking a photograph from his breast pocket, he said in a voice full of emotion: “I saw the way the dog behaved and it was like watching a miracle.”
با تشکر از آقای احمد عبدالله زاده مهنه به سبب ارسال این مطلب
(۳۷۴)
احساس گناه روس ها: گفتاری از نیما حسینی درباره حمله روس ها به حرم امام رضا (ع)
| حمله روس ها به حرم امام رضا (ع) در حدود یک قرن قبل واکنش های منفی بسیاری در میان ایرانیان برانگیخت. آنچه در ادامه می آید تحلیلی است درباره این واقعه. |
روسها که نفوذ مرقد امام را دیدند، کوشش میکردند با ژست های سازش و مصالحه از آن استفاده کنند. یکی این بود که به مرقد مطهر یک چاه نیمه آرتزین با تلمبه و تمام دستگاه تامین آب آن هدیه کردند. استاندار که احتمالا این فکر را به کله آنها انداخته بود چاه را در جائی خارج از حرم، درجنوب «صحن نو» فتحعلیشاه حفر کرده بود. البته این خیلی به نفع زوار بود، زیرا تمام آب مصرفی حرم از راه قناتها و جوی های روباز از زمینهائی که در بیست سی کیلومتری واقع بود تامین می شد و تنها آب آشامیدنی حرم ، چشمه ای بود که در صحن شاه عباس زیر گنبد طلائی نادر شاه قرار داشت.
مقامات شوروی بعنوان افراد روسی شاید هم درباره حرم یک نوع احساس گناه داشتند. روز ۳۰ مارس ۱۹۱۲ قشون روس به فرماندهی ژنرال روکو که به فرمان ژنرال کنسول تزاری پرنس دابیژا عمل میکرد، حرم را به توب بست تا یک عده از مردم شهر را که طرفدار محمد علیشاه، شاه سابق بود و در حرم بست نشسته در مقابل مقامات کشوری مقاومت میکردند بیرون بیاورند بعضی خسارات سطحی به تزینات حرم وارد آمد، وچندجای گنبدها سوراخ شد. اما ساختمان حرم خرابی مهمی ندید. سی ونه نفر ایرانی کشته و بیست و شش نفر زخمی شدند.
منبع: کانال تلگرامی سیری در سفرنامه ها
با تشکر از آقای احمد عبدالله زاده مهنه بابت ارسال این مطلب
(۳۷۵)
مدیریت ارتباط و اطلاعرسانی به مخاطبان موزه آستان قدس رضوی در بستر فضای مجازی
مهدی طاهری
| موزه آستان قدس رضوی یکی از بخش های همه این آستان است. در این مقاله مهدی طاهری با استفاده از دانش مدیریت به بررسی یکی از مسائل این کتابخانه پرداخته است. |
چکیده
آنچه در مؤسسات و سازمانها ارزش و اهمیت داشته و آنان را در نیل به اهداف عالی یاری میدهد، برقراری ارتباط است. ارتباط باعث میشود ارزشها و ویژگیهای یک سازمان در جامعه و نزد مخاطب بروز پیدا کند، لذا هراندازه ارتباط برای ارائه اطلاعات فراگیر باشد دستیابی به اهداف جوامع و سازمانها سریعتر خواهد شد. موزهها نیز به عنوان موسسهای فرهنگی آموزشی از این قاعده مستثنا نیستند. ایجاد سازوکارهای نوین و بهرهگیری مناسب از روابط عمومیها از ظرفیتها و توانمندیهای اطلاعرسانی رسانههای جمعی برای ارتباط و اثربخشی از موضوعات مهمی است که باید همواره در اولویت برنامهریزی کارآمد هر موزه مخاطب محور قرار میگیرد. در سالهای اخیر بررسی نیازها و توقعات بازدیدکنندگان موزه آستان قدس رضوی در قبال موزهها به عنوان یکی از ویترینهای خدمات این آستان متبرک موردتوجه خاص قرارگرفته است. منظور این است که برخی از مجموعههای آستان قدس رضوی مانند اماکن متبرکه و موزه ویترین عرضه خدمات و قابلمشاهده هستند که در منظر زائرین و بازدیدکنندگان قرار دارند و برخی دیگر پشتیبان و لجستیکی هستند و خدماتشان به صورت مستقیم قابلعرضه و مشاهده نیست. این مقاله ضمن بررسی پژوهش میدانی انجامشده در قالب نظرسنجی از مخاطبان موزه آستان قدس به تحلیل و ارائه راهکارهای مناسب و فنآوری محور برای ارتباط مؤثر با بازدیدکنندگان موزه میپردازد.
منبع: مهدی طاهری. «مدیریت ارتباط و اطلاعرسانی به مخاطبان موزه آستان قدس رضوی در بستر فضای مجازی. شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال نهم، شماره ۳۴-۳۵، بهار و تابستان ۱۳۹۶، ۱-۱۲.
برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_50479.html
(۳۷۶)
یک طراحی دیجیتال درباره امام رضا (ع) توسط کوفی گلچین و فرهود مقدم
| در سال های اخیر آفرینش آثار هنر با تکنیک های جدید درباره امام رضا (ع) افزایش یافته است، آنچه در ادامه می آید یکی از این نمونه هاست. |
برای مشاهده این اثر با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:
https://shiaarts.ir/sites/default/files/back/emamreza013.jpg
(۳۷۷)
سرانجام مقصرین آستانه در واقعه به توپ بستن حرم رضوى بر پایه اسناد ( ۱۳۳۰ ق)، محمدرضا قصابیان
| مسئله حمله روس ها به حرم امام رضا (ع) تاکنون موضوع پژوهش های بسیاری بوده است. آنچه در ادامه می آید مقاله ای است نوشته یکی از متخصصان تاریخ خراسان. |
این مقاله در نشریه پیام بهارستان، سال چهارم شماره ۱۶ (تابستان ۱۳۹۱) منتشر شده است. برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://ensani.ir/file/download/article/20131214105412-9483-154.pdf
(۳۷۸)
چاووش خوانی های رضوی به روایت سید علیرضا هاشمی رضوی
| چاووشی خوانی به معنای قرائت اشعاری در بدرقه و استقبال زائران یکی از ابعاد فرهنگ رضوی است. آنچه در ادامه می آید بخش های از یک مقاله درباره چاووشی خوانی در ایران است که نمونه های مرتبط با زیارت امام رضا (ع) از آن انتخاب شده است. |
ص ۳۹:
ص ۴۰:
ص ۴۲:
ص ۴۳ :
ص ۴۴:
منبع: هاشمی رضوی، علیرضا، «چاووش و چاووشی خوانی در سفرهای زیارتی»، نجوای فرهنگ، شماره ۸ و ۹، سال ۱۳۸۷، صص ۳۷-۴۴.
(۳۷۹)
انتشار کتاب «گلیچین مقاله های نامه آستان قدس»
| نامه آستان قدس عنوان مجله ای بود که حدود نیم قرن قبل توسط آستان قدس رضوی منتشر می شد. این مجله مقالاتی درباره حرم امام رضا (ع)، مشهد، خراسان و تاریخ اسلام منتشر می کرد. شماری از مقالات این مجله در قالب یک کتاب منتشر شده است. |
(۳۸۰)
بررسی سیر شیوهی انتخاب کتاب در کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی
فاطمه صحرایی و بتول امیرپور
| کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی یکی از بخشهای مهم آستان قدس رضوی است. در این مقاله دو پژوهشگر با استفاده از دانش کتابداری یکی از مسائل مرتبط با این کتابخانه را بررسی کرده اند. |
چکیده
این مقاله به شیوهی توصیفی- تحلیلی و بر اساس مصاحبه و اسناد و مدارک موجود انجام شده است. وضعیت انتخاب کتاب در کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی در گذشته و حال، هم چنین محدودیتها و مشکلات آن مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان نیز با توجه به نتیجههای به دست آمده، پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت انتخاب و گردآوری منابع در راستای هدفها و سیاستهای سازمان ارائه شده است.
مشخصات منبع شناختی:
فاطمه صحرایی، بتول امیرپور. «بررسی سیر شیوهی انتخاب کتاب در کتابخانهی مرکزی آستان قدس رضوی»، شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال نهم، شماره ۳۴-۳۵، بهار و تابستان ۱۳۹۶، ۱-۱۵.
برای مشاهده متن کامل مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_50417.html
(۳۸۱)
خوشنویسی نام امام رضا (ع) به کوفی بنائی توسط حمیدرضا کشاورزی
| آفرینش آثار هنری درباره امام رضا (ع) در سال های اخیر رشد قابل ملاحظه ای داشته است. آنچه در ادامه می آید یک نمونه از این آثار است. |
کوفی بنایی در هیئت مکعب
خلق اثر در سال ۱۳۹۵
برای مشاهده این اثر با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:
https://shiaarts.ir/sites/default/files/back/emamreza017.jpg
(۳۸۲)
انتشار کتاب «مسجد گوهرشاد در آینه هنر»
| مسجد گوهرشاد که در کنار حرم امام رضا (ع) قرار گرفته، از نظر معماری و هنرهای به کار رفته در آن بسیار مورد توجه است. سیدمحسن حسینی برخی از ابعاد هنری این مسجد را در قالب این کتاب ارائه کرده است. |
(۳۸۳)
درباره نامه آستان قدس
| نامه آستان قدس یکی از قدیمی ترین نشریات منتشره از سوی آستان قدس رضوی است. آنچه در ادامه می آید معرفی کوتاه این مجله است. |
نامه آستان قدس نشریه فرهنگی، دینی، خبری است که به همت نیابت تولیت وقت آستان قدس رضوی محمد مهران که خود شخصیتی مطبوعاتی بوده بنا نهاده شد وی باارائه مقالات مختلف در مدت بیش از پنجاه سال برای مطبوعات، آشنایی نسبتاً کاملی باعرصه جریده نویسی پیدا کرده بود و از این طریق وباتوجه به نفوذی که درمجموعه آستان قدس داشت، نشریه فوق رادرتیرماه سال۱۳۳۹شمسی باانتشار اولین شماره پایه ریزی نمود.
منبع:
کانال تلگرامی گنجینه مکتوب (امید حسینی نژاد)
@Ganjinemaktoob
(۳۸۴)
از عید سلطانی تا عید نوروز؛ مراسم سال نو در حرم مطهر امام رضا (ع) به روایت تاریخ
غلامرضا آذری خاکستر
| بخش مهمی از سنت های ایران همواره در حرم امام رضا (ع) نیز به اجرا در می آمده است. آنچه در ادامه می آید گزارشی از برگزاری نوروز در این حرم است. |
سابقه برگزاری مراسم نوروز در بارگاه مطهر امام رضا(ع) طبق اطلاعات و اسناد باقی مانده به دوره صفویه و سال ۱۰۳۷هجری قمری باز می گردد. در این اسناد از عید نوروز با عنوان «عید سلطانی» یاد شده است. تعطیلات نوروزی نیز از زمان صفویه در اسناد تاریخی آمده است؛ به عنوان مثال در یکی از این سندها، مکتب خانه ای که در جوار حرم مطهر رضوی فعال بوده و اطفال یتیم در آن درس می خواندند، در ایام نوروز تعطیل می شد. علاوه بر این تهیه لباس نو در عید نوروز از محل موقوفات برای بچه های مکتب خانه ایتام از دیگر اقداماتی است که سابقه آن از قدیم الایام در حرم مطهر پابرجاست. بنا بر نوشته همین اسناد، تهیه لباس و کفش برای اطفال دو نوبت در سال انجام می شده که یکی در طول سال و مرتبه بعدی در عید نوروز بوده است؛ به عنوان مثال در سال (۱۲۷۳ ق) مبلغ ۱۴تومان به علاوه ۲هزار دینار برای تهیه لباس در شب عید نوروز سلطانی هزینه شده است. در سال(۱۲۸۹ق) نیز برای ۳۰ نفر از اطفال یتیم این هزینه ها را پرداخته اند. طبق محتویات این اسناد، لباس کودکان شامل پیراهن، قبا، کلیجه (نیم تنه)، عمامه، زیرجامه، شال کمر و جوراب بوده است.
ارسال خلعت برای درباریان
مراسم تحویل سال را از قدیم الایام با شکوهِ بسیار در حرم مطهر رضوی برگزار می کرده اند. در دوره قاجار نیز مهم ترین مراسم تحویلِ سال در بارگاه قدس رضوی بوده و شامل رسومی مانند جاروکشی، غبارروبی و نقاره زنی می شده است. لازم به ذکر است که در همین ایام اگر چه در جشن تحویل سال نو و نوروز مراسم نقاره زنی نیز اجرا می شود، اما تاریخ دقیق پیدایش این مناسبت مشخص نیست.
در کنار همه این ها طبق سنتی قدیمی هر ساله از سوی آستانه، خلعت های گران بهایی برای شاه و همچنین رجال درباری و شخصیت های مختلف بانفوذ ارسال می شد که هزینه های زیادی بابت آن ها صرف می شده است؛ این رسم تا اوایل دوره پهلوی وجود داشت ولی پس از آن دیگر پیگیری نشد. غبار روبی ضریح مطهر و چراغانی اماکن از دیگر مراسمی است که طبق آیین خاصی روزهای قبل از عید نوروز انجام می شده است؛ ناگفته نماند که این سنت همچنان به قوت خود پابرجاست.
پرداخت انعام عید نوروز به خدام
محتوای اسناد همچنین حاکی از آن است در دوره قاجاریه، ایام نوروز هزینه هایی در حرم مطهر انجام می شده که پرداخت انعام عید نوروز به حفاظ، خدام کشیک ها، فراشان و پرداخت انعام به کارکنان وابسته به آستان قدس از جمله آن هاست که این خود بیانگر اهمیت عید نوروز در این مکان مذهبی است.
مراسم «سلام عید نوروز»
اخبار و گزارش های مطبوعات نیز حکایت از آن دارد که در دوره پهلوی، مراسم «سلام عید نوروز» با حضور فرماندهان نظامی، سربازان و دیگر رؤسای ادارات در صحن نو حرم مطهر برگزار شده است. همچنین طبق این اخبار در نوروز به بینوایانی بینوایان که در نوانخانه و جذامی خانه آستان قدس نگهداری می شدند از طرف این آستان به مناسبت عید سعید نوروز یک دست لباس، یک جفت کفش و یک بسته شیرینی هدیه داده می شده است.
حرم در لحظه تحویل سال
براساس سنتی دیرینه تقریبا ساعتی قبل از حلول سال تمام حرم مطهر، رواق ها، صحن ها، حجره ها، غرفه ها و حتی تمام راهروها پر از جمعیت می شود. همه سعی می کنند این لحظه را در آستان ملائک پاسبان رضا(ع) باشند و دعای تحویل سال را زیر آسمانِ حرم زمزمه کنند. خدمه آستان قدس بدون در نظر گرفتن اینکه تحویل سال در ساعت روشن روز اتفاق می افتد یا شب هنگام، تمام چراغ ها را روشن می کنند. همچنین به محض حلول سال نو همراه با نقاره نوازی، همه چراغ های حرم سه دفعه خاموش و روشن می شود. مردم صلوات می فرستند و عید را به یکدیگر تبریک می گویند. در این روز مجلس جشنی دایر و در آن با غذا، شربت و شیرینی از حاضران پذیرایی می شود. پهن کردن سفره هفت سین و خواندن ادعیه و اذکار مخصوص این ساعت از دیگر رسوم رایج در حرم مطهر است.
منبع:
*نقش عمر خیام در گاه شماری ایرانی. ابوالفضل نبئی. مجله: فرهنگ « بهار ۱۳۸۴ – شماره ۵۳ و ۵۴، ص۳۵
*تاریخچه مکتب خانه ها و مدارس قدیم آستان قدس رضوی با تکیه بر اسناد (صفویه تا قاجاریه). به کوشش فاطمه جهان پور. مشهد: سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. ۱۳۸۷. ص۴۳
همان. ص۹۵
*نقاره نوازی و نقاره خانه در ایران و جهان. محمد رضا قصابیان. مشکوه/ شماره ۸۰. پاییز۱۳۸۲. ص۹۵
*نگاهی به مراسم تحویل سال نو در دربار و بارگاه رضوی. علی نجف زاده. مجله علمی تخصصی برگ فرهنگ. ص
*مرکز اسناد آستان قدس رضوی. اسناد شماره های، ۱۹۶۵۹، ۱۹۶۸۰، ۱۹۶۹۹ و ۱۹۷۰۰
منبع:
شهرآرا آنلاین
http://shahraraonline.ir/news/94958
(۳۸۵)
تاریخچه شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی ۲ بخش دوم: مقدمه ای بر جریان تحوّل در موزه ها، پس از انقلاب اسلامی
حشمت کفیلی
| موزه آستان قدس رضوی یکی از بخش های اصلی این آستان است. در این مقاله مولف به بررسی تاریخ این موزه بعد از انقلاب پرداخته است. |
چکیده
موزه به عنوان جایگاهی برای بسط فرهنگ انسانی دارای کارکردهای اجتماعی ویژهای است و نقش مهمی در تحولات فرهنگی به عهده دارد. مطالعه تاریخچه موزهها در جهان نشان میدهد اندیشمندانی که پس از جنگ جهانی دوم یا دوران وحشت و نکبت و افول انسانی گرد هم آمدند به دنبال راهکاری برای خروج نسل بشر از این بحران انسانی بودند. در چنین شرایطی بود که جامعه جهانیِ درهمشکسته نیاز به تکیهگاهی توانمند برای خیزشی دیگر به سوی جامعه آرمانی و نجات خویش داشت، و در این مسیر چه بهتر از اینکه با نگاهی اندیشمندانه به گذشته چراغی فرار وی آینده برافروزند. ازاینروی این بار نه موزه به عنوان ویترینی برای انبارهایی انباشته از اشیای قدیمی، بلکه موزههایی با مأموریت بازسازی جامعه بشری و با کارکردهای مهم اجتماعی، در وجههای موردنیاز جامعه مانند: جمعآوری و حفظ و نگهداری باهدف حفظ هویت فرهنگی و تاریخی و جلوگیری از خود بیگانگی، همچنین آموزش، پژوهش و معرفی باهدف ایجاد بنیانی مستحکم برای آیندهای نوین، ایجاد شد.
امروزه در جریان تحوّلات فرهنگی شاهدیم که برخی از موزهها با ایجاد فرصتهای آموزشی در خارج از مدرسه، آموزههای ذهنی را به مهارتهای تجربی تبدیل میکنند. همچنین با استفاده از روش آموزش خلّاق به یکی از اهداف مهم خود که «مشاهده عمیق و یادگیری پایدار» مراجعان است دستیافتهاند.آنها موفق شدهاند فرهنگ دیدار از موزهها را که عبارت است از «زیبا دیدن، خوب حس کردن و بهتر تجربه کردن» به جامعه مخاطب انتقال دهند (کریمی، ۱۳۹۱، ص ۳۰-۳۲).در ایران بخش مهمی از این تحولات فرهنگی را پس از انقلاب اسلامی در راستای ارتقای اندیشه و تفکرات مبتنی بر قرآن کریم شاهد هستیم. آنان که با آیات روشن قرآن آشنا هستند زیبایی و عمق کلام حق را در توصیف مدام به «توجه به آثار گذشتگان» درک میکنند. بدین ترتیب وقتی تعریف جامع سازمان جهانی موزهها (ICOM) از واژه «موزه» را مطالعه میکنیم، متوجه میشویم که بدون تردید یکی از مکانهایی که میتواند به نسل حاضر آگاهی لازم درباره هویتشان و دیدگاهی مبتنی بر تفکر و عبرتآموزی از گذشتگان را منتقل کند موزهها هستند[۱]. پس شایسته تقدیرند آنان که به این مهم باهدف ارتقاء اندیشه و نگرش انسانی اسلامی توجه دارند.[۲]
در این بخش از مقاله تاریخچه موزههای آستان قدس، بهاختصار نگاهی بر تحولات این موزه، پس از انقلاب اسلامی و توسعه آنکه مبتنی بر موقوفات فرهنگی بوده خواهیم داشت. روشن است که در این توسعه، دیدگاه علمی و فرهنگیِ مدیران عالی آستان قدس رضوی و جلب اعتماد ایشان برای توسعه موقوفات نقش مهمی داشته و دارد.
منبع:
حشمت کفیلی. «تاریخچه شکلگیری و تحولات موزههای آستان قدس رضوی ۲ بخش دوم: مقدمه ای بر جریان تحوّل در موزه ها، پس از انقلاب اسلامی»، شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال نهم، شماره ۳۴-۳۵، بهار و تابستان ۱۳۹۶، ۱-۳۴.
برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_50485.html
(۳۸۶)
خط نقاشی با موضوع امام رضا (ع) اثر غفار قنبرپور
| در سال های اخیر پدید آوردن آثاری هنری با موضوع امام رضا (ع) گسترش بسیاری داشته است. آنچه در ادامه ی آید نقاشی خطی به خط شکسته نستعلیق است که در سال ۱۳۹۰ طراحی شده است. |
برای مشاهده این فایل با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:
(۳۸۷)
انتشار دو کتاب درباره مدرسان، متولیان و نائب التولیه های آستان قدس رضوی
| در سال های اخیر پژوهش ها درباره نظام اداری آستان قدس و اشخاص اصلی در این زمینه افزایش یافته است. در این جا دو کتاب در این زمینه که توسط بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی منتشر شده است را ملاحظه می کنیم. |
(۳۸۸)
سروده ای از ریاضی یزدی درباره امام رضا (ع)
| سرایش اشعار درباره امام رضا (ع) در قرن اخیر افزایش قابل توجهی یافته است. آنچه در ادامه می آید سروده ای از یکی از شاعران معاصر درباره امام رضا (ع) است. |
حریم طوس مگر طور وادی سیناست
که روی ماه رضا جلوه گاه خداست
چه کعبه ساحت قدسش مطاف اهل یقین
رواق صحن نو و کهنه مروه است و صفاست
پیمبران به طواف و فرشتگان در سعی
یکی به بذکر نماز و یکی به عرض دعاست
شرف برد زمقامش مقام ابراهیم
غبار او به رخ زمزم آبرو افزاست
بخاک او حجر الاسود استلام کند
که پاره ی تن پیغمبر خدا اینجاست
چنانکه در عرفاتت گنه ببخشایند
نگاه او قلم محو جرم و عفو خطاست
غبار خاک قدم های زائر حرمش
صبا برد به شفاخانه ها که محض شفاست
شعاع نور خدا، جلوه جلال نبی
جمال علم علی نور دیده ی زهراست
علی عالی اعلا که نام اقدس او
زاسم اعظم حق سر علم الاسماست
سزد که بر سر خورشید سایه اندازیم
کنون که سایه ی شمس الشموس بر سر ماست
هماره این در رحمت به روی مردم باز
که حج مردم ایران و کعبه ی فقراست
زمین ببوس ریاضی که این فضای بهشت
حریم حرمت سلطان دین امام رضاست
(۳۸۹)
وقتی اجرای طرح کلاه پهلوی و اتحاد لباس در مشهد به محل منازعه مردم و حکومت تبدیل شد:
ماموران قیچی به دست دنباله لباسهای مردم را می بریدند
غلامرضا آذری خاکستر
| مسئله لباس متحدالشکل و اجباری کردن آن در سال های اولیه قرن حاضر خورشیدی در مشهد، یکی از مسائل حساس مرتبط با تاریخ مشهد است. آنچه در ادامه می آید گزارشی است در این زمینه. |
یکی از اقدامات پُرمناقشه دوره هفتم مجلس شورای ملی، تصویب قانون یکسانسازی لباس بود که میتوان آن را مقدمهای بر کشف حجاب رضاخانی تلقی کرد. این قانون در چهار ماده و هشت تبصره در ۶ دی ۱۳۰۷ به تصویب رسید. طبق آن، تمامی اتباع ذکور ایرانی که به موجب مشاغل دولتی دارای لباس مخصوص نبودند در داخل مملکت مکلف شدند که ملبس به جامه های متحدالشکل شوند و تمامی مستخدمین دولت اعم از قضایی و اداری موظف گردیدند تا در موقع اشتغال به کار دولتی لباس مخصوص قضایی یا اداری بپوشند و در غیر آن موقع نیز باید لباس متحدالشکل را تن می کردند[۱]. رژیم وقت زعم آن را داشت که اگر همه لباس متحدالشکل بپوشند، کلاه پهلوی بر سر گذارند و نسبت به سنتهای دینی سست شوند، متمدن خواهند شد؛ بنابراین کوشید نمادهای سنتی و مذهبی مردم از جمله لباس آن ها را تغییر دهد. با انتشار اعلامیه ها، اخبار و قوانین مربوط به اتحاد لباس، عکس العمل های متفاوتی از سوی مردم شهرهای مختلف نسبت به این تغییرات رخ داد. در مشهد نیز اجرای طرح «اتحاد لباس» با دردسرهایی همراه بود، به خصوص خدام حرم مطهر نسبت به آن مقاومت می کردند تا به نوعی مخالفت خود را با این اقدام رژیم که مقدمه ای بر کشف حجاب رضاخانی بود، نشان دهند. در این نوشتار براساس اسناد تاریخی به موضوع فشارهای حکومت رضاخانی در این باره و راههای مقابله مردم مشهد با این طرح پرداخته ایم:
انفصال از خدمت به بهانه کلاه و لباس
حکایت اتحاد لباس و تغییر کلاه در دوره رضا شاه در مشهد و عکس العمل نهادهای مذهبی، موضوعی قابل تأمل و مهم است. پس از ابلاغ قانون مذکور، عدهای سرپیچی نموده و حکومت پهلوی مجازاتی برای آن ها در نظر می گیرد. گزارش های تاریخی حاکی از آن است، در سال ۱۳۰۷ش. محمد ولیخان اسدی نایب التولیه حرم مطهر در دستوری به حاج دربانباشی کل، «میرزا بزرگ دربانباشی» را به علت کوتاهی در انجام وظایف، انفصال از خدمت نموده و سه نفر از دربانها نیز به علت مخالفت با بر سرگذاشتن کلاه پهلوی[۲] اخراج شدند. هر چند مشکل تغییر لباس در اسناد با فرهنگ و اقتصاد گره خورده است اما این موضوع موجب مشکلات و تضادهایی نیز میشود. همچنین در تاریخ ۱۸ فروردین ۱۳۰۸ سرهنگ نوایی رئیس نظمیه ناحیه شرق از محکومیت میرزا حسن ولد اشرف به پنج روز حبس به خاطر تمرد از قانون اتحاد لباس گزارش داده است. وی موقع اعزام به زندان فرار می کند و در حرم مطهر متحصن میشود[۳]. عدم توجه به تغییر لباس توسط خدمه آستان قدس موجب می شود تا نهایتا تیمورتاش وزیر دربار پهلوی در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۳۰۸ به اسدی نایبالتولیه آستان قدس تذکر بدهد.
راپورت هایی علیه مخالفان لباس متحد
قوانین سختگیرانه اتحاد لباس و مقاومت خدمه حرم مطهر در آن برهه، موجب ارسال گزارشهای مختلف به مرکز شد. در گزارشی آمده است: «مطابق راپورت واصله، اعضای آستانه در موقع تشرف به حرم مطهر تغییر لباس میدهند. مثل این که یک لباس مشروع و دیگری غیرمشروع است. لازم است با نهایت سختی از این اقدام جلوگیری کرده و بهکسی اجازه تغییر لباس در موقع تشرف به آستانه مقدسه را ندهید.» [۴]
یا در سندی دیگر سیدحسن تقی زاده والی ایالت خراسان و سیستان به تاریخ ۱۲ اردیبهشت۱۳۰۸ خطاب به نیابت تولیت عدم توجه به تغییر لباس را گزارش نموده است: «بعضی از مأمورین و عمال آستانه مقدسه در موضوع اتحاد شکل ملبوس علاقهمندی ندارند و بلکه تخلف آن را بیشتر جایز نمیشمارند. زیرا خدام در موقع ورود به خدمت لباس متحد الشکل را به لباس سابق خود تبدیل مینمایند. سرکشیک ها و روسای شعب دیگر هم به آنها دستور میدهند که در مواقع کشیک لباس خود را تغییر دهند چون این رویه در جامعه تاثیرات حائز دارد و مشکل آن است که لباس اتحاد را لباس نامشروعی به مردم معرفی میکند. مقتضی است متخلفان از قانون اتحاد شکل را توبیخ و به آنها خاطرنشان نمایید که مخالفت با قانون مزبور مسئولیت شدیدی را برای آنها ایجاب مینماید که بالاخره صورت ندامت خواهد گردید.[۵]» حکایت تغییر لباس سرانجام در هجدهم اردیبهشت ۱۳۰۸ به صورت بخش نامه در بین دربانان، فراشان و سرکشیکان حرم مطهر منتشر میشود: «لزوماً خاطرنشان مینمایند اجرای قانون اتحاد لباس برای همه کس و همه اجباری است و هیچکس نباید از مواد قانون مزبور سرپیچی نماید. فقط برای موقع خدمت مستخدمین داخل بیوتات متبرکات لباده مشکی که نمونه آن تهیه شده است باید پوشیده و با کلاه رسمی ملی مشغول خدمت گزاری گردند که از سایر حضار متمایز داده شده و در موقع مراجعه همه کس بتوانند آقایان را بشناسند.[۶]» اما آن ها که مخالف این اقدامات حکومت بودند، به اشکال مختلف با این روند مخالفت می ورزند.
مقاومت در برابر طرح رضاخانی در مشهد
مسائل و مشکلات مربوط به همسانسازی پوشاک موجب میشود تا در سندی به تاریخ ۹تیرماه۱۳۰۸ به تعریف لباس رسمی در اماکن آستان قدس رضوی پرداخته شود: «طبق بخشنامه تدوین شده، لباس رسمی عادی عبارت است از نیم تنه یقه برگردان دو یقه ای و شلوار خاکی وطنی و کلاه و نشان رسمی. در قسمت بالای کلاه، نواری به عرض پنج میلی متر به رنگ سبز و کلافی مارپیچ اضافه خواهد شد و اشخاصی که دارای رتبه هستند رتبه هر یک روی آستین بالای سردست مشخص میشود. لباس رسمی برای مواقع غیر عادی مثل خاکی است به رنگ مشکی با کفش برقی مشکی.» [۷]
موضوع تغییر لباس از اوایل اجرا، در مشهد با استقبال مواجهه نمیشود. اسناد نشان میدهد که مقاومت خدمه اماکن آستان قدس رضوی موجب می شود تا بارها تذکراتی به آن ها داده شود. سرپرست تلگرافخانه مخصوص رضاشاه در خاطراتش ضمن اشاره به قانون تغییر کلاه در مشهد به مقاومت اسدی نایب التولیه اشاره نموده و نوشته است: «وقتی دستور تغییر کلاه پهلوی (که کلاهی لبه دار بود) به (شاپو که کلاهی اروپایی است) صادر شد، در مشهد این دستور از طرف استاندار به ادارات دولتی از جمله آستان قدس ابلاغ میگردد، ادارات دولتی مشهد دستور را اجرا مینمایند ولی نایب التولیه به استاندار مینویسد که اجرای این دستور در ادارات آستان قدس که موسسهای مذهبی است با عجله و شتاب مصلحت نیست و باید با تانی این دستور را عملی کرد. پاکروان نظر نایبالتولیه را به دفتر مخصوص گزارش میدهد، ولی چون شاه فوقالعاده در عملیشدن تغییر کلاه اصرار داشته، مجدد حکم میرسد که حتما ادارات دستور را به موقع به اجرا بگذارند» [۸]
ماموران قیچی به دست
مولف «وقایع خاور ایران» نیز در گفتاری به موضوع اتحاد لباس در خراسان پرداخته و نوشته که ماموران قیچی به دست، لباس های قدیمی مردم را از بین می بردند:«در تغییر لباس، مأموران حکومتی و انتظامی در بعضی نقاط خصوصاً روستاها که مردم حاضر نبودند به آسانی از لباس وزین اجدادی درآیند و به قول خودشان لباس فرنگی یا دم بریده بپوشند به شدت عمل دست زدند و در بیشتر مناطق قیچی به دست در کوچه و بازار می گشتند و هرکسی را با لباس قدیمی میدیدند، بدون درنگ لباس او را از روی زانو دور تا دور قیچی میکردند تا ناچار شوند آن لباس خندهآور را از تن خود بیرون آورند و کت و شلوار تهیه کنند» [۸]
مشکلات طلاب
با شروع تغییر لباس یکی از مشکلات طلاب که در حجرههای مدارس زندگی میکردند، نگذاشتن عمامه بود. این موضوع موجب تضاد بین مسئولان و طلاب شد. زیرا مسئولان این مدارس به کسانی که عمامه نمیگذاشتند حجره نمیدادند.[۱۰] درباره تغییر لباس روحانیون، عوامل رضاخانی می خواستند خیلی زیرکانه و به ظاهر دلسوزانه عمل کنند و مدعی بودند که نباید هر بیسوادی ادعای ورود به جرگه مقدس روحانیت را داشته باشد و لباس روحانی بپوشد و عمامه بگذارد؛ لذا بایستی لیاقت و شایستگی ایشان محرز گشته و آقایان مجتهدین تأیید کرده باشند در غیر اینصورت پوشیدن لباس روحانی و عمامه بر سر گذاشتن ممنوع میباشد» [۱۱]
البته عدهای نیز از قانون متحدالشکل نمودن البسه مستثنا بودند از جمله؛ مجتهدین مجاز از مراجع تقلید، مراجع امور شرعیه دهات و قصبات و… پس از گذراندن امتحان معینه، مفتیان اهل سنت و جماعت پیش نمازان دارای محراب، محدثینی که از طرف دو نفر مجتهدین مجاز اجازه روایت داشته باشند، طلاب مشتغلین به فقه و اصول که در درجه خود از عهده امتحان برآیند، مدرسین فقه و اصول و حکمت الهی و روحانیون ایرانی غیر مسلمان [۱۲]. اما در راستای اجرایی کردن این قانون، رژیم پوشیدن لباس روحانیت را مشروط به گذراندن امتحان کرد. برگزاری امتحان از طلاب، آن ها را با مشکلات عدیدهای روبهرو کرد. این مشکلات با گذشت زمان بیشتر هم شد؛ چرا که تبصرههایی به قانون اولیه مصوب شده لباس متحدالشکل افزوده شد که محدودیتها و فشارها را افزایش میداد.
مقاومتی که به یک قیام منجر شد
تصویب و ابلاغ قانون کشف حجاب بیش از پیش جامعه روحانیت را با محدودیت مواجه کرده بود و اعتراضات علما و روحانیون و مخالفتهای گسترده مردمی را نیز در سراسر کشور و در شهرهایی نظیر قم، اصفهان و شیراز در پی داشت که مهمترین نمونه آن قیام بزرگ مسجد گوهرشاد مشهد بود. اگر چه با انتشار خبر قیام گوهرشاد در تیرماه ۱۳۱۴ در اعتراض به اجباری شدن پوشش و لباس غربی برای مردان، مقدمات اعتراض اجتماعی وسیعی فراهم شد اما فقدان رهبری منسجم و خشونت شدید حکومت از جمله عواملی به شمار میآمد که باعث گردید تا این اعتراضات ناکام بمانند و رضاخان نیز مصمم به اجرای خشونت بار کشف حجاب برای زنان مسلمان ایرانی بود.
منابع
[۱]. تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، مهر ۱۳۷۸، ص ۱۰.
[۲]. مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی. شماره سند، ۶۶۲۱۰
[۳]. همان، سند شماره، ۴۰/۶۵۷۱۸
[۴] . همان، ۶۵۷۱۸.۷
[۵]. همان، ۶۵۷۱۸.۴
[۶]. همان، ۶۵۷۱۸.۳۸
[۷]. همان، ۶۵۷۱۸.۲۶
[۸]. شش سال در دربار پهلوی: خاطرات محمد ارجمند سرپرست تلگرافخانه مخصوص رضاشاه. به کوشش عبدالرضا (هوشنگ) مهدوی. تهران: پیکان، ۱۳۸۵، ص۱۹۴
[۹]. وقایع خاور ایران (دوره پهلوی). سید علی میرنیا، ص ۲۶.
[۱۰]. مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی. سند شماره ۴/۴۶۹۰
[۱۱]. زنگنه، ابراهیم: تاریخ مشهد بزرگ. ابراهیم زنگنه. مشهد: انتشارات خاطره. ۱۳۸۸، ص ۹۷.
[۱۲]. تغییر لباس و کشف حجاب، ص ۱۰.
(۳۹۰)
ماجرای سیل ویرانگری که ۶۸ سال پیش، بخشی از محلات قدیمی مشهد را نابود کرد
شهر را آب برد!
غلامرضا آذری خاکستر
| سیل های شهری همیشه بخشی از تاریخ و خاطره شهرها را می سازند. در این جا با گزارشی درباره یکی از سیل های شهری رخ داده در مشهد در بیش از یک قرن قبل مواجه هستیم. |
حوادث طبیعی از تاریخ شهرمان جدا نبوده اند و در جایجای آن میشود روایتی از زلزلهای بزرگ یا سیلی مهیب یا … خواند. اما پارهای دیگر از آن اتفاقات تاریخی، نحوه مواجهه مردمان آن دوران با حوادث بوده است. این که بر روزگارشان چه آمده و چطور دوباره زندگی را از سر گرفته اند؟ از میان این حوادث، یکی از ویران کننده ترین آنها، سیلی بوده که خرداد ۱۳۲۹ رخ می دهد که علاوه بر خسارات فراوان، تلفاتی را نیز در پی دارد. ابعاد این حادثه چنان بزرگ بوده که در کتاب ها و نسخ تاریخی به آن اشارات متعددی شده است. در ادامه، این حادثه تاریخی را برایتان روایت کرده ایم:
یک سیل تاریخی به روایت اسناد قدیمی
در اسناد تاریخی از سیل خردادماه مشهد، به عنوان یکی از ویرانکنندهترین حوادث طبیعی تاریخ شهر یاد شده است. در این حادثه که هشتم خرداد ۱۳۲۹ رخ می دهد، بخشی از شهر به خاطر سیلاب از بین می رود. این سیل پس از پرکردن خندق داخل شهر و پشت محله سعدآباد، خیابان فردوسی، تهران و دروازه عیدگاه به مرکز شهر جاری می شود و خرابیهای بسیاری به بار میآورد. اهمیت موضوع، موجب می شود تا ماجرای این سیل در اسناد، مطبوعات و خاطرات مسئولان آن زمان انعکاس داشته باشد.
سید محسن صدرمعروف به «صدرالاشراف» که از سال ۱۳۲۷ش. به سمت استاندار خراسان منصوب شد، ماجرای سیل و علت آن را در خاطراتش چنین بیان می کند: «اولا باران شدیدی بود که قریب یک ساعت در شهر و اطراف با نهایت شدت بارید اما خندقی که دور شهر قدیم مشهد بود، پرنشد. این خندق به طور مارپیچ در وسط شهر واقع و خیابان هایی را که با آن تقاطع کرده بودند طاق زده اند ولی به ملاحظه آن که سطح خیابان روی پل، مرتفع تر از سطح خود خیابان نباشد، طاق ها مرتفع نیست و عمق زیاد ندارد. دیگر آن که شدت باران در کوهستان طرف جنوب غربی شهر و راه طرقبه و بند گلستان زیاد بود و همین که سیل به طرف شهر آمد، اتفاقا چوب های درخت تبریزی که از باغ ملک آباد بریده ودر مجرا برای حمل ریخته بودند را سیل با خود روانه ساخت و جلوی پل که روی کانال کشیده شده بود، سد گردید و به این واسطه آب در بالای سدی که جلوی خندق قدیم مشرف به شهر بود، جمع شده و سد را شکست و به خندق قدیم که در اواسط شهر به طور پیچ پیچ واقع شده بود، ریخت. گذشته از این که خندق قدیم که بعضی نقاط آن پرشده بود، وسعت عبور آب را نداشت و شروع به خرابی خانه های اطراف خندق کرد…» [۱]
محمود بدر نیز در آن روزها، نایب التولیه آستان قدس رضوی بود. او در ۹ خرداد طی گزارشی به ریاست دفتر مخصوص دربار شرح واقعه سیل مشهد را ارائه می کند و توضیح می دهد که تعداد خانه هایی که در این سیل خراب شده، هفتصد باب است که یا آسیب سخت به آن وارد آمده است یا قابل سکونت نیستند.
در این گزارش تعداد تلفات جانی معلوم نیست ولی تصور نمی رود از ۳۰ نفر متجاوز باشد. به اذعان او، کشته شدگان عمدتا اشخاص فقیر و بیچاره بودهاند که غافلگیر شده و قادر به فرار از این سیل مهیب نبوده اند. صدرالاشراف بیشترین خرابی را متوجه محله عیدگاه دانسته و نوشته است:«خرابی در آخر خندق که محله عیدگاه است و خانه های آن هم از خشت و گل و در گودی ساخته شده، زیادتر از سایر نقاط بود یعنی فقرا بیشتر بی خانه شدند».
دراین سیل به اماکن حرم مطهر، خسارتی وارد نشده است. این گزارش نشان می دهد قسمتی از دیوارهای باغ های خارج شهر که متعلق به آستان قدس است، فرو ریخته و به محصول سردرختی و زراعت صیفی نیز خساراتی وارد آمده است. همچنین به قنات گناباد که آب نهر شهر را تامین می کرد و همچنین مجاری آن تا شهر، خسارات مهمی وارد آمد که روز نهم خرداد، مقنی و کارگر کافی برای ترمیم قنات ها و اصلاح مجاری آب و تعیین میزان حقیقی خسارات اعزام شده اند. نایب التولیه آن دوران معتقد بود:« درباره کمک به اشخاص سیل زده و جبران خسارات وارده در این مورد احتیاجی به ارسال کمک جنسی یا نقدی از مرکز نیست و استاندار هم با این نظر موافقت دارند که وجوه خیریه و اعتباراتی که برای این قبیل امور در اختیار شهرداری و استانداری است کفاف جبران خسارات را می کند … ولی اقتضا دارد اعتباری در اختیار بانک رهنی مشهد گذاشته شود که با شرایط بسیار سهل و ساده به اشخاصی که در اثر سیل بی خانمان شده اند وام بدهند تا خانه های خود را تعمیر یا در جای دیگر شهر برای خود خانه بسازند …» [۲]
نان و خورشت برای سیل زدگان
استاندار خراسان امداد رسانی به سیل زدگان و کمک های صورت گرفته را نیز چنین بیان کرده است: «دبستانی اطراف آن را آب گرفته و اطفال در خطر غرق و تلف شدن بودند، مساعدت مردم سبب نجات آن ها گردید. شب اول دستور دادم اعضای شیرو خورشید مشهد جلسه خود را تشکیل داده و مقداری چادر که در مسیر بود برای سیل زدگان که با حال تحیر و بهت در کنار خانه خراب خود یا دورتر نشسته بودند، برپا شود و نان برای آن ها تهیه شد و تا سه روز نان و خورشت و قند و چای و آب توسط شیرو خورشید به آن ها داده شد.[۳]
همچنین سیل موجب ویران شدن بخشی از زندان شهربانی، اداره برق و شیر و خورشید سرخ می شود. [۴] پس از ورود سیل به زندان زنان و بخشی از زندان مردان و تخریب آن، تعدادی از زندانی ها اقدام به فرار می کنند که در درگیری ۶ نفر هدف اصابت گلوله قرار می گیرند.[۵]
کوی بینوایان
چند صباح بعد، ساختمان سازی برای سیل زدگان در قطعه زمینی مقابل کارخانه نخریسی و نساجی خسروی مشهد انجام می شود و در مدت کمی ۷۳ باب خانه و ده باب دکان آماده می شود. واگذاری این خانه ها به کسانی که در جریان سیل بیشترین خسارات را متحمل شده و جزو فقیرترین اشخاص بودند، با نظارت دستگاه های متولی وقت انجام می گیرد. همچنین چهل دستگاه پارچه بافی در آن جا نصب می شود تا مردم برای امرار معاش خود به شعربافی بپردازند.[۶]
بانک رهنی ایران نیز مبلغ بیست میلیون ریال به اشخاصی که در اثر سیل ۸ خرداد ۱۳۲۹ در مشهد آسیب دیده بودند، وام اعطا می کند.[۷] سرانجام پس از شناسایی افراد نیازمند با کمک دولت، آستان قدس رضوی و خیران حدود ۱۵۰ خانه برای سیل زدگان ساخته و در کمتر از یک سال به آن ها واگذار شد.
منابع
[۱].خاطرات صدرالاشراف. محسن صدر. تهران: وحید. ۱۳۶۴، ص۵۱۱
[۲]. مرکز اسناد آستان قدس رضوی. سند شماره، ۳۶/۱۱۸۵۵۷
[۳]. خاطرات صدرالاشراف، ص۵۱۱
[۴] تقویم تاریخ خراسان از مشروطیت تا انقلاب اسلامی. غلامرضا جلالی و همکاران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۱۳۷۷. ص۱۱۲
[۵]. روزنامه خراسان ۱۱/۳/۱۳۲۹
[۶]. مرکز اسناد آستان قدس رضوی. سند شماره، ۲/۷۰۰۷۱
[۷]. همان. سند شماره، ۱۰/۱۱۸۵۵۷
(۳۹۱)
بررسی تطبیقی میزان آشنایی کتابداران آستان قدس رضوی با مؤلفههای وب تعاملی و وب معنایی
فاطمه زارعی شاندیز، انیس میری و اعظم افسری
| کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از مهم ترین بخش های این آستان است. در این مقاله سه مولف با استفاده از دانش کتابداری به بررسی یکی از مسائل مربوط به این کتابخانه پرداخته اند. |
چکیده
کتابخانهها از آغاز پیدایش وب به ضرورت حضور بر روی وب پی بردند و مدتی کوتاه پس از ظهور وب، ابتدا دادههای کتابشناختی خود را بر روی وب ارائه نمودند و سپس شبکههای ائتلافی فهرستگان ها را توسعه دادند. با گذر زمان گسترش قابلیتهای وب، تحول نسلهای کتابخانهها و تکامل محملهای اطلاعاتی آنها به شکل دیجیتالی، کتابخانهها توانستند محتوای منابع خود را نیز بر روی وب دسترسپذیر سازند. هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان آشنایی کتابداران کتابخانههای آستان قدس رضوی با وب میباشد. روش پژوهش پیمایشی توصیفی از نوع کاربردی است. جامعه آماری پژوهش شامل ۱۰۵ نفر از کتابداران آستان قدس رضوی است و ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته، با سؤالات بسته و باز بوده که پایایی آن با محاسبه آلفای کرونباخ ۹۰ تعیین گردید و روایی آن نیز بر اساس مرور متون و مشاهدات پژوهشگر از ابزارهای وب است و توسط چند تن از اساتید رشته کتابداری مورد تأیید قرار گرفت. یافتههای پژوهش نشان داد که میزان آشنایی کتابداران از امکانات وب ۲ به صورت میانگین ۵/۳۱ میباشد که نسبت به میانگین کتابخانههای دانشگاهی پایینتر میباشد. آشنایی کتابداران آستان قدس رضوی با وب ۳ بهطور میانگین حدود ۷۵/۱۴ میباشد که نشاندهنده این است که کتابداران به میزان بالایی از فناوری فاصلهدارند و آموزش کتابداران درزمینه فناوریهای روز، لازم و ضروری به نظر میرسد. در این پژوهش، میزان آشنایی کتابداران با زبان انگلیسی موردنیاز برای استفاده از فنآوریها نیز موردبررسی قرار گرفت که این میزان آشنایی بهطور متوسط ۵۰ درصد تعیین شد. کتابداران نیز تمایل زیادی به برگزاری کلاسهای آموزش زبان انگلیسی توسط سازمان دارند.
منبع:
فاطمه زارعی شاندیز، انیس میری، اعظم افسری، «بررسی تطبیقی میزان آشنایی کتابداران آستان قدس رضوی با مؤلفههای وب تعاملی و وب معنایی»، شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال نهم، شماره ۳۶-۳۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۶، ۱-۱۷.
برای کسب اطلاعات بیشتر به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_58516.html
(۳۹۲)
خوشنویسی درباره امام رضا (ع) از مسعود نجابتی
| آفرینش آثار هنری درباره امام رضا (ع) در سال های اخیر افزایش قابل ملاحظه ای یافته است. آنچه در ادامه مشاهده می کنید خوشنویسی به خط ثلث است که در سال ۱۳۸۸ به رشته تحریر در آمده است. |
جابر جعفی روایت کرده است: از وصی اوصیا و وارث علم انبیا ابوجعفر امام محمد باقر(ع) شنیدم، میفرمود: پدرم سیدالعابدین علیبنالحسین(ع) از پدرش سیدالشهدا حسینبنعلی(ع) از سید اوصیا امیرالمومنین علیبنابیطالب(ع) حدیث کرد که گفت: رسول خدا(ص) فرمودند: پارهای از تن من در زمین خراسان به خاک سپرده میشودکه هیچ دردمندی او را زیارت نمیکند، مگر اینکه خداوند ناراحتی و غم او را برطرف میکند و هر گناهکاری که او را زیارت کند، خداوند متعال گناهانش را میبخشد.
برای مشاهده این فایل با کیفیت بالا به این لینک مراجعه کنید:
(۳۹۳)
نشستی با موضوع بازخوانی واقعه هجوم رژیم پهلوی به انقلابیون در حرم مطهر رضوی
| در سالهای منتهی به انقلاب، حرم امام رضا (ع) در کانون برخی تظاهرات و اعتراضات سیاسی قرار گرفت. اخیرا نشستی در این زمینه برگزار شده است. |
نشست نقض حریم با سخنرانی
آقای علیجان سکندری
غلامرضا جلالی
حاج علی شمقدری
دکتر ابوالفضل حسن آبادی
۲۹ آبان ۱۳۹۷
برای دسترسی به فایل این نشست به این لینک مراجعه کنید:
https://t.me/oralhistoryiran/4964
(۳۹۴)
روایت های قدیمی از کوه سنگی
غلامرضا آذری خاکستر
| کوه سنگی یکی از شناخته شده ترین نقاط در منطقه شهری مشهد به شمار می رود. مولف این مقاله آثار باقی مانده از کوه سنگی در حافظه و خاطره مشهد را بررسی کرده است. |
برای آنهایی که چمدانشان را به نیت سفر به مشهد میبندند، جاذبههای زیارتی و سیاحتی این شهر کم نیست اما میان تفرجگاههای این شهر، پُرطرفدارترین آنها، کوهسنگی است. مجموعهای که البته قرنهاست در این باب دارای سابقه است و حتی در نسخ مختلف از آن به عنوان اولین و قدیمی ترین تفرجگاه شهرمان یاد می شود. در این مطلب، ردپای این مجموعه سیاحتی را در دل تاریخ جست وجو کردیم:
روایت های قدیمی از یک کوهِ سنگی
آن طور که از نسخ تاریخی برمی آید، دلیل نام گذاری این تفرجگاه به «کوهسنگی»، وجود سنگهای بسیار بزرگی بوده که ارتفاعات آن را شکل داده است و عملا باعث شده تا قسمت خاکی آن خیلی کم باشد. این مکان از گذشته مورد توجه بوده، بهطوریکه در ارتباط با آن، روایاتی تاریخی نیز ثبت شده است. به نوشته «شیخ صدوق» از علمای شیعه در قرن چهارم هجری قمری، حضرت رضا(ع) در کوه مجاور سناباد نوغان توقف و دعا کردند که «پروردگارا این کوه را برای مردم نافع قرار بده و برکت آن را در آن و ظرف هایی که از آن تهیه می کنند زیاده فرما.» پس از آن مردم به تشویق آن حضرت از همان کوه ظرف هایی تهیه می کردند…[۱]. بدینسبب، کوهسنگی مشهد و معدن سنگ ویژه مجاور آن، از زمان حضرت رضا(ع) شناخته شده است.[۲] در آثار قرن دهم هجری نیز از کوهسنگی یاد شده است. به طوری که نویسنده «بدایع الوقایع» از این کوه به عنوان «سیرگاه» مردم یاد کرده است: «قریب به نیمه شب بود که به کوهی سنگین رسیدیم که در یک فرسخی مشهد است و آن سیرگاه مردم آن جاست. در بالای کوه میرزا بابر قلندر سنگ بران را فرموده که خانه ای ساخته اند و با جوانان آن جا به سیر می آمده، بر بالای آن کوه برآمده درون آن خانه درآمدیم…» [۳]
محل تاج گذاری شاه صفوی
طبق منابع تاریخی، به قولی شاهعباس صفوی روی کوهسنگی مشهد تاج شاهی ایران را بر سر گذاشت. در این زمینه در «منتظم ناصری» نیز آمده است که «در سال۹۹۴ق. مرشدقلیخان پس از ورود به مشهد مقررداشت، عباسمیرزا دوباره به تخت سلطنت جلوس نماید و برای آن ساعتی اختیار کردند. تمام اهل مشهد از شهر بیرون آمدند و اطراف کوهسنگی جمعیت کردند و در دامان آن کوه، تختی مزین به جواهر نصب و برقرار کردند و خطبه سلطنت به نام وی خواندند و مرکز حکمرانی خراسان مشهد شد.» [۴]
کوهی از طلا؛ کوهی از نقره
درباره این کوه مطالب و قصههایی هم در افواه شنیده شده که خالی از لطف نیست. از جمله میگویند: این دو کوه یکی دارای طلا و دیگری دارای نقره میباشد اما چون نفرین شده است، تا به حال هر کس بهمنظور استخراج طلا و نقره در آن کار کرده هر چه خرج نموده از ده، نُه برداشته. به عبارت دیگر از هر ده تومان خرج فقط نهتومان عایدش شده است. در جلوی کوه ایوانی است که در دوره صفوی به شیوه بناهای قرن ۱۰ و ۱۱ هجری و با مصالح ساختمانی همان زمان یعنی آجرو آهک و گچ و سنگ ساخته شده است. در میان ایوان قبر مرحوم میرزا ابراهیم از اجداد سادات رضوی است که نسب اش با ۲۳ واسطه به حضرت رضا (ع) میرسد. میرزا ابراهیم در سال ۱۰۳۸ق موقوفات مهمی را در شهرهای مشهد، رادکان و تربت جام، وقف بر اولاد ذکور و اناث خاندان خویش و عامه سادات رضوی ساکن شهر مشهد کرد. میرزا ابراهیم رضوی در سال۱۰۴۲هـ. ق. درگذشته است.
ماجرای ایجاد استخر کوهسنگی
جدا از سابقه تاریخی این کوه، این نقطه از شهر در دوره پهلوی اول به دستور اسدی نایب التولیه آستان قدس با ایجاد استخر، مکانی برای شنا و تفریح جوانان در تابستان بهشمار میآمد:«کسانی که می خواستند از استخر استفاده کنند، لباس های خودشان را در اتاقک های چوبی که به همین منظور درست شده بود، قرار می دادند… کف بندی آن طوری بود که در یک زمان هم شناگران ماهر و شیرجه بازان بی باک می توانستند وارد شوند و هم نوآموزان و افراد متفرقه و بچه های هفت و هشت ساله…[۵] » از استخر کوهسنگی که ۱۰۵ متر طول و ۵۸ متر عرض دارد، ابتدا یک خیابان بهطول تقریبی ۲۴۰۰متر بهطرف شهر تا انتهای ضلع غربی بیمارستان شاهرضا احداث گردیده است. عرض سوارهروی این خیابان ۲۳:۳۰ متر است. در نتیجه تهیه آب در آن ناحیه، ظرف ۳۰ سال بهتدریج تمام اراضی حوالی کوهسنگی از طرفی تا باغات ملکآباد و از جانبی تا شهر بهصورت شهری جدید درآمد. در گذشته از کوهسنگی تا حصار و خندق قدیم شهر مشهد، تقریباً سه کیلومتر فاصله بوده و قسمت عمده، بلکه تمام زمینهای میانه راه بدون آب و آبادی بوده است. محمدولیخان اسدی، نایبالتولیه آستان قدس رضوی، مطالعاتی برای تهیه آب این منطقه انجام داد و با گسترش شهر مشهد در دوره پهلوی، مسئولان شهر به این فکر افتادند که برای کمبود آب زراعی شهر چارهاندیشی کنند. پس از مطالعه و بررسی به این نتیجه رسیدند که تنها راه گریز از بیآبی، انتقال آب از سایر نقاط به شهر است. بنابراین، به دستور نایب التولیه وقت، چندین رشته قنات در یکی ازمناطق خارج شهر حفر شد و حدود ۷۰ سال تاحدودی مشکل کمآبی مزارع شهر مشهد برطرف گردید. طرح احداث قنات در مزرعه گناباد از موقوفات آستان قدس رضوی در دومرحله اجرا شد. مرحله نخست به دستور محمد ولی خان اسدی[۶] و مرحله دوم توسط شرکت فلاحتی خراسان صورت گرفت. این طرح از سال ۱۳۰۷ شروع شد و تا سال ۱۳۱۳ش ادامه داشت. یکی از مناطق پر آب دشت توس روستای گناباد در شمال غرب مشهد، نزدیک چشمه گیلاس انتخاب شد و پنج قنات به نامهای حاج عباس، کربلایی، محمدی، استاد حسینی، عبدالهی و ناظری به دستور اسدی حفر گردید. از سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸ش. مرحله دوم احداث قناتهای شماره اول تا چهارم وقنات جدیدالاحداث و قنات حسینآباد انجام شد. این مجموعه که ۱۷ رشته قنات را شامل میشد، باعث آبادی تمام دامنه کوه جنوبی شهر گردید. فاصله مجرای این قناتها تا کوهسنگی ۴۲ کیلومتر بوده است.[۷] نهر گناباد پس از طی مسیر نسبتا طولانی که اطراف آن را درختان توت فرا گرفته بود، به استخر کوهسنگی وارد میشد و از آن جا برای اراضی الندشت و ملکآباد استفاده میشد. در سالهای ۱۳۱۴-۱۳۲۰ش به دستور پاکروان، نیابت تولیت و استاندار خراسان، اطراف استخر کوهسنگی بهوضع جالبی خیابانبندی و طراحی و گلکاری شد و مجسمههای متعددی در آن جا نصب و عمارتی دو طبقه (دارای چند اتاق و سایر متعلقات) درجنوب استخر ساخته شد.[۸]
منابع:
[۱]. عیون اخبار الرضا. تالیف ابن بابویه؛ ترجمه عبدالحسین رضائی، محمدباقر ساعدی؛ تصحیح محمدباقر بهبود. ج۱و۲. تهران: کتاب فروشی اسلامیه، ۱۳۵۵، ص۴۹۹
[۲]. سیمای تاریخی- فرهنگی شهر مشهد (پیشینه تاریخی، مراحل توسعه شهر، مقابر، زیارتگاه ها، مدارس) واقفان بزرگ و بناهای تاریخی. مهدی سیدی. تهران: آوام. ۱۳۸۲، ص۳۹
[۳]. بدایع الوقایع. زین الدین محمود واصفی. تصحیح الکساندر بلدروف. ج۲، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. ۱۳۵۰، ص۲۶۱
[۴]. سالشمار وقایع مشهد در قرن های پنجم تا سیزدهم. محمدتقی مدرس رضوی. مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی. ۱۳۷۸، ۶۴
[۵] .مزار میرمراد (نمایی از مشهد قدیم). غلامحسین بقیعی. تهران: گوتنبرگ، ۱۳۷۳، ص۱۴۴
[۶]. گذرعمر، خاطرات سیاسی باقرپیرنیا استاندار استان فارس، خراسان و نایب التولیه آستان قدس رضوی. باقر پیرنیا. تهران: کویر.۱۳۸۲، ص۳۱۶
[۷]. راهنمای مشهد. غلامرضا ریاضی. مشهد: کتاب فروشی زوار. ۱۳۳۴، ص۵۰
[۸]. راهنما یا تاریخ آستان قدس رضوی.علی موتمن. مشهد: بی نا. ۱۳۴۸، ص۹۸
منبع:
روزنامه خراسان
http://khorasanrazavi.khorasannews.com/newspaper/BlockPrint/203109
(۳۹۵)
پهلوانان هیئتدار
غلامرضا آذری خاکستر
| برگزاری مراسم سوگواری حسینی در شهر مشهد پیشینه و غنای زیادی دارد. آنچه در ادامه می آید گزارش کوتاهی است درباره فعالان این عرصه در قرن گذشته. |
وجود گروهها و مهاجران مختلف در مشهد موجب شده است تا شاهد تنوع مراسم مذهبی ماه محرم باشیم. هیئت ها و دسته های عزاداری مختلفی از گذشته تا کنون در مشهد فعال بودهاند. در قدیم تمام محلههای شهر دارای هیئتهای سینه زنی بود. هیئت قاسمی بالا خیابان توسط پهلوان گلکار، هیئت ابوالفضلی عیدگاه به سرپرستی پهلوان مراد. هیئت حبل المتین سراب به سرکردگی فتاح خان از معروف ترین مجامع و گروههای عزاداری به شمار می آمدند. دسته ترک های آذربایجان به عنوان یکی از نمادهای عزاداری مشهد در ۱۳۰۶ق فعال بود و در سالهای قبل همراه با دسته ترک های قره باغ مراسم مذهبی برگزار می کردند. تمامی سرکردگان، بانیان، نوحهسرایان و روضه خوانان دسته زنجیرزن، آذربایجانی بودند و به همین دلیل شعرها و مرثیهها به زبان ترکی خوانده میشد. این دسته از نظر ابهت و بزرگی، بیهمتا توصیف می شدند که پیشاپیش دسته، عده زیادی از تجار و ثروتمندان آذربایجانی با عبا و قبای سیاه حرکت میکردند.
هیئت عزاداران مکتب الرضا(ع) توسط گروهی دیگر از آذربایجانیها در سال ۱۳۴۲ در کوچه رضوی مشهد فعالیت خود را شروع کرد. همچنین هیئت کرمانیها از قدیم با شکوهترین مراسم مذهبی را برگزار میکرد و مراسم روز سوم شهادت امام حسین(ع) که کاروانی در خیابانها به راه می افتادند، از یک قرن پیش در میان هیئت های مشهد شاخص بوده است.
تکیههای نامی مشهد
در گذشته تقریبا تمام سراهای تجارتی مشهد در بازار و خیابان یک دهه از سال را به روضهخوانی و عزاداری میپرداختند و برای حفظ مردم از آفتاب در تابستان، یا سرما و باران در زمستان، ضمن سیاهپوش کردن در و دیوارها و برکشیدن پردههای قلمکار با اشعار محتشم کاشانی در مرثیه عزای حسینی، خیمه بزرگی هم در وسط محوطه حیاط سرا میافراشتند و بر ستون وسط آن یا عمود خیمه پرچمها و بیرق های عزاداری نصب میکردند. مهمترین تکیههای مشهد در گذشته عبارتند از: تکیه قنادها در کوچه عباسقلی خان، تکیه پزندگان در فلکه آب خیابان تهران، تکیه بزازها یا میرزاجانی در چهارباغ، تکیه خیاط ها در کوچه باغ عنبر، تکیه برقی ها، مسگرها، زرگرها، تکیه فتاح خان، تکیه کرمانی ها، تکیه اصفهانی ها و تکیه تهرانی ها و ….
کلنل چارلز ادوارد ییت سرکنسول انگلیس در مشهد در خاطراتش به شرح نحوه عزاداری ماه محرم در مشهد دوره قاجار پرداخته و نوشته است: «در ماه محرم دسته های زنجیرزنی در صفوف باریکی متشکل از دو یا سه ردیف که هرکدام بیست تا سی جوان زنجیر میزدند به راه افتادند. در پشت آنها جمعیت زیادی از مردم بهراه افتاده، نوحه میخواندند و سینه میزدند. آنان به نحوی هماهنگ دست خود را بلند کرده و محکم بر سینه میکوفتند…. همین که روزها میگذشت و به دهم محرم یعنی روز شهادت امام حسین(ع) نزدیک میشدیم سوگواری با شدت بیشتری ادامه می یافت. هر محله یا طایفهای هیئتهای عزاداری خاص خود را داشت. اما ترکهای آذربایجانی که در نزدیکی کنسولگری هم زندگی میکردند به گفته عموم از بهترین برگزارکنندگان این مراسم بودند… روز قتل ابتدا علمهایی سیاه که توسط مردانی سیاهپوش حمل میشد عبور داده شد. بهدنبال آنان نیز جوانان زنجیرزن به صف حرکت میکردند. سنجهای برنجی با آهنگ یکنواخت و منطقی نواخته میشد، نوحهخوان با صدایی غم انگیز هم نوایی می کرد و جوانان بهطور هماهنگ زنجیر را به پشت های برهنه خود به چپ و راست می نواختند. پشت سر این عده جمعی از سیدها و کسبه ترک حرکت میکردند و بلافاصله دسته های سینه زنها قرار داشت. همه با هم به نحو غم انگیز و سوزناکی شعرهایی به صدای بلند می خواندند…. و با شربت از عزاداران پذیرایی می شد…بعد از این عده گروهی از تجار و کسبه بازار آمدند. این ها لباس هایی سیاه به تن و اندوه ژرف بر چهره داشتند و خیلی به آرامی سینه می زدند. پشت سر این گروه اسبی حرکت داده می شد که به رسم معمول آن زمان بر تنش زره پوشانده بودند. تمام زره مملو از تیرهایی بود که در آن فرو شده بود. »ماهوان نویسنده تاریخ مشهد نیز به نحوه برگزاری مراسم روز عاشورا پرداخته است: دسته های مذهبی در زمان قاجار و دوره پهلوی با شور و هیجان انجام می شد. در مسیر حرکت دسته با شربت یا آب یخ از مردم پذیرایی می کردند. و در روز عاشورا با غذای سنتی مشهدی آش شله قلمکار اطعام می کردند. و تا روزی که بازار بزرگ خراب نشده بود رسم براین بود که هر هیئت عزاداری از هر محل که حرکت می کرد. شرق یا غرب فلکه حضرت را دور زده و وقتی به بازار زنجیر می رسید وارد بازار شده و راه خود را به طرف صحن قدیم یا صحن کهنه ادامه می داد. و در این مسیر شاهد عزاداری منظم دسته ها و هیئت های مختلف بودیم.در دوره رضا شاه فعالیت های مذهبی همچون برگزاری مراسم ماه محرم محدود و گاهی ممنوع می شوند.
منبع:
کانال تلگرامی تاریخ شفاهی ایران
@oralhistoryiran
(۳۹۶)
بررسی رابط کاربر خدمات میز مرجع مجازی (پرسش از کتابدار)؛ کتابخانههای خارج از کشور و ارائه الگوی پیشنهادی برای کتابخانه دیجیتال آستان قدس
مریم زبردست و عباس مرجانی
| کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از مهم ترین بخش های این آستان است. در این مقاله با استفاده از دانش کتابداری یکی از مسائ مربوط به این کتابخانه بررسی شده است. |
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی رابط کاربر خدمات مرجع الکترونیکی«پرسش از کتابدار» در کتابخانههای دنیا و تعیین الگوی خدمات پرسش از کتابدار کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی است. مؤلفههای این پژوهش دسترسی، طراحی رابط کاربر، ویژگیهای مربوط به نمایش اطلاعات، انسجام و یکدستی، راهنمای کاربر، تعامل، بازخورد، انعطافپذیری و شخصیسازی است.
شیوه بررسی در این پژوهش بر اساس سیاهه وارسی مؤلف ساخته، از مؤلفههای مؤثر در تعیین رابط کاربر میباشد که مشخصات خدمات مزبور با آن بررسی شده است. جامعه پژوهش شامل ۱۶ کتابخانه دانشگاهی و عمومی ارائه دهنده این خدمات در خارج از ایران میباشد.
یافتههای پژوهش نشان می دهد بیش از نیمی از مراکز مورد بررسی محل قرارگیری مناسبی برای ورود آسان کاربران به این خدمات در نظر گرفتهاند. تمامی وبگاهها از رنگ سفید برای زمینه و بیشتر آنها از رنگ آبی و طیفهای آن برای پبوندها استفاده کردهاند. بیشتر مراکز برای راهنمایی سریعتر کاربران، قسمت پرسشهای متداول را فراهم کرده و گزینه «راهنما» در صفحات مورد دقت قرار گرفته است. دریافت بازخورد و انعکاس رضایت یا عدم رضایت کاربر و ارائه خدمات ویژه، عضویت افراد و تغییر رابط کاربر برای افراد ناتوان و کودکان مورد توجه مراکز بوده است.
نتایج نشان دهنده لزوم رعایت مؤلفههایی نظیر فراهم نمودن دسترسی آسان به خدمات مرجع مجازی، انتخاب رنگهای مناسب در طراحی سایت، استفاده از اصطلاحات ساده و مأنوس، امکان استفاده راحت از سایت برای کاربران از طریق انتخاب قلم مناسب و تصاویر، ایجاد آرشیو پرسشها و پاسخها و نمایه برای جستجوی مطالب، ایجاد نقشه سایت و راهنماهای مناسب برای استفاده بهتر کاربران و … می باشد.
منبع:
مریم زبردست، عباس مرجانی. «بررسی رابط کاربر خدمات میز مرجع مجازی (پرسش از کتابدار)؛ کتابخانههای خارج از کشور و ارائه الگوی پیشنهادی برای کتابخانه دیجیتال آستان قدس»، شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال نهم، شماره ۳۶-۳۷، پاییز و زمستان ۱۳۹۶، ۱-۲۷.
برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:
http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_58518.html
(۳۹۷)
نگاهی به اشغال خراسان توسط متفقین: بازخوانی تاریخ یک تهاجم
غلامرضا آذری خاکستر
| خراسان در قرن اخیر وقایع بسیاری را در خود دیده است. اشغال این خطه توسط متفقین یکی از این وقایع است. آنچه در ادامه می آید گزارشی از این امر است. |
سپتامبر ۱۹۳۹/ شهریور۱۳۱۸ ش. را تاریخ در تقویم خود با حمله آلمان به لهستان در جنگ جهانی دوم بین دو بلوک متحدان (آلمان، ایتالیا و ژاپن) و متفقین (انگلیس، فرانسه، آمریکا و شوروی) به خاطر دارد.
اما آثار و تبعات این جنگ چندصباحی بعد به ایران هم رسید. متفقین به بهانه حضور جاسوسان آلمانی، دو سال پس از شروع جنگ جهانی دوم و در سوم شهریور ۱۳۲۰وارد کشورمان شدند. روسها از شمال و انگلیسیها از سمت جنوب، ایران را اشغال کردند و حکومت رضا شاه (پهلوی اول) در پی این اتفاق، به پایان رسید. تجاوز به خاک کشورمان توسط روسیه و انگلیس موجب بحرانهای اقتصادی، تورم، تبعات فرهنگی و… شد. در این نوشتار از دیدگاه چهره های نظامی به اوضاع و شرایط جنگ جهانی دوم در ایران و مشهد پرداخته ایم:
سربازها جیم شدند
«غلامحسین بقیعی»، از جمله نویسندگانی است که در کتابهای خود تاریخ شهرمان را روایت کرده است. او پس از استخدام در ارتش، سال ۱۳۲۰ وارد دانشکده افسری می شود. بقیعی در بخشی از خاطراتش به مرخص شدن سربازها از پادگانها پرداخته و شرایط آن ایام را چنین توصیف کرده است: «غروب هفتم شهریور تعداد زیادی سرباز بدون سردوشی و کلاه و مچ پیچ دو به دو و سه به سه سراسیمه از خیابان سپه میآیند… ابتدا به تصور این که خدمت زیر پرچمشان خاتمه یافته و به علت برقراری صلح و عدم احتیاج به اوطان خود میروند، جریان را عادی تلقی کردم. ولی پس از مدتی که دیدم سرباز از سرباز کنده نمیشود و میدان توپخانه شبیه سربازخانه شده، پیش رفتم و پرسیدم کجا میرین؟… یکیشان که تصادفاً مسنتر بود پاسخ داد: خونه مون… چطور؟ هیچی از پریروز میگفتن روسا میخوان بیان تهرون… بعد از ظهر امروز یه دژبان موتورسیکلت سوار ضمن عبور از جلوی واحدها داد میزد، اومدن…اومدن…. اومدن… و بلافاصله دستور رسید ممکنه سربازخونه بمباران بشه… ما هم به همین شکلی که میبینی جیم شدیم… دیگه تو باغشا (باغ شاه) کسی نیست… حتی اسب و قاطرای زبون بستهام سربه بیابون گذاشتن… فقط اسلحهدار باقی مونده که یکی بیاد تحویل بگیره… میگن هرجا پای روسا رسیده قبل از هر چیز افسرا و درجه دارا رو گرفتن و فرستادن به روسیه… احتیاط شرطه… شمام لباس شخصی بپوشین که تو مخمصه نیفتین…[۱]»
ترک مخاصمه
مولف کتاب «لشکرنامه» نیزکه در آن زمان دانشجوی افسری بوده است، علت واقعه شهریور ۱۳۲۰ را همکاری ایران با آلمانها دانسته و آماده نبودن واحدهای مرزی را علت شکست بیان و از رشادت و مقاومت سربازان یاد کرده است: «حتی ما دانشجویان هم تقاضا کردیم به ما اسلحه بدهند که به جبهه برویم، اما فشار از دو قسمت شمال و جنوب به اندازهای بود که ارتش چند روز بیشتر نتوانست در مقابل قوای روس و انگلیس مقاومت کند و دستور ترک مخاصمه را صادر کرد. شورای جنگ بدون اطلاع رضا شاه، سربازان را از پادگانها مرخص کرد و آنها با پیراهن و زیرشلواری بدون لباس نظامی در خیابانها سرگردان بودند. از دیدن این منظره، اشک از چشمان مردم جاری بود و ماتم گرفته بودند. رضا شاه از این موضوع متأثر و ناراحت شد و تیمسار سپهبد نخجوان (وزیر جنگ) و تیمسار سرتیپ ریاضی را به کاخ سعدآباد احضار کرد و کتک مفصلی زد و دستور داد هفت تیرش را بیاورند تا آن دو را همان جا بکشد. شاه میگفت: چرا سربازان را بدون دستور من مرخص کردید؟[۲]»
مشهد در اشغال ارتش سرخ
نیروهای ارتش سرخ از پنجم شهریور۱۳۲۰ از نواحی مرزی وارد خراسان شدند و با اشغال مراکز نظامی، شهر مشهد و بخش هایی از خراسان عملاً تسلیم روسها شد.
در این ایام، مرکز پادگان لشکر ۹ در مشهد قرار داشت و قسمت اعظم لشکر نیز در همین مکان متمرکز بود. فقط یک هنگ سوار در بجنورد و یک هنگ پیاده در تربت جام و عده مختصری هم در بیرجند حضور داشتند. به محض این که در صبح روز پنجم شهریور از تمام نقاط مرزی خبر تلفنی حمله نیروهای شوروی به سرلشکر محتشمی (فرمانده لشکر ۹) رسید، در دو ستون برای مقابله با روس ها، به سمت مزداوند و قوچان حرکت کردند ولی توان مقابله نداشتند و مجبور به عقب نشینی شدند، زیرا تصور نمی شد با این اسلحه و توان نظامی بتوان جلوی ستون های موتوریزه روس ها را گرفت و آن ها را متوقف ساخت.[۳] هرچند مقاومت نیروهای نظامی در برخی از نقاط گزارش شده است ولی در مجموع دستور «ترک مقاومت» مهم ترین علتی بود که ارتش سرخ به راحتی وارد مشهد شد.
خاطرات رشید پسندیده رهورد[۴] از درجه داران هنگ سوار بجنورد حکایت از دستوری دارد که از تهران به نیروهای نظامی داده می شود. وی در خاطراتش درباره دلایل ترک مقاومت چنین بیان می کند: «شهریور ۱۳۲۰ که روس ها حمله کردند، به محض اطلاع از تجاوز آن ها به مرزها برای مقابله با آن ها آماده شده و به سوی مرزها رفتیم. ولی به خاطر این که سیم های تلفن را قطع کرده بودند هیچ وسیله ارتباطی با تهران یا مشهد نداشتیم. به هر شکلی با تهران ارتباط برقرار شد، گفتند: عقب نشینی کنید. ما هم بدون درگیری به پادگان بجنورد برگشتیم. شهر خلوت و مغازه ها را بسته بودند، مردم به محض دیدن ما به سرکارهایشان برگشتند. هر از گاهی هواپیمای روسی بر فراز بجنورد مانور می داد و با پخش آگهی هایی به مردم اطمینان می دادند که با آن ها کاری ندارند و در واقع به خاطر حضور آلمان ها در ایران وارد شده اند.»
این درجه دار نظامی در ادامه خاطراتش به نحوه حضور روس ها و گرفتن هنگ نظامی پرداخته است: «یک روز شیپورنظامی نواخته شد، همه درجه دارها و افسران در مرکز پادگان جمع شدیم. مارا به سمت باشگاه افسران هدایت کردند، در داخل باشگاه ما را بازرسی کردند و هر چه وسایل نظامی مثل سرنیزه، چاقو و… داشتیم از ما گرفتند و چنین وانمود کردند که شما را به مرکز فرماندهی در مشهد منتقل می کنیم. افسرها را سوار سه اتوبوس کردند و بقیه افراد اعم از درجه دار و سرجوخه را که پنجاه نفری می شدیم سوار بر ماشین های روباز کردند که توسط چند نفر از سربازان روسی از ما محافظت می شد. شب به قوچان رسیدیم و قرار شد آن جا بمانیم. با طلوع آفتاب مجدد سوار بر ماشین ها شدیم ولی در کمال ناباوری ماشین ها به سمت مرز باجگیران حرکت کردند. با عبور از مرز وارد کشور ترکمنستان شدیم آن شب به شهر عشق آباد رسیدیم آن جا دو تا زندان داشت یکی مربوط به افراد خطرناک که در داخل شهر بود، دیگری برای زندانیان عادی بود که در مسافتی نزدیک به شهر قرار داشت. وقتی وارد شدیم جایی مثل مرکز فرماندهی و ستادشان بود زیرا عکس بزرگی از لنین و استالین نصب کرده بودند. یکی یکی ما را از ماشین ها پیاده کردند و اسامی و درجه های نظامی ما را در لیست هایی جداگانه نوشتند. یک سوله بزرگ بود احتمالا در سابق کارگاه نجاری بود چون هوا تاریک بود و داخل سوله دیده نمی شد وقتی وارد شدیم از روی افرادی که زودتر از ما رسیده بودند عبور می کردیم این گروه نظامیانی بودند که از مشهد و نواحی مرزی دستگیر و به این زندان منتقل شده بودند. »
در زندان عشق آباد
آقای پسندیده خاطرات حضور خود در زندان های عشق آباد را نیز چنین نقل کرده است:
«تقریبا حدود ۳۰۰ نفر بودیم که یک سوم درجه دار بودند و بقیه افسران بودند. تقریبا بیست روز همه با هم در یک زندان بودیم بعد افسران را از ما جدا کردند و به قسمتی دیگر منتقل کردند. ولی سرجوخه ها و درجه های پایین تر را جدا کردند و به ایران بازگرداندند.
ما سه ماه و بیست روز در زندان عشق آباد به سر بردیم. پس از این که افسران را جدا کردند غذای ما هم تغییر کرد و کم شد، نان کیفیت نداشت تخم جارو، ارزن و این ها در آن وجود داشت. احساس می کردیم هر روز روزه ایم. سوله نم داشت و رطوبت آن آزار دهنده بود. اغلب غذاهای آن جا سیب زمینی پخته بود. در طول مدتی که آن جا بودیم دو مرتبه ماهی دادند که هر ماهی سهم دو نفر بود. بعد از بازدیدی که انجام شد تا حدی وضعیت ما تغییر کرد. هفته ای دو مرتبه ما را به حمام می بردند و هر روز صبح یک خانم دکتر می آمد افرادی که مریض بودند را معاینه و مداوا می کرد. بعد از مدتی هر روز یکی از افسران زن ترکمن روزنامه ای می آورد و یک نفر به نام گروهبان رحمتی اخبار روز نامه را می خواند و برای ما به فارسی ترجمه می کرد، اغلب خبرهای جنگ و پیشروی متفقین گزارش شده بود.
یک شب به ما گفتند: خبری خوش برایتان داریم و مطمئنیم امشب دیر می گذرد. قرار بود فردا به ایران باز گردیم. آن شب برای سرگرم شدن ما سینما سیار آوردند و فیلم های جنگی نمایش دادند. روز بعد مقداری سوغاتی خریدیم و مجدد به ایران برگشتیم. به مشهد آمدیم و بعد چند روز از تهران دستور رسید که نظامی ها خودشان را در تهران معرفی کنند. در قبال آن مدتی که در عشق آباد زندانی بودیم به من ۱۰۰ تومان دادند.»
منابع
[۱]. انگیـزه؛ خاطراتی از دوران فعالیت حزب توده. غلامحسین بقیعی. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا. ۱۳۷۳، ص ۲۳۴
[۲] . لشکرنامه خاطرات سرلشکر محمد دیلمقانی. رامین رامین نژاد. مشهد: آهنگ قلم. ۱۳۹۳ ، ص ۳۴-۳۵
[۳] وقایع شهریور. رضا خلیلی. تهران: زربخش، ۱۳۲۳، ص۴۴۵
[۴] . بخش تاریخ شفاهی مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، مصاحبه با رشید پسندیده رهورد. ۲۰/۱۱/۱۳۸۳
(۳۹۸)
مروری بر تاریخچه ورود صنعت چاپ به مشهد: قصه سرب و کاغذ
غلامرضا آذری خاکستر
| در قرن گذشته مشهد یکی از نقاط مهم صنعت چاپ و نشر در ایران بوده است. در این مقاله به صورت مختصر با تاریخ این صنعت در مشهد آشنا می شویم. |
عدهای آغاز چاپ در ایران را عصر ایلخانیان میدانند؛ برخی احتمال دادهاند که یک گروه از اقلیتهای مذهبی فارسیزبان پیش از سایر گروهها به اهمیت چاپ کتاب پیبردهاند. هرچه بوده، ورود جدی صنعت چاپ به ایران، بهانه توسعه دانش و اطلاعات می شود؛ آن هم به مدد توسعه نشر کتاب و روزنامهها. از آن روزگاران تا به امروز، این صنعت دستخوش تغییرات زیادی شده است. اما ورود تجهیزات چاپ و چاپخانه به شهر مشهد هم برای خودش ماجراهایی داشته که در ادامه میخوانید:
میراث کشیشان ارمنی و میرزا صالح شیرازی
براساس مدارک موجود، نخستین کتابی که در ایران چاپ شده، زبور داوود یا ساغموس است که در ۱۶۳۸ به زبان و خط ارمنی در ۵۷۲ صفحه در جلفای اصفهان و به دست کشیشان ارمنی به چاپ رسیده است.
گزارش های تاریخی هم سابقه چاپ در ایران را به دوره صفویه می رسانند و می گویند که اولین چاپخانه در حدود سال ۱۰۵۰ق. توسط مبلغان و کشیشان کارملیت در کلیسای اصفهان راه اندازی شده است. پس از آن، دیگر چاپخانه سنگی که درباره آن با اطمینان میتوان سخن گفت، موردی بود که در تبریز و در سال ۱۲۳۴ق. به کوشش میرزا صالح شیرازی ایجاد شد. میرزا صالح که جزو اولین محصلان اعزام به خارج و به عنوان پایه گذار صنعت چاپ مطرح است[۱] ، راجع به خرید چاپخانه از انگلستان نوشته است: «بنده را یقین این شد که رفتن به ایران جزم است، با خود اندیشه نمودم که به جز تحصیل اگر توانم چیزی از این ولایت به ایران برم که به کار دولت علّیه آید، شاید خوب باشد و مدتها بود که خیال بردن چاپ و صنعت در سر من افتاده بود، چند روزی بعد از آن به لندن رفته عالی جاه قولونل خان را دیده کیفیت را به او حالی کردم. این مطلب را پسندید و از آن پس، مستر داتس نامی که استاد چاپساز است، یعنی، مختص آن است که انجیل را در زبان فارسی و هندی و سریانی و عربی و سایر زبانهای غربیه چاپ میزند، دیده که روزی دو ساعت بنده در کارخانه او رفته من البدایه الی النهایه چاپ را آزموده …[۲]»
از بازارچه کلاهدوزها تا دالان سقاها
مشهد از دیگر شهرهایی است که از اواسط دوره قاجار چاپخانه سنگی در آن راه اندازی شده است. درباره چاپ سنگی در مشهد، اطلاعات کمتری نسبت به اصفهان و شیراز وجود دارد. تا آخر قرن نوزدهم، تنها سه کتاب با چاپ سنگی مشهد شناخته شده است، که شامل این موارد هستند: دیوان حافظ به تاریخ ۱۲۶۷ق/۱۸۵۱م، رسالهای مذهبی به زبان عربی و بخشی به زبان فارسی و مقاله تلخیص العروض الوافیه فی علم القافیه (فارسی و عربی) به تاریخ ۱۲۹۵ق/۱۸۷۷م.
در اواخر سده ۱۹، کارخانه آستان قدس رضوی و کارخانه مشهدی محمدرضا در مشهد فعال بود. در این سالها، شماری کتاب چاپ شد ولی تنها درباره ۹ کتاب آگاهی بهدست آمد.[۳] در سال ۱۲۸۶ش. آستان قدس رضوی اولین تجهیزات چاپخانه کوچک سنگی را خریداری و در بازارچه کلاهدوزها در شرق صحن نو آن را دایر کرد. امور این چاپخانه را شخصی به نام سیدمیرزا آقا برعهده داشت و بهوسیله آن کتاب و زیارتنامههای آستان قدس به چاپ میرسید. اولین کتاب چاپ شده در این مطبعه، فواید الرضویه یا کتابچه صدیقالدوله است. این چاپخانه، تا سال ۱۳۰۶ش. نیز دایر بوده است. تمبرهایی که به دستور کاستین بلژیکی، رئیس گمرک، بهعلت نرسیدن تمبر از تهران در این چاپخانه در چهار نوع به چاپ رسیده، معروف است که بعدها چاپ آن ها توقیف و باطل گردید. در سال ۱۲۹۰ش، کنار قتلگاه و بست پایینخیابان که به دالان سقاها معروف بود، دو چاپخانه دیگر مشغول بهکار شدند.
در سال ۱۲۹۵ش. چاپخانه سنگی دیگری از بادکوبه به وسیله مرحوم حاج اسماعیل سیگاری خریداری و در کوچه گندم آباد تأسیس شده تا سال ۱۲۹۸ کار میکرده است و پس از مدتی آقای محمد اسماعیل علمی آن را خریده و چند جلد کتاب با آن به چاپ رسانیده سپس چاپخانه را به تهران منتقل نمودند.[۴]
اولین چاپخانههای سربی
میرمرتضی روئینتن از ایرانیان مقیم ترکستان و قفقاز بود. در جوانی به روسیه رفت و در آن جا در صنف چاپ به کار پرداخت و امور فنی مربوط به چاپ و صفحهبندی را بهخوبی آموخت. سال ۱۳۲۰ق. در بازگشت به مشهد، نخستین چاپخانه سربی را در این شهر به نام دارالطباعه طوس تأسیس کرد.[۵] مطبعه طوس واقع در بازار و سرای بانک بود که ۱۸ نفر در آن مشغول کار بودند. این چاپخانه در چاپ روزنامه های مشهد نقش موثری داشت به طوری که دومین نشریه چاپ مشهد، به نام «بشارت»، در سال ۱۲۸۵ش در آن به چاپ میرسید. همچنین، مهمترین روزنامههای دیگر مشهد از جمله شرق، ایران، خورشید، طوس و نوبهار در چاپخانه وی به طبع میرسید.
در سال ۱۲۹۵ش، میرمرتضی روئین تن چاپخانه مجهز سربی را از اسکندر روسی در روسیه خریداری و در کاروانسرای ملک مقابل باغ نادری دایر کرد. این چاپخانه پس از مدتی به جنب حمام سرسوق واقع در بازار منتقل شد، تا این که پس از مرگ میرمرتضی، پسرش میرمجید آن را فروخت و از آن پس به نام طوس معروف گردید، مدتی بعد شیخ احمد بهار بقیه چاپخانهها را خرید و تکمیل کرد و شروع به چاپ روزنامه «بهار» نمود. وی در سال ۱۳۱۴ش، چاپخانه را به پسر عموی خود و آقای تهرانیان و یک نفر دیگر فروخت و از آن زمان به نام چاپخانه خراسان معروف شد. روزنامه طوس و بهار مدت ها با هزینه و همت میرمرتضی موسوی (روئینتن) چاپ و منتشر میشدند. وی علاوهبر امورفرهنگی، در مسائل اجتماعی و سیاسی نیز فعال بود؛ کما این که پس از شهادت کلنل محمدتقیخان پسیان، میرمرتضی موسوی را در تاریخ ۱۳ آبان۱۳۰۰، به همراه ۷۵ تن از شخصیتهای خراسانی دستگیر کردند. وی، شیخ احمد بهار و سیدحسن مشکان طبسی، جزو دوازده نفری بودند که به اعدام محکوم شدند، اما سرانجام پس از مدتی از حبس رهایی یافتند.
روئینتن از جمله افرادی بود که کنسولگری انگلیس در مشهد، وی را عنصر نامطلوب تشخیص داده بود. وی در اواخر سال ۱۳۰۱ش، به عضویت شعبه انجمن (اتحاد ایران)، در شهر مشهد در آمد. وی پس از کسب امتیاز روزنامه طوس، آن را در سال ۱۳۱۳ش. در مشهد منتشر کرد. سرانجام، پدر صنعت چاپ خراسان، پس از یک عمر کار چاپخانه داری و مطبوعاتی در ششم مرداد ۱۳۲۳ در مشهد درگذشت.[۶]
چاپ روسی
ناظران پور از فعالان عرصه چاپ درباره پیشینه چاپ در مشهد معتقد است: سابقه چاپ در مشهد به زمان جنگ جهانی اول برمیگردد که روسها آمدند و اینجا یک چاپخانهای دایر کردند، بانک روسها درست کردند، سرای روسها اینجا بود و در کنار آن هم یک چاپخانه دایر کردند که بعدها این چاپخانه به نام چاپخانه «توس» معروف شده بود و در این چاپخانه ابزار و ماشینآلات خیلی قدیمی و حروفهای قدیمی چوبی وجود داشت که واقعاً جالب و تماشایی بود، اگر آنها میماندند خیلی عالی بود. به هرحال آن ساختمان و بانک روسها که تبدیل به چاپخانه شده بود، اواخر هم چاپ توس یک شکل و شمایل جالبی داشت که آنها هم در آتشسوزی سوخت.[۷]
از مطبعه طوس تا چاپخانه خراسان
در ابتدای قرن چهارده خورشیدی در مجموع شش چاپخانه در مشهد فعال بودند. از جمله مطبعه «طوس» که شرح آن بیان شد. شرکت مطبعه خراسان دومین چاپخانه حروفی مشهد بود که در خیابان شاه رضای سابق قرار داشت و مدیر آن «احمد بهار» و تعداد کارکنان آن ۳۰ نفر بودند. همچنین شرکت مطبعه «روشن» در سال ۱۲۸۷ش. تاسیس شده است. این چاپخانه در خیابان شاه رضا قرار داشت و سید رضا صحاف مدیر آن بود. در این چاپخانه شش نفر مشغول کار بودند. مطبعه «نور» از دیگر چاپخانه های بزرگ مشهد بود که در سال ۱۳۰۲ش. درکوچه ارگ تاسیس شد. «ابوالقاسم واثق» موسس مطبعه نور بود و احمد حب حیدر مدیریت آن را بر عهده داشت. در این چاپخانه ۲۵ نفر مشغول فعالیت های مربوط به چاپ بودند.
در سال ۱۳۱۳ش. مطبعه «جم» نیز در خیابان خسروی مشهد توسط محمد علی پیروز تاسیس شد که شش نفر در آن مشغول امور مربوط به چاپ بودند. میرزا اکبرخان گلشن آزادی در سال ۱۳۱۳ش مطبعه «آزادی» را در کوچه عدلیه تاسیس کرد که ۱۲ نفر در این چاپخانه فعالیت چاپ داشتند.[۸] همچنین چاپخانه زوار توسط حسین زوار در سال ۱۳۲۳ش. در عرصه چاپ مشهد فعالیت داشته است. چاپخانه ایران سال ۱۳۲۵ش توسط سید ابوالمعالی منصوری و چاپخانه گوتنبرگ در سال ۱۳۳۲ توسط غلامعلی شهربابکی فعال بوده اند. از دیگر چاپخانه های مشهد می توان به چاپخانه روزنامه خراسان اشاره کرد که در سال ۱۳۲۸ به مدیریت محمد صادق تهرانیان تاسیس شد. چاپخانه دانشگاه نیز در سال۱۳۴۱راه اندازی شد که بخش اعظم امور مربوط به چاپ مشهد در آن انجام می شد.
منابع
[۱]. تاریخ چاپ سنگی در ایران. الیمپیادا پاولونا شچگلوا. ترجمه پروین منزوی. تهران: معین. ۱۳۸۸، ص۴۸
[۲]. گزارش سفر میرزا صالح شیرازی. ویرایش و دیباچه همایون شهیدی. تهران: موسسه انتشاراتی راه نو. ۱۳۶۲، ص۳۶۰
[۳] تاریخ چاپ سنگی در ایران، ص۱۰۶
[۴]. چاپخانهها و گراورسازیهای مشهد. علی قدسی. پایان نامه کارشناسی جغرافیا. دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه فردوسی.۱۳۵۱، ص۲۱-۲۳
[۵] . گروههای مهاجر به مشهد از صفویه تاکنون.علی نجف زاده. مشهد. مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر مشهد. ۱۳۹۲، ص۸۹
[۶]. نامها و نامهها روایتی از روزنامهها و روزنامه نگاران خراسان در دوره قاجار. ستار شهوازی. تهران: ایوار. ۱۳۸۳، ص ۱۰۱-۱۰۲
[۷]. مصاحبه با محمد ناظران پور۲۱/۰۸/۱۳۹۴
[۸] .مشهد در آغاز قرن چهارده خورشیدی. ص۱۸۹
(۳۹۹)
مروری بر تاریخچه تاسیس اولین آموزشگاههای پرستاری در مشهد
از بیماردار تا پرستار
غلامرضا آذری خاکستر
| مسئله بهداشت و درمان در مشهد، در قالب های جدید آن، یکی از نمونه های پیشرو در کشور بوده است. آنچه در ادامه می آید گزارشی است کوتاه در این زمینه. |
پرستاری از آن حرفههایی است که سابقهاش به قواره طول تاریخ است اما در گذر زمان، این شغل مهم، جایگاهی حرفهای پیدا میکند و به تناسب آن، نیروهایی توانمند برای آن تربیت میشوند. در ایران از سالها قبل آموزش مهارتهای مورد نیاز این حرفه کلید خورده است تا زنان و مردانی که به نیت کم کردن درد بیمار، بر بالینش حاضر میشوند، از بابت تجربه و دانش چیزی کم نداشته باشند. در این مقاله نیم نگاهی داشتیم به سوابق این حرفه و آموزشهای مرتبط با آن در شهرمان:
حقوق ۴۰ریالی پرستارها
سابقه خدمت پرستارها بر بالین بیماران در شهر ما، طولانی است. اسناد تاریخی حکایت از آن دارند که بیمارداران یا پرستاران زن از دوره صفویه در دارالشفای حرم مطهر مشغول به خدمت بودهاند و بانوان بیمار به وسیله بیمارداران زن مراقبت و پرستاری میشدهاند.[۱] اما سابقه تاسیس مراکز آموزش پرستاری در مشهد به دوره پهلوی اول بر میگردد. وظیفه پرستاران در آن دوران، اموری همچون پانسمان، تزریق، شست وشوی زخم ها، آماده کردن بیمار برای عمل جراحی و… بوده و متوسط حقوقی که یک پرستار در سال ۱۳۱۰ش. دریافت میکرده؛ حدود ۴۰ ریال ثبت شده است.[۲]
اما برنامهها برای آموزش پرستاری با تأسیس بیمارستان شاهرضا (امام رضا(ع) فعلی) عملی میشود. پروفسور «هامرشلاک» مدیر این بیمارستان، در اطلاعیهای خبر از تأسیس کلاس پرستاری میدهد و اعلام میکند که به دلیل نیاز به پرستاران متخصص در کادر بیمارستان، از اول فروردین ۱۳۱۴ کلاسی مخصوص آموزش فن پرستاری، به صورت جداگانه ـ مردان و زنان ـ در بیمارستان (برای واجدان شرایط) برگزار خواهد شد. البته انتخاب داوطلبها بی قید و شرط نبود. این موارد، از جمله شروط اعلامی برای ورود به این دوره بودند: «دارا بودن تصدیق سیکل متوسطه، اتمام دوره تحصیلات شش ماه (دوره دارای حقوق نخواهد بود و فقط ناهار و مکان و لباس خواهد داشت)، ساعت خدمت از ۸ صبح تا ۶ عصر است. افراد پس از اتمام دوره و موفقیت در امتحان کارآموزان با حقوق ثابت به استخدام بیمارستان در میآیند. ثبت نام از اول اسفند ۱۳۱۳ خواهد بود.»[۳]
در زمان استانداری پاکروان، طرح ایجاد آموزشگاه پرستاری و تربیت عدهای پرستار مورد توجه قرار گرفت و به همین بهانه، مهرماه ۱۳۱۵ آموزشگاه پرستاری در مشهد با مساعدت بیمارستان شاهرضا افتتاح شد.[۴] روزنامه «آفتاب شرق» خبر مربوط به کلاس پرستاری را اینچنین منعکس کرد:« وسایل افتتاح این دوره از هر جهت مهیا و تسهیلاتی نیز برای ورود داوطلبان فراهم شده و کلیه دانشآموزان این کلاس ناهار را در همان محل صرف خواهند کرد بهعلاوه در صورت ابراز لیاقت پس از سه ماه به آنها حقوق داده خواهد شد».[۵]
از آموزش ادویه شناسی تا معرفی امراض جلدی
محل آموزشگاه تا سال ۱۳۱۶ش. در بیمارستان شاهرضا (امام رضا(ع) فعلی) بود اما از آبان ۱۳۱۶ به دبیرستان ایراندخت منتقل شد. تعداد شاگردان این مدرسه در پایه اول، ۱۴ نفر و در پایه دوم، ۸ نفر گزارش شدند و از شمسیخانم برومند نیز بهعنوان معاون آموزشگاه یاد شده است.[۶] دکتر علی اصغر حکمت وزیر معارف و اوقاف آن دوران در ۱۱ فروردین ۱۳۱۶ در نامهای از فتح ا… پاکروان استاندار و نایب التولیه آستان قدس رضوی تقاضا میکند تا به این آموزشگاه توجه ویژه شود؛ زیرا وجود چنین آموزشگاههایی موجب ترقی و پیشرفت محیط بیمارستانهاست.[۷] در سال دوم فعالیت آموزشگاه، دانشآموزان در بیمارستان موسوم به آمریکایی مشهد به کارهای عملی مشغول میشوند که موجب عکس العمل مسئولان میشود؛ زیرا تبلیغهایی که این ساختار درمانی داشت، دغدغههایی را برای متولیان امر و والدین آنها شکل داد.[۸]
جالب است بدانید، طبق اساسنامه تأسیس این آموزشگاهها، برای تربیت پرستاران متخصص در نقاط مختلف کشور، مراکزی فعال بودند که طول تحصیل در آن ها، دوسال بود و کسانی در این مدارس پذیرفته میشدند که دارای گواهینامه سال سوم متوسطه و حداقل سن ۱۶ سال و حداکثر ۲۵ سال باشند. از دیگر شرایط ورود به آموزشگاه پرستاری زنان، مجرد بودن، سلامت و نداشتن فساد اخلاقی قید شده است.[۹]
مهمترین دروسی که در سال اول در مدارس پرستاری تدریس میشد عبارت بودند از: میکروب شناسی، آداب پرستاری، حفظ الصحه شخصی، طرز عمل پرستاری، زبان خارجه، قسمت عملی، تشریح و معرفه الاعضا، تاریخ پرستاری، ادویه شناسی، پرهیز و رژیم، امراض جراحی، چشم، گوش، حلق و بینی و در سال دوم هم آموزشها بیشتر جنبه عملی پیدا میکردند و دروسی همچون امراض مسریه، امراض نسوان، شکسته بندی، قابلگی، امراض جلدی، معالجات مخصوص برق و. .. را فرا میگرفتند. پس از پایان دوره تحصیل هر پرستار میتوانست در خانهها، مریضخانهها و قسمتهای جراحی، اطفال یا تیمارستانها مشغول به خدمت شود.[۱۰]
روایتی از پرستاران آمریکایی در مشهد
در ۲۶ شهریور ۱۳۱۵ وزارت فرهنگ وقت تصمیم میگیرد که سه مدرسه پرستاری تهران، مشهد و تبریز را با مدیریت پرستاران آمریکایی تاسیس کند، این نیت در شهرمان، در سال ۱۳۱۶ش. محقق میشود و خانم «دگنر» از پرستاران متخصص آمریکایی، با دعوت وزارت بهداری به مشهد میآید. او این مدرسه را به مدت سه سال اداره میکند. خانم «مخدره آموزگار» از اولین محصلان رشته پرستاری مشهد و مادر پرستاری نوین خراسان در توصیف خانم دگنر نوشته است: «رئیس مدرسه پرستاری مشهد در سال ۱۳۱۷ش. خانمی بود بلند بالا و موقر با صدایی گرم و دلنشین و موهایی پوشیده از گرد زمان که به شخصیت او ابهت میبخشید. خانم دگنر با بیماران مهربان، با دانشجویان متحمل و با خدمه متواضع بود و لبخندی دایمی بر چهره داشت که موجب اطمینان و تشویق میشد. تجسم رسیدن به مشخصات اخلاقی او که پرستار تحصیلکردهای بود، هدف را روشن و پر جلوه میساخت».[۱۱]
نخستین گروه دانشآموختگان مدرسه در سال ۱۳۱۷ش. به تعداد هشت نفر و سال بعد به تعداد هفت نفر فارغ التحصیل شدند. در سال ۱۳۱۹ش. قرارداد خانم دگنر به پایان رسید و از آن به بعد، مدرسه پرستاری مشهد توسط پرستاران ایرانی اداره میشد.
داوطلبانی که در مدرسه پرستاری مشهد پذیرفته میشدند، پس از گذشت دو ماه از آغاز تحصیلات، در مراسمی پس از ادای سوگند به دریافت کلاه مخصوص پرستاری نایل میآمدند.
یکی از برنامههای اداره بهداشت استان خراسان، همزمان با تشویق دختران به تحصیلات پرستاری، برخورد با پرستاران تجربی و غیرمجاز از قبیل آنهایی بود که حجامت و تزریق خانگی انجام میدادند و بدون داشتن سواد و معلومات کافی، امور طبی را در منزل خود یا منازل بیماران میپذیرفتند.
نکته دیگر آن که، پرستاران آمریکایی از اواخر دوره قاجار در مشهد حضور داشتند و در بیمارستان آمریکایی مشغول فعالیت بودند. در سال ۱۳۰۱ش. یک پرستار آمریکایی به نام «فلورانس نلسون» به همراه اعضای میسیون مذهبی آمریکایی، از تهران به مشهد آمد. ازجمله اقدامات بیمارستان آمریکایی جذب دانش آموزان در رشته پرستاری بود؛ زیرا دکتر «کاکران» رئیس این مرکز اعتقاد به تربیت و آموزش پزشکان و پرستاران ایرانی داشت.[۱۲] در سال ۱۳۲۰ش. مدرسه پرستاری بیمارستان مسیحی آمریکایی، توسط خانم «مری هاروی» در مشهد تأسیس شد. شرط تحصیل در این مدرسه دارا بودن مدرک تحصیلی ششم ابتدایی و مدت تحصیل در آن، دو سال بود. در دوره اول چهار داوطلب ثبت نام کردند و دو نفر دیگر نیز که تحصیلات خود را در تهران آغاز کرده بودند، برای ادامه تحصیل به این مدرسه آمدند.[۱۳]
سال ۱۳۳۸ش. وزارت علوم، امتحانی از دانش آموختگان این مدارس گرفت و مدرک آنان به رسمیت شناخته شد. از این مدرسه سه نفر برای تخصص اتاق عمل به بیروت اعزام شدند که عبارتاند از خانمها: ایران برارثانی، ظریفیان و فرزانه. این افراد به مدت شش ماه در بیمارستان آمریکایی بیروت، مهارتهای اتاق عمل جراحی را فرا گرفتند.[۱۴]
در سال ۱۳۴۴ش. با تشکیل آموزشگاه پرستاری جرجانی، مدرسه پرستاری آمریکایی منحل شد و جای آن را آموزشگاه بهداری گرفت.
منابع
۴[۱]. تاریخ دارالشفای آستان قدس رضوی از دوره صفویه تا پایان دوره قاجاریه به روایت اسناد. سالم حسینزاده سورشجانی، ص۱۲۲
[۲]. فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی زنان مشهد در عصر رضا شاه. پایان نامه فاطمه رضایی مکی، ص۱۰۳
[۳]. روزنامه بهار، یکشنبه ۲۸ بهمن ۱۳۱۳
[۴]. مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند شماره، ۳۹/۱۰۱۹۱۰
[۵]. روزنامه آفتاب شرق، یکشنبه ۲۶/۷/۱۳۱۵
[۶]. همان، ۲۸/۱۰۱۹۱۰
[۷]. مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند شماره، ۲۴/۱۰۱۹۱۰
[۸]. همان، ۱۸/۱۰۱۹۱۰.
[۹]. روزنامه آزادی، جمعه، ۳ مهر ۱۳۱۵
[۱۰].. مرکز اسناد آستان قدس رضوی سند شماره، ۷/۱۰۱۹۱۰.
[۱۱]. رامیننژاد، رامین، تاریخ پرستاری خراسان، مشهد، آهنگ قلم، ۱۳۹۱، ص۶۲
[۱۲]. فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی آمریکاییها در مشهد با نگاهی به روابط ایران و آمریکا. محمد کاظم رادمنش، ص۱۷۰.
[۱۳]. رامیننژاد، رامین، تاریخ پرستاری خراسان، ص۳۴-۳۵.
[۱۴]. مصاحبه با ایران برارثانی،۲۰/۱/۱۳۸۵.
(۴۰۰)
موزه آستان قدس رضوی: از اندیشه تأسیس تا افتتاح
سید مهدی سید قطبی و علی سوزنچی کاشانی
| موزه آستان قدس رضوی یکی از بخش های مهم این آستانه است. سید مهدی سید قطبی و علی سوزنچی کاشانی در این مقاله گزارشی از فرایند تاسیس این موزه ارائه کرده اند. |
چکیده
بهطورکلی موزهها از گذشته تاکنون محل نمایش قدمت و عظمت تاریخ بشری با نمایش اشیاء گرانقدر و بینظیر بوده است. در این میان بقاع متبرکه اسلامی با وجود اشیاء قدیمی و نفیس اهدایی یا وقفی مسلمانان از ظرفیت بالایی در تأسیس موزهدارند. آستان قدس رضوی با توجه به قدمت طولانی و عنایات گسترده علاقهمندان به امام رضا علیهالسلام و وجود اشیاء شایسته نمایش همگانی از سال ۱۳۲۴ خورشیدی مکانی به نام موزه این آستان تأسیس نموده است. تلاشهای زیادی برای افتتاح زودتر موزه آستان قدس رضوی شده است اما به افتتاح رسمی آن منجر نگردید. این مقاله با بررسی مدارک مختلف به بررسی رویدادهای مختلف از زمان طرح اندیشه بنیانگذاری موزه تا گشایش آن میپردازد.
منبع: سید مهدی سید قطبی، علی سوزنچی کاشانی. «موزه آستان قدس رضوی: از اندیشه تأسیس تا افتتاح». شمسه: نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سال دهم، شماره ۳۸-۳۹، بهار و تابستان ۱۳۹۷، ۱-۱۴.
برای مشاهده متن کامل این مقاله به این لینک مراجعه کنید:
